Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

Misol. 
Agarda jismning zaryadi 
0,001 
kulonga, kuchlanishi esa 
100 voltga teng bo‘lsa, uning sig'imi nimaga teng bo'ladi?
Yechish.
Jismning sig'imi quyidagi formula bo'yicha topiladi:
C = - = 
= 0,00001 
F
= 10 
M
k
F.
V
u v
’
2.4. Kondensatorlar
Elektrotexnikada zarur bo'lgan sig'im lar bilan ta ’minlash 
uchun alohida tuzilmalardan foydalaniladi, ya’ni kondensatorlardan. 
Ikki tem ir plastinka orasiga izolyatsiya jism (ya'ni, dielektrik) 
o 'm a tilg a n qoM lanm a — asbob k o n d e n sa to r deb atalad i. 
Plastinkalarni kondensatorning qoplamasi deyiladi.
Agarda plastikalar har xil qutbli elektr toki manbaiga ulansa, 
u holda kondensatorda har xil belgili elektr zaryadlari hosil boMib, 
ular bir-biriga tortiladi. Zaryadlar uzoq vaqt qoplamalarda saqlanib 
qoladi. Bu zaryadlar m anbadan o ‘chirilgan holda ham uzoq 
saq lan ish i m um kin. S h u n d ay qilib, k o n d e n sa to rla r elek tr 
energiyasini saqlovchi hisoblanadi.
Kondensatorning yuzasi qancha katta bo'lsa, uning sig‘imi 
shuncha katta bo‘ladi.
Kondensator dielektrigining qalinligi kam bo‘lganda ham , 
uning sig‘imi katta bo'lishi mumkin. Uning sig‘imining ko‘p yoki 
kam bo'lishi qoplam alar orasidagi izolyatsiya jismga bogMiq. 
Izolyatsiya jism lam ing kondensator sig'imiga ta'siri jismlaming 
dielektrik singishiga bogMiq. Elektrotexnikada havoning dielektrik 
singish miqdori birga teng deb qabul qilingan.
Agarda qoplamalar orasiga havoning o'rniga boshqa dielektrik 
joylashtirilsa, u holda dielektrik singishi kondensatorning sig'imi 
bir necha marta oshganini bildiradi.
Dielektrik singishni yunoncha e (epsilon) bilan belgilash qabul 
qilingan.
Elektrotexnikada doimo qoMlanadigan izolyatsiya jismlarning 
dielektrik singishi 2.4.1-jadvalda keltirilgan.
21
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2.4.1-jadval
lzolyatsiya jismlaming dielektrik singishi
Dielektrik
Dielektriksingishi, £
Havo
1
Parafin
2,1 - 2,3
Transformator
2,0 + 2,5
Pressshpan
2,5 - 4
Qog‘oz
3 
3,5
Slyuda
4 - 7 , 5
Shisha
5,5 
10
Marmar
8,3
Rezina
3,5
K o‘p jismlarning dielektrik sig'imi namlik va haroratga qarab 
o'zgarishi mumkin. Kondensatom ing qoplamasida yig‘ilgan elektr 
zaryadlar orasida elektr maydoni hosil bo'ladi. Bu maydon miqdor 
bilan ifodalanib, uni elektr maydonning kuchlanmog'i deb aytiladi.
Agar e lek tr m ay d o n id a elek tr bilan zaryadlangan jism
joylashgan bo'lsa, u holda m aydon kuch bilan shu jismga ta ’sir 
etishi jismning elektr zaryadi va jism ning joylashgan nuqtasidagi 
maydon kuchlanmog'ining miqdoriga proporsional. Shuning uchun 
elektr maydoni kuchlanm og'i zaryadga ta'sir qiladigan kuch shu 
zaryadning nisbatiga tengdir.
Bu formuladagi elektr maydon kuchlanm og‘ini joul, kulon 
va m etr orqali ifodalanadi:
1 £ =