Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman Latın Amerikasının Nobel mükafatı laureatlı dünyaşöhrətli yazı

həyatın puçluğundan danışdı: «Bu, həyat deyil, başdan-ayağa cəhənnəm əzabıdır, 
sizi inandırıram! Lakin Allah bir tərəfdən bağlayanda, o biri yandan açır. Bir baxın, 
qayanın başındakı o evi görürsünüzmü? Dağların zirvəsinə ilişib qalan nəhəng 
okean gəmisini görürsünüzmü? Bu gəmidə sizin üçün gözəl kayut, işıqlı otaq 
ayrılıb. Orda yaxşı yedirdirlər... orda sizin çoxlu asudə vaxtınız olacaq... orda öz 
həmdərdlərinizlə istirahət edəcəksiz... orda dənizə açılan gözəl artırma var!..» 
O özü də bu evdə, bu artırmada dincəlməyi xoşlayırdı və burda bu vecsiz adam 
yığnağının içində domino oynamaqdan çox, öz vəziyyətinin üstünlüyündən həzz 
ala-ala, bu adamlardan biri olmadığına görə gizlicə sevinə-sevinə, bu vecsiz 
varlıqlara, bu çarəsiz insan bataqlığına baxıb bir az da gözəl yaşamağa – səhərin 
erkən çağında döşəmə süpürən işvəli cananları, ayaq barmaqlarının üstündə gəzə-
gəzə izləyə-izləyə, canını qıdıqlayan şirin xəyalları həqiqətə çevirməyə, günah dolu 
arzularını doyuzdurmağa çalışırdı. O, qızların yataq otağının spesefik qoxusundan 
cuşa gəlir, onları ev boyu izləyir, xəlvətə düşəndə, xoruz toyuğu qamarlayan kimi, 
qamarlayıb küncə salırdı. Onda evin qaranlıq künclərindən açıq-aydın qaqqıltı 
səsləri eşidilirdi: «Siz lap quldursuz, mənim generalım! Qocaldıqca lap şorgöz 
olursuz!» Lakin, sevgi dəqiqələrinin bitməyi ilə, generalın qəm dəryasına batmağı 
bir olurdu və o, bu qüssəni canından çıxarmaq üçün harasa xəlvət bir yerə çəkilib 
oxuyurdu: «Ah, yanvar ayı! Bir bax: sənin pəncərəndə mənim qəmim edam 
edilir!» 
Bu bahar heç bir təhlükəli əlamət hiss olunmurdu, bəd xəbərlər eşidilmirdi və o 
xalqının sədaqətinə o qədər arxayın idi ki, öz tor yelləncəyini anası Bendisyon 
Alvaradonun yaşadığı məmləkətin həyətndə, həyətin uzaq, tənha bir küncündə 
asaraq canüzən siesta saatlarını burda, tamarinlərin kölgəsində, keşiksiz-filansız, 
yelləncəkdə tək-tənha uzanıb yellənə-yellənə keçirir, yuxuda, sarayın yataq 
otağının divarları rəngində sularda üzən səyyah balıqları görür, «Vətən - ən gözəl 
uydurmadır, anacan!» - deyərək köks ötürürdü. Anası yeganə adam idi ki, ona 
qoltuğundan tər iyi gəldiyini deyə bilərdi. Siestadan sonra o, öz iqamətgahına, 
 
15

dünyadan razı ovqatda, möcüzəli qəraib baharından, yanvar əməköməcindən 
doyub sakitləşərək qayıdırdı. Belə vaxtlar Vatikan səfiri Roma papasının gözünə 
yatırdı. Odur ki, səfir tez-tez, çox vaxt da axşamüstü nunsisidə onun yanına gəlir, 
bir fincan şokaladla peçenye yeyə-yeyə, bizim generalı, katolik kilsəsinin ağuşuna 
qaytarmaq, onu yenidən xristianlığa doğmalaşdırmaq mövzusunda kövrək 
söhbətlər aparırdı. General isə gülməkdən uğuna-uğuna ona deyirdi ki, «əgər 
Allah-taala, siz deyən kimi, böyükdürsə, onda mənim xahişimi ona çatdırın, qoy 
məni bu qulağagirən murdar ilbizdən uzaq eləsin…» sonra köynəyini başına siyirib 
qarnını göstərərək: «qoy bu köpdən canımı qurtarıb, artıq havanı içimdən 
çıxarsın.» Lakin papa inadkar idi, öz dediyindən əl çəkmirdi, yenə dönə-dönə israr 
edirdi ki, hər şeyi yaradan Allahdır, bütün dəyərlər müqəddəs Ali Ruhdan törənib. 
