Penitensiar sistemdə Vərəmə nəzarət üzrə TƏLİmat



Yüklə 4,08 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/21
tarix09.02.2017
ölçüsü4,08 Mb.
#8257
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21

A18.6 Qulağın vərəmi 
Vərəm orta otiti (H67.0*) İstisnadır: vərəm mastoiditi (A18.0)  
A18.7 Böyrəküstü vəzilərinin vərəmi (E35.1*) 
Vərəm mənşəli Addison xəstəliyi  
A18.8 Digər dəqiqləşdirilmiş orqanların vərəmi 
Perikardın (I32.0*) / endokardın (I39.8*) / miokardın (I41.0*) / qida borusunun (K23.0*) / 
qalxanvari vəzinin (E35.0*) vərəmi / beyin damarlarının vərəm arteriiti (I68.1*). 
Miliar vərəm (A19) 
Daxildir:  

 
disseminə olunmuş vərəm 

 
generalizə olunmuş vərəm poliseroziti 
A19.0 Bir dəqiqləşdirilmiş lokalizasiyalı kəskin miliar vərəm 
A19.1 Çoxsaylı dəqiqləşdirilmiş lokalizasiyalı kəskin miliar vərəm 
A19.2 Dəqiqləşdirilməmiş lokalizasiyalı kəskin miliar vərəm 
A19.8 Miliar vərəmin digər formaları 
A19.9 Dəqiqləşdirilmiş lokalizasiyalı miliar vərəm  
İMM-nin qəbul şöbəsində diaqnozun təyin edilməsi 
İMM-nin qəbul şöbəsi kliniki diaqnozun vaxtında təyin edilməsində / təsdiq edilməsində 
/  inkar  edilməsində,  müvafiq  müalicənin  təyin  olunmasında,  saxlanma  rejiminə  və 
yoluxuculuq  qabiliyyətinə  görə  xəstələrin  bölüşdürülməsində  başlıca  rol  oynayır. 
Penitensiar müəssisələrdən etap edilmiş bütün məhbuslar bu şöbədə qəbul olunurlar. Qəbul 
şöbəsinə  daxil  olanların  yerləşdirilməsi  vərəmin  aşkarlanması  üzrə  tədbirlər  nəticəsində 
qabaqcadan  əldə  edilmiş  nəticələrə  əsasən  həyata  keçirilir.  Beləliklə,  infeksiyaya  nəzarət 
prinsipləri məhbus İMM-yə daxil olan vaxtdan tətbiq edilir. Daxil olduqdan sonra ilk üç gün 
ərzində xəstə bəlğəm analizi (mikroskopiya, əkmə və molekulyar təhqiqatlar) daxil olmaqla 
bütün  analizləri  verir,  rentgenoloji  müayinədən  keçir.  Zərurət  olduqda  qəbul  şöbəsində 
digər,  əlavə  instrumental  müayinələr  (EKQ,  USM,  bronxoskopiya  və  s.)  aparılır.  Xəstənin 
müayinə  standartlarına  habelə  qanın  (ümumi  və  biokimyəvi)  analizi  daxildir.  Aparılmış 
analizlərə və müayinələrə əsasən həkimlərin konsiliumu məhbusa müvafiq müalicənin təyin 
edilməsi  /  qəbul  şöbəsində  müşahidənin  davam  etdirilməsi  /  onun  geriyə  göndərilməsi 
barədə qərar qəbul edir.  
 
 
 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
26 
 
Vərəmin diaqnozu aşağıdakılara əsaslanır: 

 
Tibbi tarixçə (simptomlar, həyat anamnezi, xəstəlik anamnezi və s.); 

 
Fiziki müayinə; 

 
Diaqnostik materialın bakterioloji və / və ya histoloji müayinəsi; 

 
Şüa müayinələrin nəticəsi;  

 
Xpert TB/RIF, DHT və digər molekulyar sınaqların və testlərin nəticəsi. 
Tibbi tarixçə 
Simptomlar 
Ümumi 
1) Qızdırma;  
2) Çəkinin itirilməsi
3) Ümumi zəiflik; 
4) İştahanın itirilməsi. 
Ağciyər 
1) Əvvəllərdə sporadik və quru, sonradan daimi və bəlğəmli 
öskürək; 
2) Tezləşmiş tənəffüs;  
3) Qanhayxırma; 
4) Təngnəfəslik;  
5) Sinədə ağrı. 
Plevral 
1) Nəfəs  alma /  nəfəs vermə  zamanı sinədə  ağrı  (plevranın 
sürtünməsi); 
2) Təngnəfəslik; 
3) Adətən birtərəfli maye sızması. 
Limfatik 
(AKV üçün xarakterdir) 
1) Adətən boyun limfa vəzilərinin ağrısız böyüməsi; 
2)  Bir  və  ya  bir  neçə  vəzilərin  qrupunun  adenopatiyası: 
əvvəllərdə vəzilər  çox da böyük olmur,  bərkdir,  ağrısızdır. 
Sonradan  ölçüləri  böyüyür,  hərəkətli  olur  və  xaricə 
deşilərək  xroniki  fistulaya  çevrilir.  Bir  neçə  aydan  sonra 
dəridə yerində tünd qırmızı çapıq qalır.  
Mərkəzi sinir sistemi 
1) Başağrıları, psixi vəziyyətin dəyişməsi, öyümə, qusma;  
2)  Ənsə  əzələlərinin  spesifik  reqidliyi  ilə  meningeal 
simptomlar; 
3)  Gözün  hərəki  sinirinin  çəpgözlüyə  və  /  və  ya  ptoza 
gətirib  çıxaran  iflici.  Bəzən  qıcolma  tutmaları  müşahidə 
edilir. 
Sümüklər və oynaqlar 
Onurğanın 
və 
iri 
oynaqların  (bud-çanaq  və 
diz) 
zədələnməsi 
xarakterikdir. 
1)  Oynaqlarda  tədricən  yaranan  ağrı,  şişkinlik  və 
kontraktura; 
2)  Onurğanın  boyun  şöbəsi  cəlb  olunduqda  boyunda  və 
çiyinlərdə  ağrılar.  Bu,  boyundakı  əzələlərin  tonusunun 
artmasına,  döş-körpücük-məməvari  əzələnin  arxasında 
soyuq 
absesin 
yaranmasına 
və 
proqressivləşən 
tetrapleqiyaya səbəb olan nevroloji əlamətlərə gətirib çıxara 
bilər;  
3)  Beldə,  onurğa  nahiyyəsində  ağrılar,  bəzi  hallarda 
onurğanın  dorsal  şöbəsinin  cəlb  olunması  əlaməti  olaraq 
donqarlıq  şəklində  kifozun  yaranması.  Bu,  öz  növbəsində 
onurğa  beyininin  sıxılması  və  paraplegiya  baş  verməsi 
riskini artırır.  
Sidik-cinsiyyət 
1)
 
Birtərəfli ağrılar; 
2)
 
Hematuriya; 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
27 
 
3)
 
Sidik-cinsiyyət yollarının təkrarlanan infeksiyaları; 
4)
 
Piuriya. 
Abdominal 
1)
 
Qarında ağrılar və köp; 
2)
 
Qarında gərginlik; 
3)
 
Assit. 
Yayılmış 
 
1)
 
Kliniki simptomlar: ümumi əhvalın pisləşməsi, qızdırma 
(yüksək hərarətlə), tənəffüs pozuntuları; 
2)
 
Digər orqanların cəlb olunması zamanı: plevral mayenin 
sızması, 
həzm 
problemləri, 
hepatosplenomeqaliya, 
meningeal əlamətlər, perikardit və poliserozitlər. 
Fiziki müayinə 
Xəstənin  boyu  və  bədən  çəkisi  ölçülür  və  BKİ  təyin  edilir,  hansı  ki,  normada  19-dan 
24.9-a  kimi  olmalıdır.  Vərəmli  xəstənin  fiziki  müayinəsinin  hər  hansı  spesifikliyi  yoxdur. 
Adətən diaqnozun təyin edilməsinə az hallarda nə isə əlavə edir.  
Diaqnostik materialın bakterioloji müayinəsi 
Vərəm  diaqnozunun  klassik  mikrobioloji  təyini  dörd  mərhələdə  aparılan  müayinələrə 
əsaslanır:  
Bəlğəmin birbaşa mikroskopiyası  
Bəlğəmin  mikroskopiyası  vərəmin  diaqnostikası  mərhələsində  və  dərmanlara  həssas 
(DH)  və  dərmanlara  davamlı  (DD)  formalar  daxil  olmaqla  vərəmin  bütün  formalarının 
müalicəsinin monitorinqi prosesində aparılır.  
Daqnostika mərhələsində üç ardıcıl gün ərzində üç bəlğəm nümunəsi əldə edilir. Birinci 
nümunə  birbaşa  mikroskopiya,  ikinci  nümunə  Xpert  TB/RIF  sistemində  müayinə,  üçüncü 
nümunə birbaşa mikroskopiya və sonrakı əkmə müayinəsi üçün nəzərdə tutulur.  
Müalicənin monitorinqi zamanı pasiyentlər iki ardıcıl gün ərzində iki bəlğəm nümunəsi 
verirlər.  Dərmanlara  həssas  vərəm  (DHV)  xəstələrin  müalicəsinin  monitorinqi  zamanı 
bəlğəm müayinəsi aşağıdakı sxemdə göstərilir: 
Müalicə 
kateqoriyası 
İntensiv faza 
Davamedici faza 
1-ci Kateqoriya  
Müalicənin 
2-ci 
ayının 
sonunda 
Müalicənin  4-cü  və  6-cı  aylarının 
sonunda 
2-ci Kateqoriya 
Müalicənin 
2-ci 
ayının 
sonunda* 
Müalicənin  5-ci  və  8-ci  aylarının 
sonunda 
* - nəticələr İntensiv Fazanın sonunda nəzərə alınır  
DDV pasiyentlərin müalicəsinin monitorinqi zamanı bəlğəm yaxmasının mikroskopiyası 
İntensiv Faza dövründə hər ay, Davamedici Faza dövründə isə hər iki aydan bir aparılır.  
Qidalı mühitlərə əkmə 
ÜST  tövsiyələrinə  əsasən,  VM-nin  qidalı  mühitlərdə  əkməklə  çoxaldılması  diaqnozun 
təyin edilməsi üçün qızıl standart hesab edilir. Çünki bu üsul bioloji materialda az miqdarda 
olduğu  hallarda  belə  VM-nin  aşkar  edilməsinə  imkan  verir.  Bu  üsul  vərəmin 
aşkarlanmasında, diaqnozun təyin edilməsində və müalicənin monitorinqində tətbiq edilir.  
Vərəmin aşkarlanması üçün:  

 
İT-lərdə  daxil  olma  skrininqi  zamanı:  Bəlğəm  nümunəsinin  mikroskopiya  üzrə 
neqativ  nəticəsi  olduqda,  ikinci  dəfə  bəlğəm  nümunəsi  əldə  edilir  və  duru  qidalı 
mühitdə (MGIT) əkilir. 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
28 
 

 
Kütləvi  skrininq  zamanı:  Bir  dəfə  götürülmüş  bəlğəm  nümunəsi  duru  qidalı 
mühitdə (MGIT) əkilir.  
Vərəmin  diaqnostikası  üçün:  İMM-nin  qəbul  şöbəsində  götürülmüş  üçüncü  bəlğəm 
nümunəsi  bərk  qidalı  mühitdə  (LY)  əkilir.  Qəbul  şöbəsində  götürülmüş  birinci  bəlğəm 
nümunəsi yaxma-mikroskopiya üzrə neqativ olduğu halda material, habelə, bərk (LY)/duru 
(MGİT) qidalı mühitdə əkilir.  
Vərəmin müalicəsinin monitorinqi üçün: 

 
DHV:  

 
Müalicənin 2-ci ayının sonunda götürülmüş bəlğəm nümunəsi duru (MGIT) 
və / və ya bərk (LY) qidalı mühitdə əkilir. 

 
1-ci Kateqoriya müalicə zamanı 4-cü ayın sonunda, 2-ci Kateqoriya müalicə 
zamanı  5-ci  ayın  sonunda  əldə  edilmiş  bəlğəm  nümunəsi  bərk  (LY)  qidalı 
mühitdə əkilir. 

 
DDV:  İntensiv Faza dövründə hər ay, Davamedici Faza dövründə hər iki aydan bir 
əldə edilmiş bəlğəm nümunəsi bərk (LY) qidalı mühitdə əkilir. 
Dərmanlara həssaslıq testi 
DHT  pasiyentə  adekvat  müalicə  təyin  edilməsi  və  tətbiq  edilən  sxemdə  vaxtında 
dəyişiklik  edilməsi  üçün  böyük  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Odur  ki,  vərəmin  diaqnozu  təyin 
edildikdən sonra mümkün gədər qısa müddətdə DHT aparılması çox vacibdir. Sürətli DHT 
qoyulması  üçün  molekulyar  müayinə  üsullarından  (LPA,  Xpert  TB/RIF)  istifadə  olunur. 
Lakin, hətta molekulyar müayinə üsulları aparılsa da, bərk və / və ya duru qidalı mühitlərdə 
DHT  aparılması  zəruridir,  çünki  yalnız  bu  halda  dərmanlara  həssaslığın  tam  və  əhatəli 
mənzərəsi əldə edilə bilir.  
Dərmanlara həssaslıığın formasından asılı olmayaraq (DHV və ya DDV) əgər pasiyent 
əkmə nəticələrinə əsasən pozitiv qalmaqda davam edirsə, 1-ci və 2-ci sıra VƏD-lərə DHT 
qoyulması zəruridir. Təkrar DHT üç aydan tez olmamaqla aparılır.  
DHT həm bərk, həm də duru qidalı mühitlərdə aparılır. 
Molekulyar müayinə üsulları 
Molekulyar müayinə üsulları müayinə olunan materialda VM üçün spesifik DNT və 
RNT  fraqmentlərini  təcrid  və  müəyyən  edilməsinə  əsaslanır.  Eyni  zamanda  VƏD-lərə 
həssaslığın  olub-olmaması  təyin edilir.  Bu üsullara  Xpert TB/RIF  və  LPA  sınaqları  aiddir. 
Xpert TB/RIF faktiki olaraq təkcə rifampisin preparatına qoyulmuş DHT-dir. Xpert TB/RIF 
üsulu üzrə rifampisinə davamlılığın aşkar edilməsi 94% hallarda izoniazidə də davamlılığın 
mövcud olduğunu ehtimal etməyə əsas verir. 
LPA sınağı bütün 1-ci sıra VƏD-lərə həssaslığı yoxlamağa imkan verir. 
Vərəmin aşkarlanması üçün:  

 
İİV-infeksiyası  olduqda  /  hər  hansı  “ağciyər”  simptomları  olduqda  /  istənilən 
penitensiar  müəssisəyə  vərəm  ehtimal  edilən  şəxslər  daxil  olduqda:  bəlğəm 
nümunəsi molekulyar üsulla yoxlanılır (Xpert TB/RIF). 
Vərəmin diaqnostikası üçün:  

 
İMM-nin  qəbul  şöbəsində  götürülmüş  birinci  bəlğəm  nümunəsi  yaxmanın 
mikroskopiyası üzrə pozitivdirsə LPA sınağı qoyulması üçün istifadə olunur. Qəbul 
şöbəsində götürülmüş ikinci bəlğəm nümunəsi Xpert TB/RIF üzrə molekulyar üsulla 
yoxlanılır. 
 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
29 
 
