Psixologiya va ijtimoiy munosabatlar

Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi.
3-7 yoshgacha bulgan davr bog’cha yoshi davri hisoblanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasida juda tez sifat o’zgarishlari bo’lishini inobatga olgan xolda 3 davrga (3-4yosh) kichik maktabgacha davri(4-5yosh)kichik bog’cha yoshi o’rta maktabgacha davr( o’rta bog’cha yoshi) 6-7 yosh va katta maktabgacha davr katta bog’cha yoshilarga ajratish mumkin. Bola rivojlvnish jarayonida odamlarning ilgari utgan avlodlari tomonidan yaratilgan predmet va xodisalar olami bilan aloxida maxsus munosabatga kirishadi. Bola insoniyat kulga kiritgan barcha yutuklarni faol ravishda uzlashtirib,egallab boradi.Bunda predmetlar olamini,hamda ular yordamida amalga oshiriladigan xatti – harakatlarni, tilni , odamlar orasidagi munosabatlarni egallab olishi, faoliyat motivlarining rivojlanishi, kobiliyatlarning usib borishi, katta yoshli kishilarning bevosita yordamida amalga oshirilib borilmogi kerak Asosan mana shu davrdan boshlab bolaning mustakil faoliyati kuchaya boshlaydi. Bog’cha yoshdagi bolalarga beriladigan tarbiya ularning murakkab harakatlarini takomillashtirish, elementar gigiena, madaniy va mexnat malakalari xosil kilish, nutkini ustirish hamda ijtimoiy axolk va estetik didning dastlabgi kurtaqlarini yuzaga keltirish davridir.
Mashxur rus pedagoglaridan biri Lesgaftning fikricha insonning bog’cha yoshdagi davri shunday bir davrki, bu davrda bolada kelgusida kanday xarakter hislatlari paydo bulishi belgilanadi va axlokiy xarakterning asoslari yuzaga keladi.
Bog’cha yoshdagi bolalarning kuzga tashlanib turuvchi xususiyatlaridan biri ularning serharakatligi va taqlidchanligidir.Bola tabiatnining asosiy konunini shunday ifodalash mumkin:bola uzluksiz faoliyat kursatishni talab kiladi,lekin u faoliyat natijasidan emas, balki faoliyatning bir xilligi va bir tomonlamaligidan charchab koladi.Mana shu suzlardan bog’cha yoshidagi bola tabiatning asosiy konuni bulmish serharakatligini ortik cheklab tashlamay,balki maksadga muvofik ravishda uyushtirish keraqligi yakkol kurinib turibdi.
Kattalar va tengdoshlari bilan bulgan munosabat orkali bola axlok normalari, kishilarni anglash, shuningdek, ijobiy va salbiy munosabatlar bilan tanisha boshlaydi. Bog’cha yoshidagi bola endi uz gavdasini juda yaxshi boshkara boshlaydi. Uning harakati muvofiklashtirilgan xolda buladi. Bu davrda bolaning nutki jadal rvojlana boshlaydi. U yangiliklarni egallashga nisbatan uzi bilganlarini mustahkamlashga ehtiyoj sezadi. Uzi bilgan ertagini kayta-kayta eshitish va bundan zerikmaslik shu davrdagi bolalarga xos xususiyatdir
Bog’cha yoshdagi bolalar ehtiyoji va qiziqishlari jadal ravishda ortib boradi. Bu avvalo keng doiraga chikish ehtiyoji, munosobatda bulish, uynash ehtiyojlarinig mavjudligidir. Bog’cha yoshidagi bolalar nutkni bir muncha tula uzlashtirganlari va xaddan tashkari harakatchanliklari tufayli ularda uzlariga yakin bulgan katta odamlar va tengdoshlari bilan munosobatda bulish ehtiyoji tugiladi. Ular tor doiradan kengrok doiradagi munosobatlarga intila boshladilar. Ular endi kuni-kushnilarning bolalari bilan ham jamoa bo’lib o’ynaydilar.
Hamma narsani bilib olishga bulgan ehtiyoj kuchayadi. Bog’cha yoshidagi bola tabiatiga xos bulgan kuchli ehtiyojlardan yana bir uning xar narsani yangilik sifatida kurib bola uni xar tomonlama bilib olishga intilishidir.
Bog’cha yoshdagi bolalar xayotida va ularning psixik jixatidan usishida qiziqishning roli ham kattadir.Qiziqish xuddi ehtiyoj kabi bolaning biror faoliyatga undovchi omillardan biridir. Shuning uchun ham qiziqishni bilish jarayoni bilan bog’liq bulgan murakkab psixik xodisa desa buladi.
kamol topishida qiziqishning ahamiyati shundaki, bola qiziqkan narsasini mumkin kadar chukurrok bilishiga intiladi va binobarin uzok vakt davomida qiziqkan narsasi bilan shugullanishdan zerikmaydi. Bu esa uz navbatida bolaning diqqati hamda irodasi kabi muxim hislatlarni ustirishga va mustahkamlashishga yordam beradi.