Pul nazariyalari

1. Oltin tanga standarti

---

Oltin standarti birinchi marta XVIII asrda Angliyada va XIX asrning oxirlarida 
boshqa mamlakatlarda joriy etildi. Bu standart oltin monometalizmi deb ham ataldi. 
Oltin tanga standarti oltin standartining ilk ko‘rinishidir. Bu standart I Jahon urushi 
boshlanishiga qadar hukm surdi.
Oltin tanga standartiga xos bo‘lgan belgilar quyidagilardan iborat bo‘lgan: 
tovarlarning baholari faqatgina oltinda o‘lchanishi; oltin tanganing muomalada 
bo‘lishi; davlat xazinasi tomonidan cheklanmagan miqdorda moneta zarb qilinishi; 
kredit pullarni ularning nominali bo‘yicha oltinga erkin almashtirilishi; oltinni olib 
kirish yoki olib chiqishning taqiqlanmaganligi; ichki bozorda oltin moneta va 
banknotalar bilan birga haqiqiy qiymatga (ya’ni, to‘la haqiqiy qiymatga) ega 
bo‘lmagan chaqalar va ma’lum kursga ega bo‘lgan davlat qog‘oz pullarining 
muomalada bo‘lishi.
Bu tizim mustahkam pul tizimi bo‘lib, inflyatsiyani inkor etar edi. Muomala 
uchun zarur bo‘lmagan oltin miqdori yana xazina ko‘rinishiga qaytar edi. Ammo 
kapitalizmning krizisi davrida bu muvozanat izdan chiqdi. II Jahon urushi davrida 
AQShdan boshqa urushayotgan davlatlar banknotalarni oltinga almashtirishni va 
oltinni chetga olib chiqishni bekor qilishdi. Oltin muomaladan surib chiqarilib 
xazinaga aylantirildi. AQShda esa oltin monetalar 1934 yilga qadar muomalada 
bo‘ldi.
2. Oltin quyma standarti
I Jahon urushidan keyin, 20-yillarda ba’zi mamlakatlarda oltin quyma standarti 
joriy qilindi. Bu standartning oltin tanga standartdan asosiy farqi shunda ediki, 
muomaladagi banknotalar 12-12,5 kg. atrofidagi oltin quymalarga almashtirilardi. 
12,5 kg. lik quymaga banknotani almashtirish uchun Angliyada 1700 ft. st., 
Frantsiyada 215 ming fr. talab qilinar edi. Bu bilan oltin muomaladan xalqaro 
aylanmaga chiqarildi. Ichki aylanmada esa bunday imkoniyatga faqatgina yirik 
firmalar va puldorlar ega bo‘lib qoldilar, xolos.