 
  
Şüa diaqnostikası 
Bütün  digər  müayinə  üsulları  kompleksindən  ayrılıqda  döş  qəfəsi  orqanlarının 
rentgenoskopiyası  və  rentgenoqrafiyası  vərəmin  diaqnostikası  üçün  etibarlı  deyil,  çünki 
ağciyərlərin bir çox digər xəstələikləri bənzər rentgenoloji patologiya əlamətləri ilə təzahür 
edə  bilir.  Müvafiq  olaraq  bütün  bunlar  bakterioloji  müayinələrlə  (bəlğəm  yaxmasının 
mikroskopiyası, əkmə və s.) təsdiq edilməlidir. Buna baxmayaraq, şüa diaqnostikası üsulları 
vərəm  prosesinin  lokalizasiyasının, kliniki formasının, xəstəliyin  yayılma dərəcəsinin təyin 
edilməsində, habelə müalicənin monitorinqində əhəmiyyətlidir.  
Flüoroqrafiya  və  rentgenoqrafiya  vərəmin  aşkarlanmasında  səmərəli  olaraq  qalır. 
Nəzərə alaraq ki, rentgenoloji müayinə zamanı qəbul edilən orta şüalanma dozası 12 mkZv 
təşkil  edir,  illik  kumulyativ  dozanın  36  mkZV  həddini  üstələməsi  arzuedilməzdir.  Kliniki 
zərurət  olduqda  konsiliumun  və  ya  müalicə  həkiminin  qərarı  ilə  bu  hədd  aşıla  bilər.  DDV 
pasiyentlərin  müalicəsinin  monitorinqi  zamanı  illik  kumulyativ  şüalanma  dozasının 
aşılmasına yol verilir. 
 Rəqəmsal flüoroqrafiya aparılır:  

 
CM-lərdə kütləvi skrininq zamanı (ildə bir dəfədən az olmamaqla);  

 
İT-lərdə: 
o
 
daxil olma zamanı;  
o
 
saxlandığı dövrdə hər 6 aydan bir; 
o
 
İT-dən  CM-yə  köçürüldüyü  zaman  (əgər  sonuncu  flüoroqrafiyadan  3  aydan 
çox vaxt keçibsə); 
o
 
Xarakterik «ağciyər» şikayətləri ilə müraciət və / və ya vərəmi ehtimal etməyə 
imkan  verən  əlamətlər  mövcud  olduqda,  əgər  sonuncu  flüoroqrafiyadan  3 
aydan çox vaxt keçibsə. 
Rəqəmsal flüoroqrafiya müayinəsi zamanı orta şüalanma dozası təxminən 4 mkZv təşkil 
edir. 
Rentgenoqrafiya müalicə müəssisələrinə (MM və İMM) daxil olma zamanı aparılır. Təkrar 
rentgenoqrafiya müalicənin monitorinqi dövründə hər 3 aydan bir aparılır.  
 
 
 
 
 
Bəlğəm 
Birinci nümunə:  
mikroskopiya 
Pozitiv 
LPA  sınağı 
Neqativ 
Əkmə  (bərk / 
duru qidalı 
mühit) 
İkinci nümunə: 
Xpert TB RIF 
Üçüncü 
nümunə: 
mikroskopiya və 
əkmə 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
30 
 
İİV-ə yoluxmuş şəxslərdə vərəmin təzahürlərinin xüsusiyyətləri  
Təzahürlər 
Erkən mərhələ 
(>200 CD4/mm3) 
Gecikmiş mərhələ 
( <200 CD4/mm3) 
Kliniki  
AV 
Çox zaman AKV 
Radioloji 
Ağciyərlərin 
yuxarı 
paylarının cəlb olunması 
Dağılma 
boşluqlarının 
olması 
İnterstisiyanın cəlb olunması 
Səpələnmiş xəstəlik 
Limfadenopatiya, plevritlər 
Dağılma 
boşluqlarının 
olmaması 
Bakterioloji 
Adətən  bəlğəm  yaxmanın 
mikroskopiyası 
üzrə 
pozitiv nəticə 
Adətən 
bəlğəm 
yaxmanın 
mikroskopiyası  üzrə  neqativ 
nəticə 
Bəğəm yaxmasının mikroskopiyası üzrə neqativ nəticəli xəstələrin müayinə alqoritmi  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Konsiliumun rolu 
Vərəmin diaqnozunun təyin edilməsi məsuliyyətli və kifayət gədər mürəkkəb məsələdir. 
Bu,  xəstənin  müayinəsi  üzrə  toplanmış  materialları  kompleks  şəkildə  qiymətləndirən 
həkimlərin  və  dəvət  edilmiş  mütəxəssislərin  konsiliumu  tərəfindən  həyata  keçirilir. 
Konsiliumun qarşısında aşağıdakı məsələlər durur:  

 
Kliniki diaqnozun təyin edilməsi

 
Vərəm halının qeydiyyatı və müvafiq təsnifatı; 

 
Dərmanlara  davamlılığa,  xəstəlik  kateqoriyasına,  xəstəliyin  formasına  və  ağırlıq 
kateqoriyasına müvafiq olaraq müalicənin təyin edilməsi; 

 
Müalicənin  rejiminin,  müddətinin,  sxeminin  və  təyin  edilən  preparatların 
dəyişdirilməsi; 
Vərəmin rentgenoloji əlamətləri / Xpert 
TB/RIF (-) 
Ən azı 1 həftə ərzində geniş təsir 
spektrli antibiotiklərin tətbiqi 
Xpert TB/RIF üzrə və 
rentgenoloji ağciyərlərin təkrar 
müayinəsi 
Xpert TB/RIF
 
(+) 
Xpert TB/RIF (-)/ 
rentgenoloji 
dinamiki 
yaxşılaşma yoxdur 
Xpert TB/RIF (-) 
/rentgenoloji 
dinamiki 
yaxşılaşma var 
Vərəmə görə müalicəyə başlamaq
 
 
Vərəm inkar edilir  

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
31 
 

 
Müalicənin nəticələrinin qiymətləndirilməsi. 
Beləliklə,  müalicəyə  qəbul,  müalicə  kursunun  təyin  edilməsi  və  dəyişdirilməsi, 
müalicənin başa çatdırılması və İMM-dən yazılma barədə qərarlar xəstə barədə göstəricilər 
nəzərə alınmaqla kolleqial olaraq qəbul edilir.  
Konsiliumun tərkibinə daxildir: 

 
PSVNP-nin koordinatoru, konsiliumun sədri; 

 
İMM-nin baş həkimi, həkim-ftiziatr 

 
MVNP-nin təmsilçisi, həkim-ftiziatr; 

 
2 həkim-ftiziatr; 

 
Bakterioloji və kliniki laboratoriyanın müdiri; 

 
Həkim-rentgenoloq. 
Xəstəni  konsiliuma  təqdim  edən  müalicə  həkimi  xəstəlik  tarixi,  müalicə  kartaları, 
bakterioloji  müayinə  nəticələri  (mikroskopiya,  əkmə,  molekulyar  üsullar),  DHT 
göstəriciləri,  rentgenoloji  diaqnostika,  kliniki  və  biokimyəvi  laborator  analizlər  daxil 
olmaqla, xəstə barədə əldə olan məlumatları hazırlamalıdır.  
Beləliklə,  hər  bir  pasiyent  müalicəyə  cəlb  olunduqda,  İntensiv  Fazadan  Davamedici 
Fazaya keçirildikdə və müalicə başa çatdıqda, yəni ən azı üç dəfə konsiliuma təqdim edilir.  
Konsilium  DHV  və  DDV  hallarını  ayrı-ayrı  iclaslarda  müzakirə  edir.  Zərurət  olduqda 
konsiliuma profil üzrə mütəxəssislər dəvət edilir. Konsilium iclasları həftədə ən azı iki dəfə 
keçirilir.  Ən  mürəkkəb  kliniki  halları  müzakirə  etmək  üçün  konsiliumun  qlobal  virtual 
konsiliumlar şəbəkəsinə qoşulması planlaşdırılır. 
Vərəm hallarının təsnifatı 
Laborator analizləri, rentgenoloji diaqnostikanın obyektiv nəticələri, eləcədə xəstəlik və 
həyat anamnezi üzrə toplanmış subyektiv məlumatlar vərəm hallarıınn epidemioloji təsnifatı 
üçün istifadə edilir. 
Vərəm halları bölünür: 