General isə əvvəlki məzə ilə: «Barıtı boşuna işlətməyin, müqəddəs ata, - deyirdi. – 
Mənə ağıl qoymağın mənası yoxdur, onsuz da mən elə siz deyəni eləyirəm, daha 
nə istəyirsiz?..» Lakin onun, duoğun körfəz kimi sakit qəlbi, xoruz döyüşünə 
baxmaq üçün gəldiyi uzaq bir şəhərdə birdən-birə riqqətə gəlmişdi. Döyüşlərin 
birində vəhşiləşmiş xoruz, öz rəqibinin başını boğazından qoparıb ləzzətlə 
dimdikləməyə, sərxoş orkestr qalibin şərəfinə təntənəli tuş çalanacan, gözünü qan 
tutub azğınlaşan camaatın gözü qabağında yeməyə başladı. General döyüş 
meydanında baş verən bu hadisəni nəsə pis bir əlamət kimi, onun öz başına gələ 
biləcək incə bir işarə kimi yozdu. 
O bunu bir anın içində hiss elədi və əsgərlərə, sümsü çalan musiqiçini həbs etməyi 
əmr etdi. Musiqiçini tutdular və belə məlum oldu ki, onun yanında silahı da varmış 
və o, camaat çıxışa tərəf axışanda, bu silahdan generala atəş açacağını böyük 
işgəncələrdən sonra boynuna aldı. «Mən bunu o dəqiqə başa düşdüm, - general 
dedi – başa düşdüm ki, atəşi o açmalıdı! Ona görə ki, mən hamının gözünün içinə 
baxırdım, hamı da mənim gözümün içinə baxırdı, bircə bu yaramazdan, bu bədbəxt 
kütbeyindən savayı. Üzünü yana çevirib guya özü üçün sümsü çalırdı». O gündən 
generalı yenə qorxu hissi izləməyə başlamışdı. Hərçənd general yaxşı başı düşürdü 
ki, əslinə qalsa, məsələ heç bunda da deyildi, onu qorxudan, heç də xoruz 
döyüşündə baş verən əhvalat deyildi. Təhlükəsizlik xidmətinin, narahatçılıq üçün 
heç bir əsasın olmadığı, hər şeyin öz qaydasıyla getdiyi barədə qəti bəyanatlarına 
baxmayaraq, o, hər gecəsini sarayın qalın divarları arasında dəhşətli qorxu içində 
keçirirdi. Elə Patrisio Araqones də məhz burda kara gəldi! O, Patrisio ilə yerini 
doğrudan-doğruya dəyişdi. Onu öz şəxsi qabından, özü yediyi yeməklərlə 
yedirtməyə başladı. Yəni ki, işdi əgər yeməyə zəhər qatılıbsa, bir yerdə ölsünlər. 
«Heç olmasa təkcə ölməyim.» - general fikirləşdi... 
İndi hər ikisi saray otaqlarında boş-boşuna veyillənir, fil ləriplərini andıran izləri 
bilinməsin deyə, ancaq yumşaq xalıların üstü ilə yeriyir, yuxulu dənizdən içəri 
süzülən yaşımtıl mayak işığının içi ilə sanki üzürdülər. 
Dəniz daşıb kükrəyir, mayak işıq saçır, limandan uzaqlaşan gecə gəmilərinin 
ayrılıq fiti sahil boyu közərən təzəyin tüstüsünə qarışıb pəncərələrdən içəri 
dolurdu... Ya da hər ikisi üzücü sentyabr axşamları səhərdən-axşamacan 
pəncərənin qabağında dayanıb, əlindən bir iş gəlməyən aşiqlər kimi qaranquşları 
sayırdılar.  
