Pedagogs international research journal

„Sage mir wie du heißt, und 
ich sage dir, wer du bist“
) qabilidagi gaplarda maʼlum maʼnoda haqiqat yashiringan. 
Familiyalar biror insonning kelib chiqishi haqida xabar beradi, ismni esa erkin tanlash 
mumkin va u maʻlum bir qarash, maqsadni, biror dinga yoki ijtimoiy qatlamga 
mansublikni ifodalaydi.

---

“
PEDAGOGS
”
 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 
Volume-27, Issue-1, February - 2023
 
108
Nemis va oʻzbek tillari ismlarini lingvistik va sotsiolingvistik tadqiq etgan holda 
quyidagi fikrlarni keltirish mumkin: 
antroponim (yunoncha: antropos - antropos + onoma-atoqli ot) 
–
kishi atoqli oti 
(ism, familiya, laqab, taxallus, patronim va boshqalar). Atoqli ot tiplaridan biri. 
Maʼlum bir tilda mavjud bo‘lgan barcha kishi atoqli otlari majmui, fondi 
antroponimiya deb yuritiladi.
Atoqli otlar sistemasiga kiruvchi antroponimlar ham oʻz navbatida boshqa mayda 
sistemalarga bo'linadi. Bular quyidagilar: 
1.
Ismlar;
2.
2.Familiyalar;
3.
3.Ota ismlari; 
4.
4.Taxalluslar;
5.
5.Laqablar. 
O‘zbekcha ismlarning lisoniy xususiyatlarini ilmiy jihatdan o‘rganish 1960 
yillardan boshlangan. Xuddi shu davrda D.Abdurahmonov (1960), O‘.Nosirov (1965), 
F.Abdullayev (1960, 1961), M.Shamsiyeva (1962), A.Ishayev (1961), X.Doniyorov 
(1960) kabi olimlarnin
g o‘zbek antroponimikasiga doir ayrim ilmiy va ilmiy
-ommabop 
maqolalari eʻlon qilingan edi. 
O‘zbek antroponimikasining asoschisi, hech shubhasiz, E.A.Begmatov sanaladi. 
U 1962-
1965 yillar davomida o‘zbek antroponimiyasi bo‘yicha juda boy material 
toʻplad
i va antroponimlarning lingvistik, ekstralingvistik xususiyatlari, ismlar, 
laqablar, taxalluslar, familiyalar, otaismlarning leksikasi, strukturasi, grammatik 
xususiyatlari boʻyicha qator salmoqli maqolalar eʼlon qildi. 
Nemis tili antroponimlari rivojlani
shi maʼlum tarixiy shakllanish bosqichlarini 
bosib o`tgan. Qadimgi german qabilalarida dastlabki ismlarning paydo boʻlish davri 
eramizdan avvalgi VII-
V asrlarga toʻgʻri keladi. Mazkur ismlar ikki qismdan iborat 
boʻlgan va ular sehrli kuchga ega, ism egasi taqdiriga taʻsirqiladi, shuningdek, ismlar 
odamga kuch, jasurlik baxsh etadi, gʻoliblik olib keladi hamda u xudolar panohida 
boʻladi, deb ishonilgan
: Eberhart 
–
 
ёввойи қўнғиз каби кучли; Bärhart –
 
айиқ каби 
кучли, бақувват; Wolfgang –
 
бўрига ўхшаб юрадиган…
. 
Qadimgi german ismlari asosan ikki qismdan iborat boʻlgan. Ism qoʻyilayotgan 
uning maʻnosi muhim ahamiyat kasb etgan
: Theoda-
rich (Dietrich) „xalq orasida 
kuchli“ maʻnosini anglatadi.
Xalqlarning buyuk koʻchishi davrida german qabilalalrida maʻlu
m bir shaklga 
solingan ismlar shakllana boshlaydi, ularda erkaklar jangchi, boshqaruvchi, biror 
qavm aʻzosi yoki biror hayvon kabi kuchli maʻnosida gavdalanadi.
Masalan: Willi|had ismida  
haþuzsoʻzi 
oʻzak boʻlib, ʻ
jang, kurash
ʼ
ma
ʼ
nosida. -
frid asosan Sig|frid, Badu|frid kabi ismlar ikkinchi qismi sifatida uchraydi va 
ʻ
biror 
xalq tinchligi himoyachisi
ʼ
ma
ʼ
nosini anglatgan. 
Xulosa oʻrnida shuni aytish mumkinki, har qanday antroponimik tizimi 
jamiyatdagi ijtimoiy va siyosiy taʻsirlar ostida shakllanib 
boradi va shu sababli ham 
ismlar jamiyat va ijtimoiy hayot inikosi sifatida namoyon boʻladi.