 
Bakterioloji  təsdiq  olunmuş  vərəm  halı  –  bioloji  material  nümunəsinin  yaxmanın 
mikroskopiyası,  əkmə  və  ya  cəld  diaqnostika  vasitələri  (Xpert  MTB/RİF  kimi)  ilə 
müayinə nəticəsi pozitiv olan hal; 

 
Diaqnozu  kliniki  olaraq  təyin  edilmiş  vərəm  halı  –  bakterioloji  təsdiq  olunma 
meyarlarına cavab verməyən, lakin klinisist-həkim və ya digər həkim tərəfindən fəal 
vərəm  diaqnozu  təyin  edilmiş  və  xəstəyə  vərəmə  görə  tam  müalicə  kursunun  təyinat 
verilməsi barədə qərar qəbul edilmiş haldır. Bu tərif rentgenoloji müayinə nəticəsində 
aşkar edilmiş patologiyaların mövcud olmasına və  ya xəstəliyə dəlalət  edən histoloji 
müayinə  nəticələrinə  əsasən  diaqnozu  qoyulmuş  halları,  habelə  laborator  təsdiqi 
olmayan  AKV  hallarını  ehtiva  edir.  Əgər  kliniki  olaraq  təyin  edilmiş  hallarda 
sonradan  (müalicəyə  başlanmazdan  əvvəl  və  ya  sonra)  bakterioloji  müayinə  zamanı 
pozitiv  nəticə  müəyyən  edilərsə,  bunlar  bakterioloji  təsdiq  olunmuş  xəstələr 
kateqoriyasına keçirilir.  
 
Istər  bakterioloji  təsdiq  olunmuş  vərəm  halı,  istərsə  də  diaqnozu  kliniki  olaraq  təyin 
edilmiş vərəm halı: 
1.
 
xəstəliyin anatomik lokalizasiyasına görə...  
2.
 
əvvəlki müalicə tarixçəsinə görə...  
3.
 
dərmanlara davamlılığa görə...  
4.
 
İİV statusuna görə təsnif olunur.  
 
 
 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
32 
 
1. Xəstəliyin anatomik lokalizasiyasına əsaslanan təsnifat. 
1.1.  Ağciyər  vərəmi  (AV)  –  ağciyər  parenximasını  və  ya  traxeobronxial  ağacı  zədələyən, 
bakterioloji  təsdiq  olunmuş  və  ya  kliniki  olaraq  təyin  edilmiş  istənilən  vərəm  halı. 
Miliar  vərəm,  xəstəliyin  bu  formasında  ağciyərlərdə  boşluqlar  yarandığından  ağciyər 
vərəmi halı kimi təsnif edilir. 
1.2.  Ağciyərlərdən  kənar  vərəm  (AKV)  –  plevra,  limfa  vəziləri,  qarın  boşluğu,  sidik-
cinsiyyət  traktı,  dəri,  oynaqlar  və  sümüklər,  beyin  qişaları  kimi  ağciyərlərdən  fərqli 
orqanları  zədələyən,  bakterioloji  təsdiq  olunmuş  və  ya  kliniki  olaraq  təyin  edilmiş 
istənilən  vərəm  halı.  Rentgenoloji  olaraq  ağciyərlərdə  patologiya  müəyyən  edilmədən 
döş qəfəsi  daxili  limfa vəzilərinin vərəmi və  ya  vərəmli  plevral  maye  yığılması  AKV 
halı hesab edilir.  
Eyni  zamanda  AV  və  AKV  müəyyən  edilən  xəstə  AV  halı  kimi  təsnif  edilir.  AV  və  AKV 
diaqnostikasının xüsusiyyətləri üçün bax: Əlavə 6. 
2. Əvvəlki müalicə tarixçəsinə əsaslanan təsnifat. 
 
2.1. Yeni  xəstə  –  vərəmə  görə  əvvəllər  heç  vaxt  müalicə  olunmamış  və  ya  1  aydan  az 
müddətdə vərəməleyhi dərman preparatları qəbul etmiş xəstə. 
2.2. Əvvəllər  müalicə  olunmuş  xəstə  –  vərəməleyhi  preparatlarla  əvvəllər  1  ay  və  daha 
artıq müddətdə müalicə qəbul etmiş xəstə. 
2.2.1.
 
Xəstəliyin  residivi  –  əvvəllər  müalicə  olunmuş  və  son  müalicə  kursunun 
sonunda sağalıb və ya müalicə başa çatıb elan edilmiş, indiki halda təkrar vərəm 
epizodu  kimi  diaqnozlaşdırılan  xəstələr  (bu,  əsil  residiv  və  ya  reinfeksiya 
nəticəsində yeni vərəm epizodu ola bilər).  
2.2.2.
 
Uğursuz terapiya kursundan sonra müalicəyə cəlb olunan – əvvəllər müalicə 
olunmuş  və  son  müalicə  kursunun  sonunda  uğursuz  müalicə  elan  edilmiş 
xəstələr. 
2.2.3.
 
 Sonrakı  həkim  müşahidəsi  üçün  itirilmiş  olduqdan  sonra  müalicəyə  cəlb 
olunan  –  əvvəllər  müalicə  olunmuş  və  son  müalicə  kursu  sonrakı  həkim 
müşahidəsi üçün itirilmiş elan edilmiş xəstələr.  
2.2.4.
 
Digər əvvəllər müalicə olunmuş xəstələr – əvvəllər vərəmdən müalicə olunmuş 
və son müalicə kursunun nəticəsi naməlum olan və ya sənədlə təsdiq edilməyən 
xəstələr. 
Vərəmə  görə  naməlum  əvvəlki  müalicə  tarixçəsi  olan  xəstələr  yuxarıda  qeyd  edilən 
kateqoriyalara aid edilmir. 
“Ilk  dəfə  aşkar  edilmiş  vərəm  halları”nın  və  “vərəmin  residivi  halları”nın  cəmi  “yeni 
vərəm halları”nı təşkil edir. 
3. Dərmanlara davamlılığa əsaslanan təsnifat 
3.1. Monodavamlılıq (MD) – 1-ci sıra dərmanlardan yalnız birinə davamlılıq;  
3.2. Polidavamlılıq (PD) – birdən artıq sayda 1-ci sıra dərmanlara davamlılıq (izoniazidə və 
rifampisinə birgə davamlılıqdan fərqli); 
3.3. Çoxsaylı  dərmanlara  davamlılıq  (ÇDD)  –  ən  azı  izoniazidə  və  rifampisinə  birgə 
davamlılıq; 
3.4. Geniş dərmanlara davamlılıq (GDD) – çoxsaylı dərmanlara davamlılığa əlavə olaraq 
hər-hansı  flüorxinolona  və  2-ci  sıra  inyeksion  preparatlardan  (Cm,  Km  və  ya  Ami)  ən 
azı birinə davamlılıq; 
3.5. Rifampisinə  davamlılıq  –  fenotipik  və  ya  genotipik  metodların  tətbiqi  ilə  müəyyən 
edilmiş, digər vərəməleyhi preparatlara davamlılığın olduğu və ya olmadığı rifampisinə 
davamlılıq. Buraya MD, PD, ÇDD və ya GDD olmasından asılı olmayaraq rifampisinə 
hər-hansı davamlılıq aiddir.  

