Qadimgi turkiy tilda ot va uning grammatik kategoriyalari

Uchinchi bosqich. XIX asrning 2-yarmidan boshlanadi. Uning xarakterli xususiyatlari adabiyotda demokratik oqimning paydo bo’lishi, vaqtli matbuotning vujudga kelishi, kitoblarning nashr etilishi va shularning natijasida esa adabiy til bilan xalq so’zlashuv tilining yaqinlasha borishidir. Demak, o’zbek adabiy tili xalq jonli so’zlashuv tili hisobiga boyib bordi.
Ot yasalishi.
Eski o’zbek tilida asosan quyidagi ikki usul bilan ot yasalgan:
1) morfologik usul (affiksasiya); 2) sintaktik usul (kompozisiya).
Sintaktik usul bilan ot yasalishi hozirgi o’zbek tilidan deyarli farqlanmaydi. Masalan: Karabash (Taf.), shabchirag’ (Nav.~ MK,), almabash.
Ot yasovchi affikslar qaysi so’z turkumidan ot yasashiga ko'ra quyidagi ikki gruppaga bo’linadi:
1) ismdan ot yasovchi affikslar; 2) fe'ldan ot yasovchi affikslar.
Ismdan ot yasovchi affikslar.
Eski o’zbek tilida asosan quyidagi affikslar bilan ismdan ot yasalgan:
-lig’, -lik, -1ug’,-1ug affiksi. Tarkibida (oxirga bo’g’inida)
Ba'zan bu tartib buziladi: Mas.:kuzegulik (Taf.), parulo's (SH.tar.).
Bu affiksning oxirgi undoshi jarangli (g,g’) yoki jarangsiz (q,k) tarzida kelishi tarixan ma'no farqlash bilan bog’liq bo'lgan, ya'ni jarangsiz undoshlar bilan kelgan. Bu hol «Devonu lug’otit turk»da aks etgan. Mahmud Koshg’ariyning o’zi ham bu xodisaga alohida e'tibor berib, XI asr tilida bu affiksning jarangsiz (q,k) undoshlari bilan kelgan variantlari ot yasash uchun, jarangli (g,g’) undoshlari bilan kelgan variantlari sifat yasash uchun xizmat qilganini uqtirgan.
O'zbek tilining X1V-XV asrlarga oid yodgorliklarida bu prinsipga asosan amal qilgan bo’lsa ham, ba'zan uning buzilish hollari ham uchraydi. Masalan: Makkaliqlarga xayr so'ldo'lar (Taf.). Azarlo'g so'lgan turur (Rabg.) makkalo'g, azarlo'g so’zlari ot so’z turkumiga mansub bo'lib, odatda makkalo's, azarlo's formasida bo’lishi kerak edi.
Adabiyotlar:

1. 
   G`.Abdurahmonov, A.Rustamov. Qadimgi turkiy til. T. O`qituvchi.
   1982 yil, 3-6 betlar.
   

2. I.Azimov, M.Rahmatov. Qadimgi turkiy til. Toshkent, 2005-yil.

2. 
   N.A.Baskakov. Vvedenie v izuchenie tyurkskix yazikov. M-1962. str.113-117
   
3. 
   S.B.Malov. Pamyatniki drevnetyurkskoy pismennosti. M. 1951. str. 96-97
   

4. D.M.Nasilov. Izuchenie pamyatnikov yazika v otechestvennom drevneuygurskogo yazika v otechestvemmom vostokovedenie.Tyurkologicheskiy sbornik. M. 1970. str.
5. www.ziyonet.uz