Psixologik tadqiqotlar natijalarini matematik-statistik qayta
ishlash metodlari
Tadqiqotdan olingan m a’lumotlarni (miqdoriy) tahlil qilish va
tavsiflashga kirishishdan avval ularni umumlashtirish, bir tizim-
ga solish va ixcham shaklga keltirish zarur. Buning uchun esa
matematik statistika tushunchalarini albatta bilish va ular bilan
ishlay olish talab qilinadi.
Odatda, o‘lchov natijalarini aks ettiruvchi sonlar statistikada
variantlar deb ataladi va
x 1
bilan belgilanadi. Barcha o‘lchovlar,
40
ya’ni o‘sib borish yoki kamayish tartibida joylashgan o‘lchovlar
variatsion qatorni tashkil qiladi. Variatsion qator tarkibida tak-
rorlanadigan o'lchovlar soni chastota deyiladi.
Masalan, tadqiqotchi «Sening fikr va qarashlaring sinfdosh-
laringniki bilan ko‘pincha mos keladimi?» kabi anketa savoliga 36
o'quvchidan javob olingan deylik. Bunda 5 xil javob ko‘zda tutil-
gan: «har doim», «ko‘pincha», «ba’zida», «kamdan kam», «hech
qachon». Agar har 1 javob varianti uchun son belgisi berilsa («har
doim» — 5, «ko‘pincha» — 4, «ba’zida» — 3, «kamdan kam» — 2,
«hech qachon» —
1
).
Hamda sonlarning kamayib borish tartibi bo‘yicha bir qator-
ga joylashtirilsa, biz quyidagicha variatsion qatorga ega bolam iz:
555555444444444333333333333222222211
Olingan ma’lumotlarni qayta ishlash oson bo‘lishi uchun jad-
val shakliga keltiramiz:
Anketa savollariga o‘quvchilar bergan javoblaridan chastota
bo‘yicha taqsimlanishi.
1-jadval
№
з
■
Variantlar
Chastota
1.
H ar doim
6
2.
K o'pincha
9
3.
Ba’zida
12
4.
K am dan kam
7
5.
H ech qachon
2
Jam i
36
Chastota bo‘yicha jadvalda keltirilgan m a’lumotlarni grafik
shakliga keltirish mumkin. Bunda grafik tuzish 2 yo‘l bilan amal
ga oshirilishi mumkin. Gorizontal chiziqqa variantlar, vertikal
chiziqqa ular chastotasi joylashtirib, shtrix chiziq bilan birlashtir-
sak, chastotalar poligoni egri chizig‘iga ega bolam iz.
Tadqiqotdan olingan ma’lumotlarni statistik qayta ishlash uchun
o‘rtacha arifmetik qiymat, moda va medianani hisoblash zarur.
0
‘rtacha arifmetik qiymat olingan natijalar yig‘indisini topib, uni
variatsion qator a’zolari soniga bolish orqali hisoblab chiqiladi:
41
|