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
33 
 
4. İİV-statusuna əsaslanan təsnifat. 
4.1. İİV-pozitiv  vərəmli  xəstələr  –  bakterioloji  təsdiq  olunmuş  və  ya  kliniki  olaraq  təyin 
edilmiş elə vərəmli xəstələrdir ki, onlarda İİV-ə görə testin pozitiv nəticəsi sənədli təsdiq 
olunmuşdur  (məsələn,  xəstənin  İİV-ə  görə  müalicədə  olduğu  antiretrovirus  terapiyaya 
(ART)  başlamazdan  əvvəl  və  ya  sonra  qeydiyyat  jurnalına  daxil  edildiyi  ilə  sənədli 
təsdiq edilmişdirsə) və ya vərəm diaqnozu təyin edilən zamanı İİV-ə görə testin nəticəsi 
pozitivdir.  
4.2. İİV-neqativ  vərəmli  xəstələr  –  bakterioloji  təsdiq  olunmuş  və  ya  kliniki  olaraq  təyin 
edilmiş  elə  vərəmli  xəstələrdir  ki,  onlarda  vərəm  diaqnozu  təyin  edilən  zamanı  İİV-ə 
görə testin neqativ nəticəsi sənədli təsdiq olunmuşdur. 
4.3. İİV  statusu  naməlum  olan  vərəmli  xəstələrdə  –  İİV-ə  görə  testin  sənədli  təsdiq 
olunmuş  nəticəsi  yoxdur.  Əgər  sonradan  İİV-ə  görə  testin  nəticəsi  müəyyənləşirsə, 
bundan asılı olaraq xəstə təkrarən təsnif edilir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
34 
 
 
Fəsil 5: Vərəməleyhi dərmanlar. Vərəmin müalicəsi. VƏD tətbiqi zamanı meydana 
çıxan yan təsirlərin idarə olunması. 
VƏD 
Hal-hazırda  Azərbaycan  Respublikasında  vərəmin  müalicəsində  10-dan  çox  müxtəlif 
dərman  vasitələrinin  tətbiqinə  icazə  vardır:  HİNT
 
törəmələri,  ansamisinlər,  pirazinamid, 
etambutol, aminoqlikozidlər, polipeptidlər, flüorxinolonlar, tiamidlər, sikloserin, PAST. Bir 
sıra preparatlar Azərbaycanda qeydiyyatdan keçirilmədiyi və vərəmin müalicəsi üçün tətbiq 
edilmədiyi  üçün  qeyd  edilməyib.  Bu  preparatların  qeydiyyat  və  idxal  məsələləri  həll 
edildikdən sonra onların müalicə sxemlərində tətbiqinə baxılacaqdır.  

 
1-ci sıra VƏD-lər (əsas qrup 
dərman vasitələri


 
İzoniazid  
 
 
 
 
 
 
 (H) 

 
Ansamisinlər (rifampisin, rifabutin, 
rifapentin
)       (R,Rfb, Rfp) 

 
Etambutol 
 
 
 
 
 
  
 (E) 

 
Pirazinamid 
 
 
 
 
 
 
 (Z) 

 
Streptomisin   
 
 
 
 
 
 (S) 

 
2-ci sıra VƏD-lər (ehtiyat qrup 
dərman vasitələri


 
İnyeksion dərman vasitələri 
o
 
Aminoqlikozidlər (kanamisin, amikasin) 
  (Km, Am) 
o
 
Polipeptidlər (kapreomisin)    
 
          (Cm) 

 
Flüorxinolonlar 
( oflo-, levo-, moksi-, sparfloksasin)     (Ofx, Lfx, Mfx, Sfx) 

 
Tiamidlər (etionamid, protionamid)   
               (Eto, Pto) 

 
Sikloserin   
 
 
 
 
 
            (Cs) 

 
PAST   
  
 
 
 
 
           (Pas) 
 
VƏD vərəmli xəstələrdə müxtəlif basil populyasiyalarına təsir göstərir: 

 
Daimi və sürətlə bölünən metabolik aktiv basillər; 

 
Ləng-bölünən basillər; 

 
Toxumalarda çox ləng və epizodik bölünən mürgülü və ya persistə edən basillər. 
VƏD-lərin  təsnifatında  ikinci  yanaşma  prinsipi  onların  təsir  mexanizmidir.  Prinsipial 
olaraq  bir  neçə  hədəf  mövcuddur  ki,  dərmanların  bakterisid,  yaxud  bakteriostatik  təsiri 
onlara  istiqamətləndirilə  bilər:  hüceyrə  qişasının  komponentləri,  hüceyrədaxili  tərkib 
strukturları (məsələn, ribosomlar, yaxud sitoplazma) və VM irsi aparatı. 

 
Mikobakteriyaların hüceyrə divarının tərkib komponentlərinin sintezini pozan 
dərman vasitələri  

 
Mikol turşuların sintezini pozan: 

 
Izoniazid 

 
Etionamid 

 
Arabinoqalaktanın sintezini pozan: 

 
etambutol 

 
Peptidoqlikanların sintezini pozan: 

 
sikloserin 

 
Mikobakteriyaların  hüceyrədaxili  tərkib  komponentlərinə  təsir  edən  dərman 
vasitələri:  

 
Ribosomlara təsir edən: 

 
inyeksion  dərman  vasitələri  (kanamisin,  amikasin,  kapreomisin, 
streptomisin)  

 
xromosomlara (
DNT-asılı RNT-polimeraza)
 təsir edən 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
35 
 

 
rifampisinlər (rifampisin, rifabutin, rifampentin)  

 
xromosomlar (DNT-qiraza) 

 
flüorxinolonlar (sipro-, oflo-, levo-, moksi-, sparfloksasin) 

 
Fol turşusu sintezinin və Fe2+ absorbsiyasının pozulması  

 
PAST  

 
Sitoplazmanın kimyəvi xüsusiyyətlərinin dəyişməsi  

 
pirazinamid 
Yan təsirlərin diaqnostikası 
Vərəmin  müalicəsi  zamanı  YT-lərin  əksəriyyəti  asanlılıqla  müəyyən  edilir.  Onların 
ümumi təsnifatı aşağıda göstərilir. 
VƏD əsas YT təsnifatı 
1.  Hepatotoksik reaksiyalar  
a. Medikamentoz hepatit  
b. Qaraciyər sınaqlarının simptomsuz yüksəlməsi 
2.  Nefrotoksik reaksiyalar  
a. Proteinuriya 
b. Kreatinin səviyyəsinin artması 
3.  Ototoksik və vestibulyar reaksiyalar 
a. Eşitmə qabiliyyətinin azalması 
b. Qulaqlarda küy 
c. Başgicəllənmə və tarazlığın pozulması 
4.  Mədə-bağırsaq pozuntuları  
a. Öyümə / qusma 
b. İshal 
c. Qarında ağrılar 
d. Qarında köp 
5.  Elektrolit pozuntuları 
a. Hipo- kali-, -maqnezi-, natri-, kalsiemiya  
6.  Endokrin pozuntuları 
a. Hipotireoz  
b. Mastopatiya 
7.  Neyrotoksik reaksiyalar (mərkəzi sinir sistemi) 
a. Həyəcanlı vəziyyətlər 
b.Psixoz  
c. Depressiya  
d. Epilepsiyaya bənzər tutma 
8.  Neyrotoksik (periferik sinir sistemi)  
a. Periferik gıcolmalar  
b. Periferik neyropatiyalar 
9. Allergik / dəri reaksiyaları  
a. Səpgi 
b. Dəri qaşınması  
c. Dərinin laylanması 
10. Dayaq-hərəkət sistemi tərəfindən fəsadlar 
a. Əzələlərdə ağrılar 
b. Oynaq ağrıları 
Ağırlıq dərəcəsinə görə YT bölünür: 

