Pul va uning iqtisodiyotdagi ro’li Mundarija: Kirish 3

2.2 Pul iqtisodiyotning samarali amal qilishini ta`minlovchi vosita sifatida
Kredit mamlakat tashqi aloqalarining rivojlanishiga ham ijobiy ta`sir ko`rsatadi.
Davlat kreditlash jarayonlariga faol aralashadi. Iqtisodiyotni jadal rivojlantirish maqsadlarida davlat qarz oluvchilarning muayyan guruhlari uchun kredit olishning qulay sharoitlarini yaratib beradi. Bu kredit uchun foiz darajalarini tabaqalashtirish, hukumat kafolatlari yoki imtiyozlarini berish, ayrim tarmoqlar va korxonalar uchun davlat mablag`laridan kredit resurslari ajratish yo`li bilan amalga oshiriladi.
Kredit aloqalari pul (tovar) egasi bilan qarz oluvchi o`rtasida bevosita va bilvosita bo`lishi mumkin. Birinchi holda ular to`g`ridan-to`g`ri muomalaga kirishadi. Ikkinchi holda esa ularning aloqasi vositachilar orqali yuz beradi. Shunga ko`ra, kreditning quyidagi asosiy shakllari kelib chiqadi: tijorat krediti, bank krediti, iste`molchi krediti, davlat krediti, xalqaro kredit va boshqalar.
Tijorat krediti, bu – sotuvchilarning xaridorlarga tovar shaklida beradigan kreditidir. Bunda tovarlar ma`lum muddatda pulini to`lash sharti bilan nasiyaga beriladi. Tijorat kreditini nasiyaga oluvchi uning egasiga veksel (qarzning majburiyatnomasi)ni beradi. Kreditning bu turi, odatda, mahsulotni sotuvchisi bilan uning xaridori o`rtasida bevosita sodir bo`luvchi kredit munosabatlariga taaaluqlidir.
Bevosita kreditning ommaviy ko`rinishlaridan biri qimmatbaho tovarlarni (avtomashina, uy, televizor, kompьyuter va hokazo) aholiga nasiyaga sotishdir. U tovarlar etarli, binobarin, taqchillik yo`q bozorda qo`llaniladi.
Bank krediti – xo`jalik yurituvchi sub`ektlarga qarz berishning asosiy va eng ko`p tarqalgan turi bo`lib, u bilvosita kredit hisoblanadi. Buning sababi shundan iboratki, bunda pul egalari bilan uni qarz oluvchilar o`rtasida bank tashkilotlari vositachilik qiladi. Ular pulni uning egalariga foiz to`lash sharti bilan o`z qo`llarida jamlaydilar va o`z nomidan qarzga berib, foizlar oladilar. Bunda uch sub`ekt (pul egasi, kredit tashkiloti va qarz oluvchi)ning kredit aloqasi paydo bo`ladi.
Banklar qarzni ishonchli, pulni samarali ishlatishga qodir bo`lgan xo`jalik sub`ektlariga beradilar. Ular o`z navbatida pulni investitsiya uchun sarflab iqtisodiyotni o`stirishga ko`maklashadilar.
Banklar firmalarga tadbirkorlik uchun qarz bersa, iste`molchilarga tovar sotib olish uchun qarz beradi. Buning natijasida iste`molchi krediti paydo bo`ladi. Masalan, AQShda banklarning iste`molchilarga beradigan krediti hisobiga narxi 2500 dollargacha bo`lgan tovarlar xarid qilish mumkin. Xarid qilingan tovar pulini banklar magazinlarning bergan schyotiga qarab to`laydilar. Bunday kredit g`oyat imtiyozli bo`ladi. Uning foizi boshqa kreditlar foizidan kam, hatto foizsiz bo`lishi mumkin.
Iste`molchi krediti aholining iste`mol ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan bo`lib, u tovar yoki pul ko`rinishida bo`lishi mumkin.