Q abdullayeva, S. Rahmonbekova

maktab, maqsad
kabi so'zlarning 
yozilishini m u stah kam lash uchun «Mening Vatanim» 
she’ri m atn id a n foydalanib, ko'rsatish diktanti yozdirish 
m um kin.
Bizlar yosh avlod,
Yashaymiz hur, shod.
M ehnat-la obod,
Mening Vatanim.
9

---

Bunda 
m atn 
ifodali 
o ‘qib 
berilgach, 
savol-javob 
yordam ida o'quvchilar 
avlod, shod, obod
so'zlarining 
oxirida kelgan 
«d»
undoshi o'rniga uning jarangsiz jufti 
bo'lgan 
«г»
talaffuz qilinishini, a m m o yozuvda 
«d»
harfi 
bilan yozilishini aytib, tekshirish yo'lini (bunday so'zlar 
oxirida qaysi h a rf yozilishini aniqlash uchun shu so'zga 
unli qo‘shib o'qilishi kerakligini) eslaydilar. Masalan: 
avlod — avlodi, sliod — shodon, obod — obodon
kabi. Ish 
quyidagi tartibda davom ettiriladi.
So'z oxirida kelgan jarangli undosh o'rniga uning 
jarangsiz jufti eshitiladigan so'zlarning yozilishini m ustah- 
kam lash 
m aqsadida 
ko'rsatish 
d ikta n tin in g
ikkinchi 
usulidan ham foydalanish m um kin. Bunda m atn to'liq 
yozilmay, balki o'rganilishi lozim bo'lgan mavzuga doir 
so'zlargina 
(shod, avlod, obod)
yoziladi.
O'qituvchi «Mening Vatanim» she’ri m atn in i bir m arta 
ifodali o'qib beradi. So'ng o'quvchilarga o'qitib so'z- 
latadi. Matndagi 
shod, avlod, obod
so'zlarini doskaga 
yozadi. Doskadagi so'zlar ikki-uch o'quvchiga o'qitilgach, 
suhbat yordam ida o'quvchilar shu so'zlarning aytilishi 
va imlosini, so'zlarning oxirida qanday h a rf yozilishini 
tekshirish yo'lini tushuntiradilar yoki o'qituvchining o'zi 
tushuntirib beradi. S hundan so'ng doskadagi so'zlar parda 
bilan berkitib qo'yiladi va aytib yozdiriladi. Shu so'zlar 
yozib bo'lingach, yozuv taxtasidagi so'zlar ko'rsatiladi, 
o'quvchilar yozganlarini tekshiradilar.
Ko'rsatish d iktantini o'tkazish uchun m ustahkam lanishi 
ko'zda tutilgan mavzuga doir m atnn i «Ona tili» yoki 
«O'qish kitobi»dan, shuningdek, badiiy adabiyotlardan 
tanlash ham m um kin.
M a zk ur to 'p lam d a ko'rsatish diktanti uchun tavsiya 
etilgan m atn la rd a n o'qituvchi o ‘z o'quvchilarining bilim 
saviyasi, qabul qilish darajasiga qarab foydalanishi, ayrim 
m atnlarga ijodiy yondashishi ham m um kin.
Ko'rsatish diktanti o'quvchilarning ko'rish, idrok etish 
sezgilari bilan eshituv sezgilarining taraqqiy etishiga 
yordam beradi.
10

---

O ' Z D IK T A N T YOKI YODDAN Y O ZU V D IK T A N T I
O 'z diktant yoki yoddan yozuv boshlang'ich sinflarning 
h a m m asida o'tkaziladi. Bu diktant turini o'quvchilar juda 
sevib, qiziqib bajaradilar. O 'z diktant uchun sin f o'quv- 
chilarining saviyasiga mos kichik bir parcha (yoki biror 
she’riy to'rtlik) tanlanadi. Tanlangan m atn doskaga yozib 
qo'yiladi. M atn ni avval o'qituvchi o'qib beradi. Matndagi 
bolalar uchun tushunarsiz so'zlarga izoh berib, imloga 
doir qoidalar takrorlanadi. Shundan so'ng m atn uch- 
to'rt bolaga o ’qitilgach, yod olishlari uchun bir necha 
daqiqa vaqt beriladi. O'quvchilar m atn ni yodlab olgach, 
doskadagi m atn berkitiladi. Ular yodlaganlari asosida 
yozib bo'lganlaridan so'ng m atn ochiladi. O'quvchilar 
yozganlarini 
doskadagiga 
taqqoslab 
tekshiradilar 
va 
xatosini tuzatadilar. D iktant o'tkazish usulidan ko'rinib 
turibdiki. m atn aytib yozdirilmaydi, balki o'quvchilar 
m atnni yodlaydilar va mustaqil yozadilar.
Shuning uchun ham u o'z diktant yoki yoddan yozuv 
diktanti deyiladi.
O'z diktant 
imloga oid m a ’lumotlarni singdirish, 
o'quvchilarning og'zaki va yozma nutqlarini o'stirish, 
xotiralarini m ustahkam lashga yordam beradi.
«D iktantiar to'plam i»da yoddan yozuv uchun ham
m atn la r berilgan. O'rganilgan mavzuni m ustahkam lash 
m aqsadida «Ona tili» darsligidagi m a tn d a n foydalanib 
o'z d ik tant o 'tkazilganda, m atn n i doskaga yozish shart 
emas. O 'z diktant o'tkaziladigan m a tn n i uyda yodlab 
kelishni topshirish ham m u m k in . O'z diktant yozdirishda 
o'qituvchi 
quyidagi 
qo 'shim ch a 
topshiriqlarni 
ham
berishi m um kin: m atndagi otlarning tagiga to'g'ri chiziq 
chizish, ayrim so'zlarni bo'g'in ko'chirish qoidasiga ko'ra 
bo'laklarga ajratib yozish, matndagi fe’llarni aniqlab, 
tagiga ikki chiziq chizish va hokazo. O 'z diktant o'quv- 
chilarga m atn ustida ishlash m alakasining shakllanishiga 
h am yordam beradi va shu bilan birga ularning xotirasini 
m ustahkamlaydi.
n

---

TA’K ID I Y D IK T A N T
Ta’kidiy diktant uchun tanlang an m atn ni yozdirishdan 
oldin o ‘quvchilarga o ‘rganilgan qoidalar eslatilib, ayrim 
so‘zlarning yozilishi tushuntiriladi, sharoit talab qilsa, 
ayrim so'zlarni g ram m atik tahlil qilib, um um a n, yozish 
jarayonida nim alarga e ’tibor berish kerakligi ta ’kidlanadi. 
Shuning uchun ham m azk u r ish turi t a ’kidiy diktant 
deyiladi. Ta’kidiy diktant uchun 
m atnni «D iktantlar 
to ‘plam i»dangina emas, balki «Ona tili», «O'qish kitobi» 
darsliklaridan ham tanlash m um kin. C h un ki t a ’kidiy 
diktant o ‘tkazishdan bir necha kun oldin o'quvchilarga 
yozdiriladigan m atn n i o'qib kelish topshiriladi. Bundan 
maqsad 
o'quvchilarning 
o'rgangan 
imlo 
qoidalarini 
m ustahkam lash, und an am alda foydalanish ko'nikm asini 
hosil qilishdir. Ta’kidiy diktant, m asalan, quyidagi matn 
asosida o'tkazilganda, tanlangan m atn bir m arta o'qib 
eshittiriladi.