 
Geridönən (ağır olmayan), əlavə müdaxilə tələb etməyən; 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
36 
 

 
Geridönən  (orta  ağırlıqlı),  aradan  qaldırılması  üçün  “səbəbkar”  preparatın  qəbulunu 
müvəqqəti dayandırılması, dozasının azaldılması, qəbul tezliyinin dəyişdirilməsi tələb 
olunan ; 

 
Geridönməz (ağır), aradan qaldırılması üçün “səbəbkar” preparatın qəbulunun tam və 
birdəfəlik dayandırılması tələb olunan.  
Bir  çox  hallarda  VƏD  qəbul  edən  əksər  xəstələrdə  YT  müşahidə  olunur:  orta  ağırlıqlı 
YT  xəstələrin  1/3-də,  ağır  YT  isə  1-2%-də.  Digər  dərmanlar  kimi  VƏD-lər  daha  çox 
hallarda  mədə-bağırsaq  traktının  (MBT),  qaraciyərin,  dərinin  və  sümük-əzələ  sistemin 
pozuntularını  törədir.  MBT-nin  zədələnməsi  adətən  səbəbkar  preparat  sxemdən 
çıxarıldıqdan sonra tezliklə keçir. Mərkəzi sinir sisteminin, eşitmənin və vestibulyar aparatın 
pozuntuları, psixi reaksiyalar daha dayanıqlıdır və bəzən preparatın tətbiqi dayandırıldıqdan 
sonra uzun müddət saxlanılır.  
Bir  sıra  preparatlar  müəyyən  şəraitdə  və  ya  kombinasiyada  tətbiq  edildikdə  xarakterik 
YT törədir: 
-  rifampisin  –  fasilələrlə  aparılan  müalicə  kursu  və  bunların  arasında  böyük  intervallar 
olduqda; 
-  pirazinamid  –  1-ci  sıra  VƏD  arasında  ən  toksikidir,  30  mq/kq/gündən  artıq  dozada 
qəbul edildikdə. 
Ayrı-ayrı  preparatların  xarakterik  YT-ləri  onların  tətbiqinə  xüsusi  məhdudiyyətlər 
yaradır: 
-  İzoniazid,  etionamid,  protionamid  qəbul  edən  şəkərli  diabet,  qaraciyər  xəstəlikləri, 
alkoqolizm  və  psixi  xəstəliyi  olan  pasiyentlərdə  qaraciyərin  və  sinir  sisteminin 
zədələnmələri kimi YT-ni aşkar etmək üçün vəziyyətlərinə ciddi nəzarət olmalıdır; 
-  Teratogen  effekti  olduğundan  hamilə  qadınlara  etionamidin  və  protionamidin  qəbulu 
əks-göstərişdir; 
- Laborator heyvanlar üzərində eksperimentlər zamanı sıçanların embrionlarında sümük 
və  qığırdaq  toxumasının  pozuntuları  yaratdığı  barədə  məlumatlar  əldə  edildiyindən  hamilə 
qadınlarda və uşaqlarda flüorxinolonların tətbiqinə məhdudiyyətlər vardır; 
- Kanamisin, amikasin, kapreomisin, viomisin kimi streptomisin də hamilə qadınlara və 
«miasteniya qravis» olan xəstələrə ehtiyatla təyin edilir; 
-  Görmə  qabiliyyətinin  pozuntuları  çətin  müəyyən  edildiyindən  kiçik  yaşlı  uşaqlarda 
etambutolun tətbiqi üçün məhdud göstərişlər vardır; 
- Epilepsiya, psixi xəstəliklər və alkoqolizm zamanı sikloserin, terizidon, PAST ehtiyatla 
təyin edilir; 
-  Tioasetazonla  müalicə  zamanı  İİV-ə  yoluxmuş  xəstələrdə  ağır  eksfoliativ  dermatit  baş 
verməsi  onun  belə  xəstələrdə  tətbiqi  üçün  əks-göstərişdir.  Hər  VƏD  üçün  YT  barədə 
təfsilatlı məlumat üçün bax: Əlavə 7. 
Xəstələrin əksəriyyəti onlarda YT baş verdiyi barədə müstəqil olaraq məlumat verirlər. 
Bununla belə bəziləri bir sıra əlamətləri əhəmiyyətli hesab etməyərək və ya onların özbaşına 
keçib  gedəcəyini  güman  edərək  və  ya  onları  əsas  xəstəliklə  müqayisədə  ciddi  qəbul 
etməyərək onlar barəsində məlumat verməkdən çəkinə bilərlər. Xəstələrdə müxtəlif YT-lər 
müşahidə  oluna  bilər  ki,  onlar  da  bəziləri  barədə  məlumat  verə,  digərlərini  yaddan  çıxara 
bilərlər.  Buna  görə  də:  1)  xəstələrdən  yaranmış  simptomları,  xüsusən  yeni  qeyd  edilən 
“keyfsizlik”  əlamətlərini öyrənmək, 2) dövrü olaraq sidiyin  və qanın  laborator analizlərini 
aparmaq  lazımdır.  Müalicə  prosesinin  bütün  iştirakçıları  pasiyentlərlə  iş  zamanı  hər  əlaqə 
imkanını YT-ni aşkar etmək üçün istifadə etməlidir.  
Müalicəyə başlamazdan əvvəl hər bir pasiyent mümkün YT-lər, onların diaqnostikası və 
aradan qaldırılması vasitələri barədə müfəssəl məlumatlandırılmalıdır.  
Bu  və  ya  digər  VƏD  nəticəsində  baş  vermiş  YT  aradan  qaldırmaq  üçün  preparatın 
qəbulu yalnız həkim konsiliumunun qərarı ilə tam dayandırıla bilər.  

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
37 
 
YT qeydiyyatı xəstənin müalicə kartasında və elektron məlumat bazasında aparılır. 
VƏD qəbul edən pasiyentlərin müayinəsinin tövsiyə olunan dövriliyi və məzmunu. 
Həkimin baxışı  
Başlanğıcda və bəlğəmin neqativləşməsinə gədər ən azı ayda 2 
dəfə, sonradan ayda 1dəfə 
Tibbi işçilərin skrininqi  
Preparatın nəzarət altında hər qəbulu zamanı  
Müayinə 
Dövrliyi 
Açıqlama  
Kaliumun  və  kreatinin 
plazmada səviyyəsi 
 
Başlanğıcda bütün xəstələrə.  
Böyrək  xəstəliyi  riski  olmayan 
xəstələrdə: 
inyeksion  preparatın 
tətbiqi  dövründə  hər  ay.  Şəkərli 
diabetli,  İİV-ə  yoluxmuş,  böyrək 
çatışmazlığı  olan,  50-dən  yuxarı 
yaşlı  və  digər  yüksək  riskli 
pasiyentlərdə  –  müalicənin  1-ci 
ayında həftədə 1 dəfə, sonradan ayda 
1 dəfədən az olmadan.  
Kreatinin 
səviyyəsi 
yüksəlmiş  olduqda  doza 
korreksiya edilməlidir;  
Bundan  sonra  kreatinin 
səviyyəsi 
stabilləşənə 
gədər 
hər 
həftə 
yoxlanmalıdır. 
Hemoqlobin 
və 
leykositlər 
 
Linezolid  qəbulu  zamanı  1-ci  ayda 
hər  həftə,  sonradan  hər  ay  və  ya 
simptomlara əsasən zərurət olduqda. 
AZT  ilə  ART  qəbul  edən  İİV-ə 
yoluxmuş  şəxslərdə  əvvəlcə  ayda  1 
dəfə,  sonradan  simptomlara  əsasən 
zərurət olduqda. 
 
Tireotrop 
hormonun 
(ТТH) səviyyəsi 
Etionamid, 
protionamid, 
PAST 
qəbulu  zamanı  hər  6  aydan  bir, 
hipotireozu  müəyyən  etmək  üçün 
ayda  bir  dəfə  baxış.  Qalxanvari 
vəzinin  hormonlarının  ölçülməsinə 
ehtiyac yoxdur.   
50 
yaşdan 
yuxarı 
pasiyentlərdə 
ilkin 
müayinə  zamanı  təyin 
etmək lazımdır. 
Qaraciyərin 
funksiyalarının 
göstəriciləri 
 
Əgər  xəstə  hepatotoksik  preparatlar 
(H,  R,  Z,  Eth)  qəbul  edirsı,  hər  1-3 
aydan 
bir, 
əgər  hepatit  riski 
yüksəkdirsə  və  ya  İİV-infeksiyası 
mövcuddursa – ayda 1 dəfə. 
 
Qanın 
plazmasının 
qlükozası 
Qatifloksasin  qəbulu  zamanı  hər 
həftə 
Pasiyenti 
hipo- 
və 
hiperqlikemiya 
əlamətlərini  aşkar  etməyi 
aşılamaq 
Vərəmli xəstələrin kimyəvə terapiyası zamanı baş verən YT-lərin profilaktikası və müalicəsi    
YT-lərin profilaktikasının prinsipləri  
YT-lərin  profilaktikasının  əsasında  dərmanların  dozaları,  qəbul  qaydaları,  habelə  tam 
dəyərli qidalanma daxil olmaqla tövsiyə olunan kimyəvi terapiya rejimlərinə riayət olunması 
durur.  YT-lərin  erkən  profilaktikasında  və  diaqnostikasında  müalicənin  birbaşa  müşahidə 
altında aparılması əhəmiyyət kəsb edir, çünki bu halda pasiyentlə gündəlik sıx əlaqə qurulur.  
 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
38 
 
YT-lər baş verdiyi zaman xəstələrin idarəolunması  
YT-lərin baş verməsinə şübhə yarandıqda:  
-Müşahidə  olunan  simptomun  pasiyentin  qəbul  etdiyi  VƏD-ə  xarakterik  olub-
olmamasını təyin etmək;  
- Pasiyentin preparatların dozalarını düzgün qəbul etdiyini yoxlamaq;  
- YT-nin nə dərəcədə ciddi oduğunu qiymətləndirmək;  
- Tibbi kartada YT-nin qeydiyyatını aparmaq lazımdır.  
Bir çox YT-lər üçün onların ağırlığının dozadan asılılığı xarakterikdir. Ona görə də YT 
törədən  preparatın  dozasının  azaldılması  və  ya  qəbulunun  dayandırılması  YT-nin  aradan 
qaldırılması  üçün standart  yanaşmadır. Bir sıra  YT-lər preparatın qəbulunu  dayandırılması 
zamanı  itirlər  və  həmin  preparatın  qəbuluna  yenidən  başlanması  YT  simptomlarına  ciddi 
nəzarət  etməklə  mümkündür.  Adətən  bu  prepatratın  kiçik  dozalardan  qəbuluna  başlayaraq 
bir neçə gün ərzində tövsiyə olunan dozaya çatdırılır.  
Digər  preparatlar  onların  qəbulu  dayandırıldıqdan  sonra  da  itməyən  davamlı  YT-lər 
törədirlər  (streptomisinlə  müalicə  zamanı  eşitmə  sinirinin  nevriti).  Müvafiq  olaraq  bu 
preparatla müalicənin davam etdirilməsi YT-nin güclənməsinə gətirib çıxaracaqdır.  
VƏD-lərlə müalicə zamanı yüngül, məsələn mədə-bağırsaq traktı tərəfindən zəif ifadəli 
simptomlar və ya yerli reaksiyalar kimi YT-lər müəyyən edildikdə VƏD-lə müalicəyə fasilə 
verilmir, əlavə dərmanlar istifadə olunur və ya qidalanma üzrə tövsiyələr verilir. YT törədən 
preparatın  dozasının  azaldılması  və  ya  qəbulun  dayandırılması  vərəmin  müalicəsi  üçün 
arzuedilməzdir.  VƏD-in  effektiv  terapevtik  dozadan  aşağı  dozada  tətbiq  edilməsi 
yolverilməzdir.  Bir  sıra  hallarda  preparatın  sutkalıq  dozasının  hissələrə  bölünmüş  halda 
tətbiqi ilə YT-lərin ifadəliliyini azaltmaq olur.  
VƏD-lər  qəbul  edən  xəstələr  nəinki  YT-lərlə,  eləcə  də  mürəkkəb  ailə  münasibətləri, 
izolyasiya, iş yerlərində çətinliklər daxil olmaqla çoxsaylı həyati problemlərlə qarşılaşırlar. 
YT-lərin bir qismi bu psixo-sosial problemlərlə sıx əlaqəli ola bilir. Xəstələr müalicə iştirakı 
olan tibbi və digər heyət və öz yaxınları tərəfindən dəstəyə ehtiyac duyurlar. Bu dəstək hətta 
YT-lər olsa belə effektiv müalicənin davam etdirilməsi üçün həlledici rol oynayır.  
YT-lərin  aradan  qaldırılması  zamanı  istifadə  edilən  preparatların  siyahısı  üçün  bax: 
Əlavə 8. 
Xəstələrin ayrı-ayrı kateqoriyalarında vərəmin müalicəsinin YT-ləri 
Müştərək vərəm və İİV-infeksiyasının müalicəsi  
Yanaşı  gedən  İİV-infeksiyası  zamanı  vərəmin  müalicəsi  kəskin  olaraq  mürəkkəbləşir. 
Hətta  adekvat  müalicə  qəbul  edildiyi  halda  belə  xəstələr  arasında  ölüm  göstəricisi  yüksək 
olaraq  qalır.  İİV-ə  yoluxmuş  şəxslərdə  vərəmin  diaqnostikası  və  müalicəsi  kifayət  qədər 
mürəkkəbdir.  
İİV-ə  yoluxmuş şəxslər arasında DDV ilə xəstələnmə daha  yüksəkdir. İİV-ə  yoluxmuş 
şəxslərdə  daha  toksiki  olan  2-ci  sıra  VƏD-lərin  tətbiqi  YT-lərin  terapiyası  problemini 
çətinləşdirir.  İİV-ə  yoluxmuş  DDV-li  xəstələrin  müalicəsi  DHT  nəticələrinə  və  İİV-
infeksiyasının bilavasitə müşahidə altında müalicə təcrübəsi olan şəxslər tərəfindən üçdən az 
olmayaraq preparatlarla ART-nin aparılmasına əsaslanır. İİV-ə yoluxmuş vərəmli xəstələrdə 
VƏD-lərin fəsadları daha tez-tez müşahidə edilir və daha ağır keçir. Belə çoxkomponentli 
müalicənin  mürəkkəbliyi  səbəbindən  dərman  preparatlarının  qarşılıqlı  təsirinə  və 
kumulyativ toksikliyinə daimi nəzarət edilməlidir.  
Müştərək vərəm və İİV-infeksiyalı xəstələrin ilkin vəziyyətinin qiymətləndirilməsi 
Vərəm diaqnozu olan bütün  İİV-ə  yoluxmuş şəxslərdə bəlğəmin bakterioloji müayinəsi 
və DHT aparılması mütləqdir. DDV-ni təyin edən sürətli diaqnostik üsulları İİV-ə yoluxmuş 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
39 
 
