Preprint · January 2019 doi: 10. 13140/RG

Fosfor bilan ta’minlanganlik darajasi. 
Ta’minlanganlik darajasi 
Harakatchan P
2
O
5
, mg/kg. 
Juda past 
0-15 
Past 
16-30 
O‘rtacha 
31-45 
Yuqori 
46-60 
Juda yuqori 
>60 
Kaliy ham o‘simlik hayotida eng zaruray bioelementlar qatoridan joy oladi. 
Tuproqdagi harakatchan miqdori o‘zgaruvchan bo‘lib, tuproq unumdorligini 
belgilashda katta rol o‘ynaydi. 
Agrokimyoviy xaritanomalarda bu element bilan ta’minlanganlik quyidagicha 
tasvirlanadi. 
20-jadval. 
Kaliy bilan ta’minlanganlik darajasi. 
Ta’minlanganlik darajasi 
Harakatchan K
2
O, mg/kg. 
Juda past 
>100 
Past 
101-200 
O‘rtacha 
201-300 
Yuqori 
301-400 
Juda yuqori 
>401 

---

39 
Hozirgi tuproqlarni bonitirovkalash uslubiyatlarida tuproqdagi harakatchan 
fosfor va kaliy miqdorlaridan foydalanish koeffitsiyentlari mukammal tarzda 
ishlanmagan. Lekin tuproq ekologik indeksini hisoblashda bevosita bu kattaliklardan, 
ya’ni oziqa elementlarining miqdorlaridan foydalaniladi. 
TUPROQNI BONITIROVKALASH ISHLARINI AMALGA OSHIRISH 
Yer egalarining tuproqlarini baholashda tuproq xaritalari asos bo‘lib xizmat 
qiladi. Tuproq xaritalarida ajratilgan ayirmalar baholash ob’ekti hisoblanadi. 
Tuproqni tabiiy xususiyatlariga ko‘ra baholash quyidagicha bajariladi. 
Eng avvalo tuproq xaritasi eksplikatsiyasidan shu xo‘jalikka tegishli hamma 
tuproq ayirmalari tartib bilan yozib olinadi. 
Negizli shkaladan tuproqni genetik guruhi va mexanik tarkibiga ko‘ra 
birlamchi, ya’ni eng yuqori bali aniqlanadi. Bu ish barcha tuproq ayirmalari uchun 
bajariladi. 
Tuproqni boshqa xossalari esa bonitirovkalash koeffitsiyentlari tariqasida 
jadvallarda keltirilgan. Demak jadvallar bonitirovkalanayotgan mutaxasis qo‘lida 
bo‘ladi. Tuproqni oxirgi bali esa har bir ayirma uchun asosiy shkaladan aniqlangan, 
ya’ni olingan ball bonitetiga ketma-ketlik bilan bonitirovkalash koeffitsiyentlarini 
ko‘paytirish yo‘li bilan aniqlanadi va maxsus jadvalga yoziladi. 
Misol uchun O‘zbekiston Respublikasi Andijon viloyati Paxtaobod tumani 
Yakubov nomli jamoa xo‘jaligini tuproqlarini baholanishini ko‘raylik. 
Xo‘jalik yerlari och tusli bo‘z tuproqlar, ya’ni bo‘z tuproqlar kamarida 
joylashgan. 
Xo‘jalikning dehqonchilik bilan band yerlari sug‘oriladigan o‘tloqi 
tuproqlardan iborat. 
Mutaxassislar tomonidan 7 ta tuproq ayirmasi ajratilgan va noqulay yerlar 
hamda suv yuzasi keltirilgan. 
Tuproq ayirmalari uslubiyatda ko‘rsatilganidek tartib bilan ro‘ynoma jadvaliga 
yoziladi, ya’ni ro‘yxatga olinadi. 
21-jadval.