 
16

General canlı həyatdan o qədər uzaqlaşmışdı ki, real həyat haqqında təsəvvürlərini 
elə itirmişdi ki, min bir əziyyətlə özünə tay düzəldib, eyni məqamda gah orda, gah 
burda görünə-görünə, ümumiyyətlə, mövcud olub-olmadığına camaatda şübhə 
oyanacağı ağlına belə gəlmirdi. Bəziləri hətta onun letargiya yuxusuna getdiyindən 
şübhələnməyə başlamışdılar. Qarovulun iki dəfə çoxaldılmasına, prezident 
sarayına heç kimin girib-çıxa bilməməsinə baxmayaraq, deyirdilər ki, guya kimsə 
sarayın içinə düşə bilib və guya kimsə orda içi ölü quşla dolu qəfəsləri, müqəddəs 
çəndən su içən inəkləri, ətirli qızılgül kolları arasında yatan cüzamlı, iflic xəstələri 
görüb... Onda bütün məmləkət dərin sükut içində donmuşdu, günortadan sonra 
sübhün açılacağını gözləməyə başlamışdı. Çünki falçının suyla dolu ləyənə baxıb 
dediyi kimi, onun öz əcəli ilə, öz yorğan-döşəyində, yuxuda öldüyü barədə şayiələr 
gəzməyə başlamışdı və deyirdilər, yüksək rütbəli məmurlar bu ölüm xəbərini ona 
görə gizlədirlər ki, aralarında bəzi qan iyli məsələləri hələ ayırd edə bilməmişdilər. 
O, yaxın günlərdə taleyində nə isə baş verəcyini hiss etsə də, bütün bu söhbətlərə 
əhəmiyyət vermirdi. Hərdən bir, əvvəli-axırı bilinməyən domino oyununu yarımçıq 
kəsib general Rodriqo de Aqilardan soruşdu ki, «dostum, vəziyyət ümumiyyətlə 
necədir?», onda o biri: «Hər şey öz əlimizdədir, mənim generalım, ölkədə 
sakitlikdir», - deyirdisə də, o, canına yeriyən qorxudan azad ola bilmir, sarayın, 
mal təzəyindən qalanan qəramət ocaqlarında, bu ocaqların əfi dillərində nə isə daha 
qəramətli əlamətlər axtarır, öz taleyini görmək üçün suyu çəkilmiş köhnə quyuların 
dibində gəzir, oralarda da heç nə tapmayanda, həyəcandan titrəyə-titrəyə anası 
Bendisyon Alvaradonun yanına – bir vaxtlar, həyətində bitən tamarin ağaclarının 
sərin kölgəsində yellənə-yellənə təmiz hava udduğu evlərinə yollanırdı. Qoca olsa 
da, həyat eşqiylə alışıb-yanan anası da köhnə yelləncəkdə onunla yanaşı oturub, 
təmiz havadan uda-uda yellənir, yan-yörəsində hərlənən toyuq-cücəni, 
tovuzquşuları qarğıdalı toxumu ilə yedirdir, o isə ağ, hörmə kreslosuna yayxanıb 
şlyapasıyla üzünü yelləyir, ona əlvan rəngli soyuq meyvə şirələri gətirib: «İçin, 
sərinləyin, zat-aliləri…» - deyən ucaboy, qarabuğdayı qızlara kədərlə baxır, 
anasına demək istədiyi, lakin deyə bilmədiyini ürəyində fikirləşirdi: «Ey mənim 
əziz anam Bendisyon Alvarado, sən bilsəydin ki, mən daha bu dünyayla bacara 
bilmirəm, artıq tükənmişəm, canımı götürüb bu məşəqqətdən heç özüm də 
bilmirəm hara qaçmaq istəyirəm!..» Bu ah-tuxun əsl səbəbindən xəbərsiz anası da 
elə bilirdi ki, oğlunu inildədib içini çəkdirən, bu qaraşın qızlardı. Odu ki, axşam 
düşən kimi, şəhərin işıqları yanar-yanmaz, o, gizli yolla öz yerinə - saraya qayıdır, 
qaranlıq dəhlizlərdən oğrun-oğrun sivişə-sivişə, qarovulun addımlarına diqqət 
kəsilirdi. Qəfildən onunla üzbəüz çıxan qarovul isə gümrah səslə: «Hər şey öz 
qaydasındadır, zat-aliləri! Tam sakitlikdir!» - deyə hesabat verirdi. O isə gözəl 
bilirdi ki, onlar bunu vəzifə borcları kimi, qeyri-iradi deyir, onu da, özlərini də o 
səbəbdən aldadırlar ki, onlar da onun kimi qorxurdular. Bu elə bir gərgin dövr idi 
ki, heç kim özündə inam hiss eləmirdi, amma hamı da yalandan deyirdi ki, hər şey 
öz qaydasındadır. Onu rahat yaşamağa qoymayan, şan-şöhrətinin ləzzətinə zəhər 
qatıb hakimiyyətin özündən belə iyrəndirən də məhz elə bu inamsızlıq, bu 
anlaşılmaz xof idi. Hər şey də həmin o tarixi hadisədən sonra, o əlamətdar xoruz 
döyüşündən sonra başladı! Gecələr o, quru döşəmənin üstündə uzanıb, 
yuxusuzluqdan gözü acışa-acışa, hardansa uzaqdan - kasıbların toyundan eşidilən 
 
17

musiqinin – nə vaxtsa onun yasında da beləcə həvəslə çalınacaq barabanların, gecə 
saat ikidə mədənlərə oğurluq mal daşıyan becid gəminin sahildən uzaqlaşdıqca 
verdiyi asta, ayrılıq fitinin səsinə, səhərə yaxın kağız kimi sökülüb açılan 
qızılgüllərin xışıltısına qulaq asır, bədəni soyuq tər basa-basa içini çəkir, bircə 
dəqiqə belə olsun, fikrini yayındıra bilmirdi. Hansısa gizli duyğusu, gecənin 
havası, anasıgildən qayıdarkən, küçədə rastına çıxanlar ona çox şey deyirdi. 
Həmin gecə isə evə qayıdarkən o, küçə boyu axışan kütləni, taybatay açılan 
pəncərələri, şəhərin qeyri-adi canlanmasından həyəcanlanıb dekabr səmasının mavi 
ənginliklərində uçan qaranquş qatarını gördü və hər şeyi bir az da aydın görmək 
üçün karetin pərdəsini aralayıb özü-özünə: «Mənə əziyyət verən, bax bu idi, ana! 
Üzüb əldən salan bu idi! Axır ki baş verdi!» - deyə fikirləşdi və elə həmin an da, 
dekabr göyünün baharsayağı büllur işığı içində üzən rəngbərəng şarlara – qırmızı, 
yaşıl, sarı, mavi rəngli saysız-hesabsız nəhəng portağallara baxdıqca özündə əcayib 
bir yüngüllük hiss elədi. 
Sonra qəfildən nə oldusa, hürkmüş qaranquşların arasından göyə qalxan şarların 
hamısı birdən-birə səssizcə partladılar… minlərlə rəngbərəng vərəqələr şəhərin 
üstünə səpildi və çovğunun süpürüb havaya dağıtdığı xəzəl kimi havada hərləndi. 
Prezident karetinin sürücüsü, qarmaqarışıqlıq idi deyə, atların başını geriyə 
döndərib izdihamın içindən kənara sıçradı. Heç kim də bu karetə fikir vermədi, 
tanıyan olmadı, çünki hamının başı vərəqələrə qarışmışdı. Camaat vərəqələri göydə 
tutur, ayaq altından yığırdılar, hamı bir adam kimi yığırdı, mənim generalım! 
Vərəqələrin mətnini bərkdən-bərkdən eyvanlardan oxuyurdular, döngələrdən: - 
«Rədd olsun zülm! Cəllada ölüm!» - səsləri eşidilirdi. Hətta saray qarovulunun 
əsgərləri belə, dəhlizlərə yığılıb bu qiyamçı vərəqələri bərkdən oxuyurdu: «Bir 
əsrlik despotizmə qarşı mübarizə aparan milli və sinfi birliyə eşq olsun! Satqın 
arvada qarşı mübarizə aparan vətənpərvərlərin birliyinə eşq olsun! Rədd olsun, 
korrupsiya! Bəsdir qan töküldüyü! Rədd olsun quldurluq!» Bütün ölkə minillik 
yuxudan ayıldığı həmin bu dəqiqələrdə ən dəhşətli xəbəri o, karet tövləsində aldı: 
«Mənim generalım, Patrisio Araqones zəhərli oxla yaralanıb!» 
Bir neçə il əvvəl, axşamüstü, ovqatının təlx vaxtı, bekarçılıqdan darıxıb 
üzüldüyündən, Patrisio Araqonesə, dəmir şahı atıb talelərini öyrənməyi təklif 
eləmişdi. «Pulu ataq, - demişdi – əgər qartal üzü düşsə, demək birinci sən 
öləcəksən, yox, əgər o biri üzü düşsə, mən.» Patrisio Araqones isə pulu atmaqdan 
imtina edib demişdi ki, işdi, ölməli olsaq, bir yerdə öləcəyik, pul atmağın da heç 
bir xeyri yoxdu, udan, uduzan olmayacaq. «Bəyəm unutmusunuz, pulun hər iki 
tərəfinə prezidentin profili döyülüb?» Onda general ona, talelərini dominoda 
sınamağı təklif etdi: iyirmi oyundan çox udan sağ qalacaq. «Mən razı, - Patrisio 
Araqones dedi – böyük məmnuniyyətlə, lakin bir şərtlə, mənim generalım! Mənə, 
sizi udmaq hüququ verilməlidir.» Bu hüquq ona verildi və onlar oynamağa 
başladılar. Əvvəllər udmaq qadağan edildiyinə görə generala uduzan Patrisio 
Araqones, iyirmi oyunun iyirmisini də dalbadal uddu, bu iyirmi gərgin tutuşmanın 
üzüntüsündən tərləyib soyuyan üzünü silərək, içini çəkdi: «Nə etməli, mənim 
generalım, təəssüf ki, mən də ölmək istəmirəm?!..» - dedi. Onda general 
dominoları taxta qutunun içinə səliqəylə sıra-sıra yığa-yığa, uşağa dərsi başa salan 
müəllim təbiriylə, özünün də, ələlxüsus da domino oynuna görə zorla ölməyə 
 
18

həvəsi olmadığından, vaxtı çatanda, öz ölümü ilə, öz yorğan-döşəyində, 
prezidentliyinin lap ilk günündən onun taleyini, su ləyəninə baxıb oxuyan görücü – 
falçı qadının dediyi kimi, yuxuda öləcəyindən bənd-bənd danışdı. «Amma, bir 
yana baxanda, - dedi - bir az da yaxşı fikirləşsək, yenə heç nə dəqiq deyil, çünki 
mənim anam Bendisyon Alvarado məni ona görə doğmayıb ki, gecə-gündüz suda 
çəngəllə yazılanları oxuyum. Mən - hökm vermək üçün doğulmuşam. Bir də, mən 
sən deyiləm, elə özüməm və Allahına şükür elə ki, bütün bunların hamısı 
zarafatdı.» Onda bu zarafatın heç də adi zarafat olmadığı onun ağlına belə 
gəlməmişdi, yatsa, yuxusuna da girməzdi ki, yaxın bir vaxtda ölüm püşkü 
həqiqətən də onlardan birinin payına düşəcək. Elə də oldu. 
O, Patrisio Araqonesi otağında, ölümqabağı işgəncələr içində qovrula-qovrula 
tapdı. Xilasa ümid yox idi, oxun zəhəri həddən artıq qatı idi. İçəri girəndə, Patrisio 
Araqonesi elə kandardan, romalılar kimi, əli başının üstə salamladı: «Eşq olsun, 
igid!» Sonra canverənin yatağına əyləşib, yüngülləşdirici dava-dərmandan xəstəyə 
qaşıqla içirtməyə başladı. Patrisio Araqones isə generalın bu xidmətlərindən imtina 
eləmədisə də, ona zərrə qədər minnətdarlığını da bildirmədi və dərmanın növbəti 
qaşığını udandan sonra ürəyindən keçənlərin hamısını birnəfəsə döşədi: «Mən sizi 
bu murdar dünyada müvəqqəti tək qoyub gedirəm, mənim generalım... ürəyimə 
damıb ki, sizinlə cəhənnəmin yeddinci qatında görüşəcəyik... Mən - ağrıdan ip 
kimi gərilib düyünlənmiş, zəhərli ox üç qatından keçib öldürülmüşün birisi, siz isə, 
əlləriniz başınızın üstündə, özünüzü soxmağa yer tapmırsız, açıq danışdığıma görə 
üzr istəyirəm, mənim generalım, hər şeyi olduğu kimi deyirəm... İndi daha deyə 
bilərəm ki, sizi heç vaxt sevməmişəm, sizsə, nəyə görəsə beyninizə yeritmisiz ki, 
guya mən sizi sevirəm... Yox, mən həmişə sizə nifrət eləmişəm... Azadlığımı sizin 
ucbatınızdan itirdim... kefim istəyən kimi veyillənməyə da imkan vermədiniz... o 
vaxtdan hər gün Allaha yalvarırdım ki, sizə ölüm versin, əziyyətli, ya yüngül bir 
ölüm, fərqi yoxdu... təki sizdən canım qurtarsın, təki siz mənim acı taleyimin 
cəzasını çəkəsiz... axı başıma daha nə oyun açmadınız?.. Taxta çəkiclə döyə-döyə 
dabanlarımı xurd-xəşil eləyib ayaqlarımın altını öz ayağınızın gününə saldınız ki, 
sizin kimi ayağımı sürüyə-sürüyə gəzim... qarnımda şiş əmələ gəlsin deyə, 
böyrümü çəkmə qıyığı ilə deşdiniz, yazıb-oxumağı yadırğatmaq, bildiklərimi 
unutdurmaq üçün məni skipidar içməyə məcbur edirdiniz, çünki özünüz yazıb-
oxumağı bacarmırdınız... yazıq anam isə mənə savad verməkdən ötrü nə qədər 
əziyyətlər çəkmişdi!.. Çox-çox rəsmi yerlərə, paradlara öz əvənizə məni 
göndərməklə guya özünüzü, dönə-dönə dediyiniz kimi, daha vacib, vətən üçün 
daha zəruri işlərdən ötrü qoruyurdunuz… amma yox, siz mənim ona görə oralara 
göndərirdiniz ki, hər yerdə, lap o dılğır gözəllik müsabiqələrində də hansısa 
fahişənin başına tac qoya-qoya, qəfil əcəlin səni hardan, hansı tərfəfdən 
haqlayacağını fikirləşəndə, ən qoçaq adamın da canına vicvicə düşür... açıq 
danışdığıma görə məni bağışlayın, mənim generalım... Lakin generalı, Patrisio 
Araqonesin həyasızlığından çox naşükürlüyü əsəbiləşdirdi: «Və bütün bunları sən 
deyirsən? Ömrü boyu burda şah kimi yaşayan, ömrüm boyu heç kəsə qıymadığımı 
ona verdiyim adam deyir?!.. Mən ki, öz arvadlarımı da sənin ixtiyarına 
vermişdim!?» Burda Patrisio Araqones, onun sözünü ağzında qoydu: «Bu barədə 
lazım deyil, mənim generalım. Bu bədbəxt qadınları, bu əzabkeş anaları, inəyi 
 
19

boğazlayan kimi, yerə yıxıb işini görməkdənsə, axtalanmaq yaxşıdı. Kələ gələn 
inəkdən bunların bircə fərqi odu ki, inəklər o məqam fınxırıb mouldayırlar, 
bunlarsa, ələ gəlməyən, qupquru dallarını səninçün dikəldib, özləri vecsiz üzlərlə 
kartof soyur, ya da yaxındakıları haylayıb, haqq-hesab bitənəcən, ocaq üstündə 
qaynayan düyü sıyığı yanmasın deyə ona göz qoymağı tapşırıllar... Bu heyvərəliyi 
təkcə siz məhəbbət adlandıra bilərsiz, mənim generalım, çünki bundan savayı ayrı 
bir şey görməmisiniz… açıq danışdığım üçün üzr istəyirəm!» Burda general 
dözməyib bağırdı: «Sus! Mumla, zırrama! Yum ağzını, yoxsa gec olar!» Lakin 
Patrisio Araqones təmkinlə, sakit-sakit sözünə davam edirdi: «Yox, mən 
susmayacağam, mənim generalım... daha bundan sonra siz mənə neyləyə bilərsiz?.. 
Öldürəcəksiz məni? Mən onsuz da, demək olar ki, artıq ölmüşəm... ondansa 
həqiqətin üzünə dik baxmağı öyrənəydiniz… məqamdı, mənim generalım... heç 
vaxt, heç kimin demədiyini, amma hamının fikirləşdiklərini dinləyəydiniz... axı, 
sizə, yalnız eşitmək istədiklərinizi deyirlər, baş əyib ayaqlarınızı yalayılar, 
ciblərində isə top-tüfəng gəzdirillər... əslində, bu səmimiyyətimə görə siz mənə 
təşəkkür etməlisiz, mənim generalım... sizin ki, yazığınız gələn yeganə adam 
mənəm... elə mənim də sizə yazığım gəldiyi kimi, bu dünyada heç kimin sizə 
yazığı gələ bilməz... çünki taleyin hökmü ilə, demək olar, elə mən də sizin 
özünüzəm – axı, mən sizin əkiz tayınızam?!.. Odu ki, mən, o birilərin ürək eləyib 
sizə deyə bilmədiklərini, içərilərində saxlayıb gizlədiklərini bütün səmimiliyimlə 
deyirəm... məsələ burasındadı ki, mənim generalım, sizdən prezident çıxmaz... 
əslində də, heç kim sizi qanuni prezident hesab eləmir... siz, prezident kreslosunda 
ona görə oturmusunuz ki, sizi ora ingilislər oturdub... onlardan sonra da 
amerikalılar, öz zirehli gəmilərindən atdıqları bir cüt dağıdıcı yumurtayla 
dəstəkləyiblər sizi... axı, bütün bunları mən gözümlə görmüşəm, axı, hər şey 
mənim yadımdadı... Qrinqo üstünüzə çımxırıb: «Qurtardı! İndi bu murdar 
fahişəxanada təm-təkcə qal! Görək, bizsiz neyləyəcəksən?!» - deyəndə siz 
qorxudan başınızı itirib, böcək kimi ora-bura qaçıdınız... Və o vaxtdan siz 
kreslodan ona görə düşmədiniz və düşmək fikriniz də ona görə yox idi ki, sizin 
üçün bu, sadəcə olaraq, qeyri-mümkün idi... Qorxu! Məsələ burasındadı... 
Boynunuza alın, mənim generalım, siz gözəl bilirsiniz ki, küçəyə adi adam kimi 
çıxsanız, camaat üstünüzə quduz it kimi atılıb, Santa-Mariya-del-Altardakı kütləvi 
qırğının, qala zindanındakı canavarlarla çiy ət əvəzi, diri-diri atılan dustaqların, 
yerdə qalanların gözünün odunu almaq məqsədilə diri-diri dərisi soyulub ailələrinə 
göndərilənlərin əvəzini çıxacaqlar... » Patrisio Araqones beləcə uzun-uzadı danışa-
danışa, ötüb keçmiş incikliklər kisəsindən bir-birinin ardınca saysız-hesabsız 
dəhşətli xatirələr çıxardıqca, elə bil bu murdar rejimin qurbanlarının ruhuna dua 
oxuyurdu… qəfildən o susdu… elə bil qızmar yaba ilə içalatını oydular, ürəyi az 
qaldı dayana... sonra özünə gəlib asta-asta, təhqirsiz-filansız, yalvarış dolu səslə 
davam elədi: «Mənim generalım ... bu gözəl məqamı əldən buraxmayın, mənimlə 
birgə ölün... sizin üçün ən yaxşısı ölməkdi ... axı, kim bilməsə də, mən bilirəm... 
axı, mən elə sizəm... amma bir Allah şahiddi ki, mən bunu heç vaxt istəməmişəm 
... heç vaxt əzəmət, şöhrət diləməmişəm, vətən qəhrəmanı olmaq arzusuna 
düşməmişəm... belə alındı... siz necə yaşayırsız, bunu mən bilirəm... sizin bütün 
həyatınızı təhlil eləməyə gücüm də çatar... çünki ürəyimin ən dərin guşəsində mən 
 
20

elə adi şüşəüfürən qalmışam, atam kimi şüşəüfürənlərdən biri olmuşam... 
Qorxmayın, mənim generalım! Ölüm siz düşünən qədər də ağrılı deyil...» O, bu 
sözləri o qədər inamla, səmimiyyətlə dedi ki, bizim general ona etiraz eləmək üçün 
özündə hirsə, acığa oxşar bir şey tapa bilmədi, son tutmalar, son qıcolmalar 
başlayanacan çarpayının kənarında oturub, Patrisionu yataqdan yumalanıb yerə 
düşməyə qoymadı. Patrisio Araqones qəfildən qarnını ikiəlli qucaqlayıb ağrıdan, 
xəcalətdən ağlaya-ağlaya: «Ay Allah! – dedi – şalvarımı doldurdum, mənim 
generalım!» General, Patrisionun bu sözünü ayrı mənada, ölümqabağı qorxu kimi 
başa düşdü, amma elə bu dəm Patrisio dedi ki, şalvarını ayrı mənada yox, elə 
doğrudan doldurub. Onda general çığırıb: «Yalvarıram sənə, bir az döz! Vətən 
oğlu, nə olur-olsun, kişi kimi ölməlidi!» - dedisə də, artıq gec idi... Artıq 
vətənpərvərlik hisslərinin yeri deyildi... Patrisio Araqones döşəməyə yıxılıb son 
titrətmələrlə, ayaqlarını yerə döyə-döyə, göz yaşı və nəcis içində çabalayırdı... 
O, Patrisionun meyidini iclas zalının yanındakı gizli yataq otağında öz əlləriylə 
yudu, əynində nə vardısa, hamısını soyunub meyidin əyninə geyindirdi, özü isə 
çılpaq qaldı. Qarnını saxlayan brezent qayışını da çıxarıb Patrisionun qurşağına 
bağladı. Uzunboğaz çəkmələrini soyunub Patrisionun ayaqlarına geyindirdi, qızılı 
mahmızı uzunboğazların sol tayının dabanına bərkitdi. Bütün bunları da öz 
tənhalığını dərk eləyə-eləyə, ağır kədər içində, bundan sonra daha tənha keçəcək 
həyatının acısını duya-duya elədisə də, bu kədər onu heç də karıxdırmadı, meyidlə 
apardığı əməliyyat boyu, özündən bircə dənə olsun, iz qoymadı, bir vaxt görücü-
falçı qadının suyun aynasına baxıb dediyi sözlər - qulluqçuların onun ölüsünü 
hansı vəziyyətdə tapacağı da yadından çıxmadı. Onu, hələ o vaxt falçı qadın deyən 
kimi, öz təbii ölümü ilə öldüyü vəziyyətdə – orden-medalsız hərbi səhra 
geyimində, uzunboğaz çəkməsinin sol tayında qızılı mahmızı ilə döşəmədə 
üzüqoylu, üzünü balışın içinə basan kimi, ovuclarına basıb uzandığı yerdə 
tapmalıydılar… İşin qəribəsi isə o oldu ki, heç nə onun gözlədiyi kimi olmadı, heç 
kim onun öldüyünü təsdiq eləmədi, rejiminə sadiq qalanlar səbrlə nəyisə gözləyir, 
xəlvət məşvərətlər aparır, aralarında nə isə gizli razılaşmalara gəlirdilər. Üstəlik, 
onun ölümü barədə gəzən şayələrin qarşısını da nəyə görəsə alırdılar, bizim 
hamımızı inandırmaq üçün ki, generalın anası Bendisyon Alvarado yaslı deyil, 
arvadı alış-veriş yerlərində görünməyə məcbur eləyirdilər… «Əynimə güllü paltar