belə  xəstələri  daha  tez  aşkar  etməyə  imkan  verdiyindən  müalicə  nəticələrinin 
yaxşılaşdırılmasına xidmət edir.  
Müştərək  İİV-infeksiyalı  vərəmli  xəstələrin  ilkin  vəziyyətini  qiymətləndirərkən 
aşağıdakıları aydınlaşdırmaq lazımdır:  
•Pasiyentdə  opportunistik  infeksiyalar  və  İİV-lə  əlaqəli  xəstəliklər  daxil  olmaqla  İİV-
infeksiyasının gedişinin tarixçəsi;  
• CD4 limfositlərin səviyyəsi və virus yükü;  
•Əvvəllər aparılmış ART barədə məlumat;  
•Əvvəlki  hospitallaşdırma,  sıxlıq  şəraitində  yaşama  və  ya  DDV-li  xəstə  ilə  təsdiq 
edilmiş kontakt barədə məlumatlar;  
•Daha əvvəllər vərəmin kimyəvi terapiyası kursları barədə məlumat.  
Fiziki  müayinələr  immun  supressiya  əlamətlərini  müəyyən  edilməsinə  və  qidalanma 
rejiminin  qiymətləndirilməsinə,  pasiyentin  nevroloji  vəziyyətinin,  AKV  əlamətlərinin  və 
YT-lərin ehtimalını artıra bilən digər yanaşı vəziyyətlərin aşkarlanmasına yönəlməlidir.  
Yanaşı vərəm xəstəliyi olan İİV-ə yoluxmuş şəxslərdə ART  
İİV-ə  yoluxmuş  vərəmli  xəstələrdə  aparılan  ART  İİV-infeksiyasının  proqressivləşməsi 
tempini  zəiflədir  və  xəstələrin  həyatda  qalma  müddətini  uzadır.  Müştərək  infeksiyalı 
xəstələrdə  ART-nin  aparılması  üstünlükləri  olsa  da  ART  həm  vərəmin,  həm  də  İİV-
infeksiyasının müalicəsini dayandırmaq zərurətini doğura bilən YT-lər törədə bilir. Bundan 
irəli  gələrək,  müştərək  vərəm  və  İİV-infeksiyası  olan  xəstələrdə  ART-nin  aparılması  ilə 
əlaqədar  risklərin  və  üstünlüklərin  qiymətləndirilməsinə  əsaslanan  ART-nin  başlanma 
vaxtına  dair  tövsiyələr  verilmişdir.  Müştərək  infeksiyalı  xəstələrdə  CD4  limfositlərin 
sayından asılı  olmadan,  vərəmin müalicəsi  başladıqdan iki həftə sonra, lakin  ilk iki  aydan 
gec olmayaraq ART başlamalıdır. 
Vərəməleyhi  müalicə  fonunda  ART  aparılarkən  xəstələrin  təxminən  1/3-də  immunitetin 
bərpasının  iltihabi  sindromu  (İBİS)  baş  verir.  Bu,  infeksiyaya  daha  güclü  immun  cavab 
reaksiyası qabiliyyətinin bərpa olunması ilə bağlı vərəmli xəstənin vəziyyətinin paradoksal 
pisləşməsidir. Immun cavab iltihabi reaksiyanın canlanması ilə müşayiət edilir ki, bu da öz 
növbəsində xəstənin vəziyyətinin pisləşməsinə gətirib çıxara bilir. 
 
ART preparatların kombinasiyası ilə əlaqədar YT 
ART  preparatları  bir  çox  YT-lər  törədir  ki,  bunların  bir  qismi  VƏD-lərin  törətdiyi 
YT-lərlə  oxşardır.  Bu  səbəbdən  YT-ni  hansı  preparatın  törətdiyini  müəyyən  etmək 
mürəkkəbdir. Məhz buna görə YT baş verdikdə, xəstənin qəbul etdiyi müalicəni müvəqqəti 
olaraq dayandırmaq və sonradan sxeminə dərmanları mərhələli olaraq əlavə etmək vacibdir. 
Bu halda YT-nin baş vermə vaxtı ehtimal edilən səbəbi göstərəcəkdir. 
Böyrək çatışmazlığı olan pasiyentlərdə vərəmin müalicəsi  
Bəzi  vərəmli  xəstələrdə  bir  müddət  sonra  böyrəklərin  ifrazat  funksiyasının  pozuntusu 
baş  verə  bilir.  Böyrək  çatışmazlığı  olan  pasiyentlərdə  xüsusən  2-ci  sıra  VƏD-lər  ehtiyatla 
tətbiq  edilməlidir.  Preparatların  dozası  və/və  ya  qəbulu  intervalları  aşağıda  qeyd  edilən 
cədvəldəki tövsiyələrə uyğunlaşdırılmalıdır.  
Kreatinin klirensinin normal göstəriciləri:  
Kişilər: 97 - 137 ml/dəq  
Qadınlar: 88 - 128 ml/dəq 
 
 
 
 
 

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
40 
 
Böyrək çatışmazlığı olan vərəmli xəstələrdə VƏD-lərin dozaları 
Preparat  
Qəbulun  dövriliyinin 
dəyişdirilməsi 
Kreatinin  klirensi  <30  ml/dəq  olan  və 
hemodializ  qəbul  edən  pasiyentlərdə 
tövsiyə olunan dozalar və qəbul dövriliyi 
†‡§¶ 
İzoniazid  
Dəyişikliksiz  
300  mq  gündə  bir  dəfə  və  ya  900  mq 
həftədə 3 dəfə 
Rifampisin  
Dəyişikliksiz  
600  mq  gündə  bir  dəfə  və  ya  600  mq 
həftədə 3 dəfə  
Pirazinamid  
Dəyişdirilir 
Həftədə  3  dəfə,  sutkalıq  doza  25-35 
mq/kq  
Etambutol  
Dəyişdirilir 
Həftədə  3  dəfə,  sutkalıq  doza  15-25 
mq/kq  
Levofloksasin 
Dəyişdirilir 
Həftədə  3  dəfə,  sutkalıq  doza  750-1000 
mq  
Moksifloksasin  
Dəyişikliksiz 
400 mq gündə bir dəfə, gündəlik  
Sikloserin 
Dəyişdirilir 
250  mq  gündə  bir  dəfə,  gündəlik  və  ya 
gündə 500 mq, həftədə 3 dəfə 
Etionamid  
Dəyişikliksiz  
Sutkalık doza 250-500 mq, gündəlik  
PAST 
Dəyişikliksiz  
Gündə iki dəfə, hər dəfə 4 q   
Streptomisin   
Dəyişdirilir 
Sutkalıq doza 12-15 mq/kq, həftədə 2 və 
ya 3 dəfə**  
Kapreomisin  
Dəyişdirilir 
Sutkalıq doza 12-15 mq/kq, həftədə 2 və 
ya 3 dəfə** 
Kanamisin 
Dəyişdirilir 
Sutkalıq doza 12-15 mq/kq, həftədə 2 və 
ya 3 dəfə** 
Amikasin   
Dəyişdirilir 
Sutkalıq doza 12-15 mq/kq, həftədə 2 və 
ya 3 dəfə** 
 
Qeyd:  
†  Bir  çox  VƏD-lərin  bakterisid  effekti  onların  konsentrasiyasından  asılı  olduğundan 
standart  dozaları  tətbiq  etmək  lazımdır.  Dozaların  dəyişdirilməsinə  yalnız  dözülməzlik 
halında yol verilir.  
‡  Preparatları  hemodializ  günü  seansdan  sonra  qəbul  etmək  lazımdır  (bu,  habelə 
preparatların həftədə 3 dəfə birbaşa müşahidə altında qəbulunu asanlaşdırır).  

Yüklə 4,08 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   21




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin