Qabul qildi: Tursunov A. Imzo Falsafiy kategoriyalar va ularning turlari

Termiz muhandislik – texnologiya instituti Energetika va konchilik ishi fakulteti Marksheyderlik ishi 12-21 guruh talabasi Anvarov Asrorning Falsafa fanidan tayyorlagan TAQDIMOTI

Qabul qildi: Tursunov A. Imzo_____

Falsafiy kategoriyalar va ularning turlari

• Reja:
• Falsafa kategoriyalari.
• Borliq — falsafaning fundamental kategoriyasi.S
• Sabab va oqibat.
• Mohiyat va hodisa.

Falsafa faning kategoriyalari

Falsafaning
Falsafaning
Falsafa
XVII—XIX asrlarga kelib, falsafiy kategoriyalar tahlilida yangi davr vujudga keldi. Xususan, I. Kant qarashlarida kategoriyalar «sifat» (reallik, inkor, chegaralash), «miqdor» (birlik, ko‘plik, yaxlitlik), «munosabat» (substansiya va xususiyat, sabab va harakat, o‘zaro ta’sir), «modallik» (imkoniyat va imkoniyatsizlik, voqelik va novoqelik, zaruriyat va tasodif) tarzida izohlangan
Kant
Falsafa kategoriyalari.
Hegel esa mantiqiy kategoriyalarni: «borliq» (sifat, miqdor, me’yor), «mohiyat» (asos, hodisa, mavjudlik), «tushuncha» (obyektiv, subyektiv, absolyut g‘oya) tarzida izohlagan.
Hegel
Falsafa kategoriyalari.
Sistema, struktura, element falsafaning muhim kategoriyalaridan bolib hisoblanadi. Sistema — grekcha so‘z bolib, mantiqiy ma’nosi butunlik, yaxlitlik, elementlardan tashkil topgan birikma, degan ma’nolarni anglatadi.

Borliq — falsafaning fundamental kategoriyasi.

• Borliq to‘g‘risidagi fan “Ontologiya” dir. Ontologiyaning predmetini borliq tashkil etadi. Uning mazmuni borliq va yo‘qlik, me’yor va sifat, miqdor va olchov, makon va zamon, harakat va o‘zgarish kabi tushunchalar orqali yoritiladi. O‘z o‘rni va ahamiyatiga ko‘ra asl falsafani o‘rganish aynan ontologiyadan boshlanadi.

Borliq — falsafaning fundamental kategoriyasi.

• “Ontologiya” atamasi borliq haqidagi ta’limot ma’nosida ilk bor R.Goklenius (1636-yil) va I.Klauberg (1646-yil) tomonidan ilmiy muomalaga kiritilgan. Lug‘aviy ma’noda u yunoncha “ontos” — borliq va “logos” — ta’limot degan mazmunni anglatadi. G‘arb faylasufi X.Volf tadqiqotlari bu atamaning keng tarqalishiga asos yaratdi va u falsafaning asosiy mazmunini tashkil etuvchi muhim bolimini ifodalay boshladi

Borliq — falsafaning fundamental kategoriyasi.

1
2
3
4
5
Borliqning shakllari

Borliq — falsafaning fundamental kategoriyasi.

Monizm (yunon. Monos-bitta) konsepsiyasi vakilari dunyoning asosida bitta manba (bitta substansiya) yotadi deb hisoblaydi.
Dualizm (lot. Dualis-ikkilangan ) vakillrining dunyoning asosida ikkita mustaqil negiz: ham moddiy, ham go’yaviy negiz yotadi deb hisoblaydi
Plyuralizm (lot. Plyuralis-ko’pchilik) vakillarining aytishicha borliqning asosida ko’plab bir-biridan mustaqil moddiy va g’oyaviy negizlar yotadi.
Borliq haqidagi konsepsiyalar

Sabab va oqibat

• Mazmun va shakl o‘rtasidagi aloqadorlik, boglanish, munosabatning xarakteri muayyan sababga asoslanadi. Ya’ni, narsa va hodisalarning sistema shaklida namoyon bolishi, muayyan sabab oqibatidir. Demak, narsa va hodisalarning tadrijiy rivojlanishi sabab-oqibat munosabatlari tarzida namoyon boladi. Shunga ko‘ra, sabab - biror narsa va hodisa rivojlanish jarayonining oqibatidir.

Izoh

Sabab va oqibat

Mazmun va shakl o‘rtasidagi aloqadorlik, boglanish, munosabatning xarakteri muayyan sababga asoslanadi.
Sabab
Oqibat

Sabab falsafiy kategoriya sifatida quyidagi xususiyatlarga ega:

1
2
3
4
5
Sababning konkretligi narsa-hodisalarning xususiyatlaridan kelib chiqadi, hamda uning individualligini ta’minlaydi;
Uning obyektiv xarakteri narsa va hodisalarning tarkibiy elementlari munosabatlariga xos bolib, mohiyatning real mavjudlik holatini ifodalaydi
Sabab umumiy xarakterga ega bolib, hech qanday narsa va hodisaning rivojlanishi sababsiz sodir bolmaydi
Sabab umumiy xarakterga ega bolib, hech qanday narsa va hodisaning rivojlanishi sababsiz sodir bolmaydi
Sababning uzluksizligi, turli sabablaming izchil boglanishlarini, har bir sababning oqibat tarzida oldingi sabab bilan bogliqligini xarakterlaydi

Mohiyat va hodisa

• .

«Mohiyat va hodisa» kategoriyasi
Mohiyat — o‘zida alohidalik, maxsuslik, umumiylikning mazmunini, sababini, zaruriyatini, imkoniyatini, butun, qism, sistema, struktura, element tarzida namoyon qiladi.
Hodisa esa, ularning boglanish!, aloqadorlik va munosabatlarining namoyon bolishidir.
Falsafa

Mohiyat va hodisa

Mohiyat va hodisa tushunchasi

Foydalanilgan adabiyotlar.

1
2

Xulosa