Q abdullayeva, S. Rahmonbekova

G ‘alla hosili
Bu yil g ‘a/la m o ‘l bo'ldi. Bug‘doyning katta-katta boshoq-
lari oltin rangda tovlanib, ko 'zn i qamashtiradi. В ular m o ‘1
hosil belgisidir.
Shundan so'ng ketma-ket kelgan bir xil undoshlar 
imlosi haqidagi qoida eslatiladi. O 'quvchilar qoidani 
aytadilar, misollar keltiradilar. Keyin 
g'alla, katta
so'zlarida 
ketma-ket kelgan bir xil undoshlarning biri oldingi yo'lda 
qoldirilib, ikkinchisi keyingi yo'lga o'tkazilishi haqidagi 
qoidani eslaydilar.
O 'quvchilar sana va m atn sarlavhasini daftarlariga 
yozib bo'lgach (bular doskaga yozib qo'yiladi), m atn aytib 
yozdiriladi. M atn yozib bo'Iingach, o'qituvchi uni qayta 
o'qib berishi, o'quvchilar yozganlarini kuzatib borib, yo'l 
qo'ygan xatolarini luzatishlari m u m kin. S hundan keyin 
u larning daftarlari yig'ib olinadi.
12

---

I Z O H L I D IK T A N T
Izohli diktant boshlang'ich sinflarning barchasi uchun 
mos bo'lib, o ‘quvchilarga yozdirilgan m atn tarkibidagi 
imlosi 
qiyin 
so'zlarning 
yozilishini 
tushuntirish 
va 
m a ’nosini izohlash m aqsadida o'tkaziladi. Belgilangan 
m atn o'quvchilarga yozdiriladi. Undagi so'zlarning imlosi 
eslatilmaydi. O'quvchilar m atn n i yozib bo'lganlaridan 
keyin undagi so'zlarni qanday yozganliklari tekshiriladi. 
Albatta, 
o'quvchilar yozuvida 
ayrim 
xatolar bo'lishi 
m u m kin . O'q uvchilar yozuvidagi xatolar quyidagi tartibda 
tuzatilib, izohlanishi m umkin:
a) o'quvchilardan biri aytgan so'zdagi xatoni boshqa bir 
o ‘quvchi og'zaki izohlaydi;
b) o ‘quvchi xatosini 
0
‘qituvchi og‘zaki izohlaydi;
d) o'quvchi yozgan xato so‘zni o'qituvchi doskaga yozib 
ko'rsatadi.
Shu tartibda 
0
‘quvchilar yo‘l qo ‘ygan xatolarini topib, 
ularni tuzatadilar. Bu bilan o'q uvchilarning imlo savodxon- 
ligini aniqlash va kamchiliklarini tuzatish m um kin.
Izohli diktant uchun m atnni o'quv darsliklaridan ham 
tanlash m u m k in. Bunday holatda m atnni o ‘quvchilarga 
yozdirib 
bo‘lgandan 
keyin, 
ular 
kitoblarini 
ochib, 
yozganlarini taqqoslab ko'radilar. O'zlari sezgan xatolarini 
tuzatadilar. Lekin h a m m a o'quvchilar ham o'z xatolarini 
topa olmaydilar. Shuning uchun ular bilan alohida ish olib 
borishga to'g'ri keladi.
Ta’limiy diktantning boshqa turlari kabi izohli diktantni 
ham yozuv darsining m a’lum bir qismida o‘tkazish mumkin. 
Izohli diktant o'quvchilar bilimini oshirishda eng foydali 
yozma ish turlaridan biri hisoblanadi. Bu diktant turini 
3—4-sinflarda tez-tez o'tkazib turish maqsadga muvofiq.
I J O D I Y D IK T A N T
Ijodiy diktant o'rganilgan qoidalarni o'zlashtirish va 
yozuvda o‘rinli 
qo'llash 
m alakalarini 
m ustahkam lash 
bilan birga, o'quvchilar og'zaki va yozma nutqining 
shakllanishida m u h im o'rin tutadi.
13

---

Ijodiy d ik ta n td a o'quvchilarga o'rganilgan qoidaga mos 
so‘z, so‘z birikm alari, biror mavzuga oid savollar beriladi. 
Ular berilgan so‘z va so‘z birikm alarini qatnashtirib, savol- 
larga javob topish orqali m atn yoki hikoyacha tuzadilar.
O'qituvchi ana shu berilgan so'zlar yoki so‘z birikmalari 
yordam ida tuziladigan hikoya m azm u ni va ishni bajarish 
usuli haqida o'quvchilarga tu shuncha berishi kerak, chunki 
ijodiy diktant m atnini o ‘quvchilarning o'zlari ijod qiladilar 
va o'qituvchi ko‘rsatmasiga ko‘ra uni yozadilar. Shuning 
uchun bu diktant turi ijodiy inshoga o'xshab ketadi.
0 ‘quvchilarda ijodkorlik faoliyatini yoshlikdan tarbiya- 
lash m aqsadida ijodiy d ik tantni izchillik bilan tez-tez 
o ‘tkazib turish lozim. Bu bilan o'quvchilarni yuqori 
sinflarda ijodiy xarakterga ega bo'lgan yozma ishlarni 
bajarishga, xususan, insho yozishga tayyorlanadi.
Ijodiy diktantdan 1—4 -sinflarda keng foydalaniladi. 
Alifbe davridanoq o'quvchilarni ijodiy diktant yozishga 
tayyorlab boriladi.
Buning uch un quyidagi tayyorgarlik ish lari amalga 
oshiriladi:
1. Berilgan so'zlardagi tushirib qoldirilgan tovushlarni 
aytish va shu tovushni ifodalovchi harfni tanlab, so‘zni 
yozish: 
m .na (mana), bo.o (bobo).
2. Berilgan gapdagi nuqtalar o ‘rniga gapning m azm uniga 
mos so‘z tanlab aytish va yozish: 
O'quv qurollarinmi...
(yaxshi) saqlayman.
3. Berilgan so‘zlardan gap tuzish va uni o'qituvchi 
ko'rsatmasi bilan yozish: 
erta, bu, keldi, yil, bahor (Bu yil
bahor erta keldi).
4. Berilgan savolga mustaqil javob topish va uni yozish: 
0 ‘quvchi nima qiladi? (O'quvchi o'qiydi, yozadi va dam
oladi).
Bunday 
ijodiy 
diktantga 
tayyorgarlik 
mashqlarida 
ko'proq o'quvchilar noto'g'ri talaffuz qilishi sababli xatoga 
yo'l q o‘yadigan so'zlardan tanlanishi maqsadga muvofiq 
bo'lib, foydali natija beradi.
Ijodiy diktant quyidagicha o ‘tkazilishi m um kin:
14

---