Pul nazariyalari

Uchta motivning birlashishi
5
  
Pulga talabning 3 ta motivini birlashtirib Keyns aniq nominal va haqiqiy 
kattaliklarni ajrata oldi. Pulga bo‘lgan narx unga nima sotib olish mumkinligi bilan 
aniqlanadi. Masalan agar iqtisodiyotdagi o‘rtacha narx ikki barobar oshsa o‘sha 
nominal pul miqdoriga ikki barobar kamroq tovar va xizmatlarni sotib olish 
mumkin. Keyns ta’kidlar ediki ma’lum miqdordagi pul qoldig‘lariga egalik qilishga 
harakat qilishadi(haqiqiy ifodadagi pul miqdori) bu pulning haqiqiy miqdori 
yuqorida ko‘rgan uchta motiv bilan aniqlanadi va haqiqiy daromad Y ga bog‘liq va 
protsentli stavka I ga bog‘liq. Keyns pulga talab tenglamasini keltirib chiqardi, 
likvidlikni afzal ko‘rish funksiyasi nomi bilan mashxur, Shunga ko‘ra real pul 
qoldiqlariga bo‘lgan talab M
d
/P bu funksiya i va Y
6 
 
𝑀 
𝑁
 - + = / 0 yu
‘-’ va ‘+’ belgilar manfiy bog‘liqlikni ko‘rsatadi real pul qoldig‘iga bo‘lgan 
talabni protsent stavka i dan va musbat bog‘lanishni real daromad Y dan likvidlikni 
afzal ko‘rish funksiyasi pulga talab bo‘yicha faktorlarni isbotlaydi. Shunday qilib 
Keyns xulosa qildi : pulga bo‘lgan talab faqat daromadga bog‘liq emas balki 
protsent stavkaga ham bog‘liq. Mana Shunda Keynsning nazariyasi Fisher 
nazariyasidan farq qiladi qaysiki protsentli stavkani hisobga olishmagan. 
Likvidlikka moyillik tenglamasini quyidagicha yozish mumkin : 
𝑃
𝑀
′′
 ˜/aF 
Tenglikni ikki tarafini G ga ko‘paytirib va Mˆni M ga almashtirib(ular teng pul 
bozorida muvozanatli bo‘lgan holda): 
V
lm
 u
py 
-lp
y
o‘ 22.5 
Tenglamaga ko‘ra, Keynsning nazariyasiga ko‘ra aylanish tezligi doimiy emas, 
foiz stavkaning o‘zgarishi bilan tebranadi. Pulga talab foizli stavkaga teskari 
bog‘liqlikda, bundan kelib chiqadiki qachonki I ko‘paysa f(I,Y) tushadi, va aylanish 
tezligi kattalashadi. Boshqacha qilib aytganda foiz stavkalarning o‘sishi, kamroq 
haqiqiy pul qoldiqlarini o‘zida ushlashga undaydi, berilgan daromadlar bo‘yicha 
va aylanish tezligi o‘sadi. Shunday qilib, likvidlikni afzal ko‘rish nazariyasidan 
quyidagi xulosaga kelinadi foiz stavkalardagi sezilarli o‘zgarishlar bo‘lsa aylanish 
tezligi sezilarli tebranadi. Shuni aytish lozimki 22.5 tenglama aylanish tezligining 
o‘sish tezligini pasayishini ko‘rsatadi iqtisodiy inqiroz paytida. Buni nima bilan 
izohlash mumkin ? foiz stavkalarning sikilli xarakteri haqida bir eslaylikchi. 
iqtisodiy yuksalish paytida foiz stavkalar ko‘tariladi, retsessiya davrida esa 
pasayadi. Lividlikni ustun ko‘rish nazariyasiga ko‘ra foiz stavkalarning o‘sishi pul 
aylanish tezligi ortishiga olib keladi. Foiz stavkalarning o‘zgarishi tebranish bilan 
bir qatorda , muvozanatli aylanish tezligining tebranishiga sharoit yaratadi.
Spekulyativ pulga talab modeli aylanish tezligi tebranishining boshqa sababini 
ham ochib beradi. Normal darajadagi foiz stavkasining o‘zgarishida pulga bo‘lgan 
talab bilan nima sodir bo‘ladi ? masalan nima bo‘ladi agar odamlar kelajakda foiz 
stavkasining ko‘tarilishini kutishsa hozirgi kunga nisbatan ? foiz stavkalarning 
o‘sishining kutilishi bilan birga obligatsiyalarga bo‘lgan narxlarning tushishini 
5
The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European 
edition, 2013. Page 450

---

kutishadi va kapital yo‘qotilishidan qo‘rqishadi. Obligatsiyalardan kutilayotgan 
daromad pasaymoqda, alternative usulda pulni saqlashga bo‘lgan ehtiyojga talab 
ko‘payadi. Natijada ularga bo‘lgan talab oshadi. Bu shuni anglatadiki f(I,Y) 
kattalashadi va aylanish tezligi kamayadi. Pulning aylnish tezligi o‘zgaradi 
kutilayotgan foiz stavkalarning o‘zgarishida; bu kutilishlarning nomuvozanatliligi 
nomuvozanat pul aylanish tezligiga olib keladi. Bunga yana bir sabab nega Keyns 
aylanish tezligini doimiy emas deb hisoblashida. 
Demak keynchilik nazariyasining likvidlikni ustun ko‘rilishi, pul saqlashning 3 
ta motivni ko‘rib chiqadi: 
Transaksionli, ehtiyotkorlik motivi va spekulyativ. Ikkita motiv bo‘yicha pulga 
bo‘lgan talabni hisobga olib, Keyns teskari bog‘liqlikni isbotladi, spekulyativ motiv 
bo‘yicha foiz stavkasining darajasiga qarab. 
Keynchilik pulga talab nazariyasidan shunday xulosaga kelinadiki aylanish 
tezligi doimiy emas, u foiz stavkalarga to‘g‘ri bog‘langan, qaysiki kuchli 
tebranishga moyil. Keyns nazariyasiga ko‘ra aylanishning doimiy emasligi yana bir 
narsa bilan isbotlangan, foiz stavkalarning normal darajasiga nisbatan 
o‘zgarishlarning kutilishi pulga talabni o‘zgartiradi va shuningdek ularning 
aylanish tezligini ham. Shunday qilib Keynnsning nazariyasi klassiklarning 
miqdoriy nazariyasini shubha ostiga qoldiradi ya’ni nominal daromad pul 
miqdorining o‘zgarishi bilan aniqlanadi.
6