Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

4.3. 0 ‘zgaruvchan tokning samarali va
o ‘rtacha qiymatlari
O 'zgaruvchan tok ham, o'zgarm as tok kabi elektr zanjirda 
m a'lum ishni bajaradi, ya'ni simlarni qizdiradi, magnit va elektr 
maydon hosil qiladi. Ko‘p hollarda elektr toki bajargan ish shu
34
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tok kuchining kvadratiga proporsionaldir. Masalan, qarshiligi 
r
bo ‘lgan o'tkazgichdan 
T
vaqt davomida o ‘zgarmas tok 1 o ‘tganda 
ajralib chiqqan issiqlikning bajargan ishi
A — P
■
r •
T bo'ladi.
Sinusoidal tok bo'lganda / =
lm
sinco/ bo‘ladi.
Amplituda tok / 
bilan samaraii tok (/,am) miqdorlari orasida 
quyidagi bog‘lanish bor:
I .
- 1.41 • 
i .
ampl 
* 
sam
0 ‘zgaruvchan tokning samarali qiymati: / = 
A-
Kuchlanishning samarali qiymati: 
V =
; V.
0 ‘zgaruvchan tokning o ‘rtacha qiymati:
1 * - ! ^ = 0,636 
i m
,
a
.
2
Amalda to ‘g‘rilagich sxemali magnitoelektr sistema asbob- 
laridan tashqari (bular o ‘rtacha qiymatni oMchaydi), o ‘zgaruvchan 
tokni oMchash uchun moMjallangan barcha asboblar (elektro- 
magnitli, elektrodinamikali va boshqalar) uning samarali (effektiv) 
qiymatini oMchaydi.
4.4. Aktiv qarshilik ulangan o ‘zgaruvchan tok elektr zanjiri
4.4.1-rasmda o ‘zgaruvchan tok elektr zanjiriga iste'molchi 
sifatida omli qarshilik ulangan. Agarda o'tkazgich metalni o‘tkazgich 
deb faraz qilsak va undan o ‘zgarmas tok o'tayapti desak, u holda 
bu qarshilikning miqdorini quyidagicha aniqlash mumkin:
/
35
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bu yerda: p — o'tkazgichning 
solishtirm a qarshiligi; / — 
o'tkazgichning uzunligi, m; 
S
- o'tkazgichning ko'nda- 
lang y
uzasi,
m m 2.
—p J
Bu qarshilik o'zgarmas tok
zanjiriga ulanganda uni omli
________________
qarshilik deyiladi. Agarda bu
qarshilik o 'zgaruvchan tok
4.4. i-rasm.
zanjiriga ulansa, u holda aktiv
qarshilik deyiladi.
0 ‘zgaruvchan tokning chastotasi ortib borgan sari o ‘tkaz- 
gichning aktiv (faol) qarshiligi ortib boradi. Misol uchun, po‘lat 
o'tkazgichning diametri 5 mm, uzunligi esa ] km bo ‘lsa, uning 
qarshiligi o‘zgarmas tokga ulanganda 20 omga teng bo'lsa, 20000 
gersli o'zgaruvchan tok manbaiga ulanganda esa 75 omga teng bo'ladi. 
Shu o'tkazgichni 50 gersli o‘zgaruvchan tok manbaiga ulanganda, 
uning qarshiligi juda kam miqdorda o'zgaradi.
O 'tkazgichlarning qarshiligi (o'zgaruvchan tokga ulanganda) 
quyidagi formula bo ‘yicha hisoblanadi: