Qafqaz Universiteti Materiallar

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

825

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

qəhrəmanının ölümünə təntənəli şəkildə yas saxlamalarına toxunur. Heyvanların (erkək hey-

vanların) qurban verilməsi, qəhrəmanın atının kəsilməsi kimi ayin və mərasimləri şamanizm 

ənənələrinin bariz nümunəsi hesab etmək doğru olardı. Müəllif dastanda qurdun türk 

mədəniyyətində  ən hörmətlə yanaşılan heyvan olmasını “Oğuz-Kağan dastanından gətirdiyi 

bir misallarla sübut etməyə çalışır. Oguz öz düşməni Urum xanı axtararkən dağ qurdu ona 

müraciət edərək ona kömək etmək istədiyini bildirir. Qurd qəddar hökmdarı məğlub etmək və 

təhlükəli dağlarda yollarını tapmaq üçün türk xalqlarına kömək edir. Qurd toteminə ehtiram 

“Kitabi-Dədə Qorqud" dastanında da  özünün əksini tapmışdır: “Yedi bayırın kurtuna benzer 

yigitlerim”, “Kurt yüzü mübarəkdir” və s.  

Dədə Qorqudu mənsub olduğu xalqın nümayəndəsi kimi iki dini əxlaqı özündə  əks 

etdirən xarakter kimi qiymətləndirən P. Mirabil onun mühakimələrinin hibrid, ikiölçülü oldu-

ğunu qeyd edir: Öz xanına “Kanatlarının ucu kırılmasın” deyərkən, gah şamanist mərasimlər 

icra edir, gah da xanın və atasının ruhları xatirinə Allaha dua edir”. 

Dədənin mürəkkəb xarakterini bu dastanların mahiyyəti ilə əlaqələndirən tədqiqatçı əs-

lində heç bir analizin olmadığını, bu ikili inanc sisteminə malik dastana dair qəti hökm vermə-

yin mümkünlüyünü inkar edir. Bizim fikrimizcə tədqiqatçı özü bu dilemma qarşısında  tərəd-

düd etməkdədir. 

 

 

TƏSVİRİ SƏNƏTDƏN İLMƏLƏR ALƏMİNƏ: POETİK SÜJETLİ 

MİNİATÜR ƏSƏRLƏR XALÇA NÜMUNƏLƏRİNDƏ 

 

Altun MİKAYILLI 

AMEA Nizami Gəncəvi adına Milli AzərbaycanƏdəbiyyatı Muzeyi 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Xalq sənətlərinin ən geniş yayılmış növü -Azərbaycan xalqının məişətində özünə möh-

kəm yer tutmuş və az qala xalqın rəmzinə çevrilmiş xalça sənətidir. Müxtəlif naxış element-

ləri və təsvirlərlə bəzədilən xovlu və xovsuz xalçalar dəyələrin, çadırların, alaçıqların, habelə 

yaşayış evlərinin və digər binaların divar bəzəklərində, döşənməsində istifadə edilir, eyni 

zamanda yüksək estetik əhəmiyyət kəsb edir. Xalça sənəti özündə ölkənin təbiətini, tarixini və 

həyat tərzini  əks etdirir. Azərbaycan xalqı tərəfindən sevilən bu sənət növü əsrlərlə nəsldən 

nəslə qayğı ilə verilmişdir. Onun naxışlarının dili, kaloriti hər kəsə yaxın və aydın olmuşdur. 

Naməlum sənətkarlar bədii kamilliyi ilə indi də sevilən, təəcübləndirən nadir xalçalar yarat-

mışlar. Çoxsaylı kompozisiyalı və zəngin ornamentli motivləri olan xovlu xalçalar  xüsusi se-

çilirlər. Xovlu xalçalar toxunma texnikasına görə daha mürəkkəbdir. Bu üsul naxışlar, rənglər 

və süjetlərin ahəngi üçün geniş imkanlar açır. Bütün ətraf aləmin gözəlliyi, sənətkar məharəti 

və ilhamını özündə birləşdirən məhz bu xovlu xalçalar bu gün də öz aktuallığını qoruyub 

saxlayır. Bununla yanaşı Azərbaycan xalçasının estetik prinsipi “rəsmlərin” müstəvi həllində, 

şəkillərin ritmikasında, mərkəzi və  haşiyə hissələrə bölmə ənənəsində, elementlərin lakonik 

həndəsəsində öz əksini tapmışdır. Bütün bunlar öz növbəsində, forma, motiv və bədii ideya 

müxtəlifliyinə görə seçilir.  

Azərbaycan xalçaları  hər zaman toxunma prosesində yunun keyfiyyəti, boya kompo-

nentləri, boyaq və toxuma texnologiyaları, dizayn, orijinal həndəsi naxışlar və obrazları ilə 

bir-birindən fərqlənmişdir. Azərbaycan xalq - tətbiqi sənəti və onun bir qolu olan xalçaçılıq 

xalqın milli mədəniyyəti tarixində özünəməxsus yer tutur.   

Orta əsr Azərbaycan rəssamları dünya incəsənəti xəzinəsinə daxil olan bir sıra dəyərli 

əsərlər yaratmışlar. Həmin dövrlərdə Azərbaycan təsviri sənətinə dünya şöhrəti qazandıran 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

826

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

məhz miniatür sənəti olmuşdur. Azərbaycan miniatür sənəti klassik Şərq poeziyası ilə sıx əla-

qədə inkişaf etmişdir. Antik mifologiya qədim yunan incəsənətinin mənbəyi olduğu kimi, klas-

sik  Şərq poeziyası da müsəlman, o cümlədən, Azərbaycan miniatür sənəti üçün tükənməz 

mənbə olmuşdur.        

Miniatürdə  əsas yeri həyat və reallıqla dolu məişət səhnəsinin təsviri tutur. Süjetli-

tematik kompozisiyalarda təsvir edilən şəxslərin simaları çox nadir hallarda konkretləşdirilirdi 

və  hər  şeydən  əvvəl mövcud qanunlarla şərh olunurdu. Rəssamı bir qayda olaraq ayrı-ayrı 

personajların fərdi cizgiləri,  ələlxüsus psixoloji ifadə qüvvəsi deyil, ümumi əhvali-ruhiyyə, 

hərəkətlərin, poza və jestlərin müxtəlifliyi, bütün orta əsr Şərq miniatür boyakarlığının əsasla-

rının  əsası olan dekorativlik, ifadəli xətlərin, rəng ləkələrinin ahəngdarlığı maraqlandırır.  

Bütün bunlarda, həmçinin çoxfiqurlu, mürəkkəb səhnənin kompozisiya qurumunda, memarlıq 

və mənzərənin təsvirində rəssamın məharəti, böyük sənətkarlığı hiss olunur. 

XIV əsrdən başlayaraq miniatür sənətinin xalçaçılığa,xüsusən də süjetli kompozisiyala-

rın traktovkasına təsiri müşahidə olunur. Bu təsir XVI əsrdə, qüdrətli Səfəvilər dövlətinin 

paytaxtı,Şərqin aparıcı  mədəniyyət mərkəzi olan Təbrizdə xalçaçılığa, xüsusən də süjetli 

xalçaların toxunmasına daha çox təsir göstərmiş Təbriz miniatür məktəbinin formalaşması ilə 

gücləndi. Bu məktəbin banisi ustad rəssam Sultan Məhəmməd olmuşdur. Yaxın Şərq xalqları 

incəsənətinin inkişafı tarixində əfsanəvi Mani və "Şərqin Rafaeli" Behzadla yanaşı, görkəmli 

Azərbaycan rəssamı ustad Sultan Məhəmməd də  şərəfli yer tutur.Firdovsinin qəhrəmanlıq 

epopeyası, Nizaminin məhəbbət lirikası, romantik, fəlsəfi-didaktik poemaları xalça ustadlar-

ının yaradıcılığına daha qüvvətli təsir göstərmiş, onları dünyəvi hissləri, ülvi məhəbbəti tərən-

nüm edən misilsiz süjetli xalçalar yaratmağa ruhlandırmışdır. 

Səfəvilər dövləti (1501-1736) üçün xarakterik olan saray üslubu, demək olar ki, Azər-

baycanın digər bölgələrinin bədii cəhətdən inkişafına təsir göstərmişdir. Eyni zamanda, Təb-

rizlə  Şamaxı  və  Şirvan arasında  əlaqələrin genişlənməsi  şimal bölgələrində  bədii cəhətdən 

Təbriz üslubuna yaxın olan miniatür sənətinin və ədəbi mövzulu süjetli xalça sənətinin inkişa-

fına səbəb olmuşdur. Lakin bu xalçalar Təbriz xalçalarından fərqli olaraq saray rəssamlarının 

rəsmləri əsasında deyil, ənənəvi xalq sənətkarları tərəfindən toxunurdu.  

 

 

MESENAT HACI  ZEYNALABDİN TAĞIYEV “AZƏRBAYCAN” 

JURNALININ PUBLİSİSTİKASINDA 

 

Aynurə PAŞAYEVA

 

AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Məşhur azərbaycanlı maarifpərvər  milyonçu, Rusiya İmperiyasının Dövlət Müşaviri, 

Şərqdə ilk qızlar məktəbinin yaradıcısı, sərvətini xalqın gələcək rifahı üçün sərf edən böyük 

səxavət sahibi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin (1823-1924) adını  uzun illər təsiri altında 

olduğumuz Sovet rejimi bizə unutdurmağa çalışsa da, böyük xeyriyyəçilik fəaliyyəti ilə 

hafizələrdə yaşayan bu böyük şəxsiyyəti yaddaşlardan silə bilmədi. “Onun zəkası iki qayə 

üçün çalışmışdır: I-zəngin olmaq, II- Milli qayəmizə xidmət etmək, milli inkişafımızı  və 

yüksəlişimizi dəstəkləmək. Sosializm, kommunizm ideologiyasının kapitalizmi inkar etdiyin-

dən xalqına vaxtilə böyük xidmətlər göstərmiş H.Z.Tağıyev kimi iri kapitalistlərin tariximiz-

dəki müstəsna xidmətləri mənfi planda təsvir olunurdu. 1985-ci ilin ortalarından başlayaraq 

demokratiya, yenidənqurma və  aşkarlıq dövründə  mətbuatdan gizli qalan bir sıra tarixi şəx-

siyyətlərin isimləri yenidən ictimaiyyətə tanıtdırıldı. Dövrünün ictimai rejiminin mütərəqqi 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

827

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

inkişafında böyük xidmətləri olan, xalqın maariflənməsi, mədəniyyətə, elmə qovuşması yo-

lunda əlindən gələni əsirgəməyən  H.Z.Tağıyev barədə həqiqətləri oxucuya çatdıran publisis-

tik məqalələrin araşdırılması bu baxımdan  əhəmiyyətlidir. Belə yazılar sırasında “Azərbay-

can” jurnalının müxtəlif saylarında nəşr olunan Nəriman Həsənəliyevin “Əsrin yaşıdı ilə gö-

rüş”, Teyyub Qurbanın “Hacı Zeynalabdin Tağıyev: Ömür boyu və yubiley yaşında” adlı pub-

lisistik məqalələri dayanır.  

Jurnalist Nəriman Həsənəliyevin “Əsrin yaşıdı ilə görüş” müsahibəsindəki respondent 

H.Z.Tağıyevin son dəqiqələrinə kimi yanında olan, onun qızı olduğuna görə sürgünlər, 

məhrumiyyətlər, məhbəslər taleyi yaşamış, gözləri dünya işığından məhrum olan, ömrünün 

qoca çağlarını soyuq, təmirsiz mənzilində güzəranını keçirən, yüksək mədəniyyətli, ziyalı 

qadın Sara xanım haqsız yerə görə itirilmiş  vətəndaşlıq hüquqlarının bərpasını  tələb edirdi. 

Müsahibədə H.Z.Tağıyevin  şəxsiyyəti onun ömür yoluna canlı  şahidlik etmiş Sara xanımın 

şəxsi retrospeksiyası (keçmişə qayıdış) ilə aydınlaşır. Bu müsahibədə reportyor respondentlə 

heç bir konfliktə girmədən məntiqi suallarla onun söylədiklərini doğru qəbul edir, ilk savadlı 

azərbaycanlı qadınına, xalqımızın böyük iftixar sahibinin qızına göstərilən biganəliyə görə 

təəssüflənir, bəzən qarşı  tərəfin halına acıyaraq öz emosional münasibətini də bildirməkdən 

çəkinmir.: “Onun bircə arzusu var: nahaq yerə, heç bir sənədsiz-sübutsuz işdən götürülməsini 

lazımı idarələrin nəzər-diqqətinə çatdırmaq və ədalətin təntənəsinə nail olmaq”. H.Z.Tağıye-

vin itirilmiş adının bərpası  uğrunda böyük əzmkarlıqla mübarizə aparan Sara xanımın 

müsahibəsində atası haqqında elə məntiqi ardıcılıqla, ürəkdolusu bəhs açır ki, sanki müsahibə 

oxucunun nəzərində vahid süjet ətrafında cərəyan edən milyonçu, messenant H.Z.Tağıyev 

romanını xatırladır.  

H.Z.Tağıyev  şəxsiyyətini ictimaiyyətin diqqətinə çatdıran, onun barəsində yazılanları 

saf-çürük edib analitik təhlil süzgəcindən keçirən Teyyub Qurbanın “Hacı Zeynalabdin 

Tağıyev: Ömür boyu və yubiley yaşında” məqaləsində isə publisisti 2 problem düşündürür: 

H.Z.Tağıyevin təvəllüdünün Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında yanlış göstərilməsi və 

onun müstəsna fəaliyyətini təhrif olunaraq ləkələnməsi; müstəqillik illərində H.Z.Tağıyevin 

layiq olduğu dəyərin verilməməsidir. Məqalədə  bəzən publisistin ədalətin xilafına çıxanlara 

qarşı əsaslı dəlillər gətirərək H.Z.Tağıyev barədə yazılan çirkin iftiraları təkzib etməsi, hətta 

onlara qarşı münasibətdə haqlı qəzəb və hiddəti də duyulmaqdadır.  

Ümumiyyətlə, “Azərbaycan” jurnalının müxtəlif saylarında nəşr olunan hər iki məqa-

lədə H.Z.Tağıyevin həyatı, Azərbaycan tarixindəki misilsiz xidmətləri barədə zəngin məlumat 

verilmiş, onunla bağlı yalnış təsəvvürləri inkar edilmiş, konkretlik, ünvanlılıq, ümumiləşdir-

mələr sayəsində onun obrazı və taleyi dəqiqliklə səciyyələndirilmişdir.  

 

 

ƏDƏBİYYATDA BƏDİİ XARAKTER PROBLEMİ 

(ANARIN “İZTİRABIN VİCDANI” HEKAYƏSİ ƏSASINDA) 

 

Lalə KƏRİMOVA 

Bakı Slavyan Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Ədəbiyyatda insanın mənəvi-psixoloji aləmi fərdi bədii obraz vasitəsilə tədqiq olunur. 

Burada hər bir təfərrüat özlüyündə dəyərli olmaqla yanaşı, həm də obrazın xarakterini inandı-

rıcı göstərməyə xidmət edir. Obraz fərdi cizgiləri ilə xarakter səviyyəsinə qalxır. Obrazla xa-

rakter bir-birini tamamlayan anlayışlar olsalar da, məxsusi mündəricələri ilə həm də biri digə-

rindən fərqlənir. Obrazla xarakterin bir-birini tamamlamaq və özlərini bütün cəhətləri ilə 

nümayiş etdirmək imkanı bədii əsərlərin janr formasından asılıdır. Məlum olduğu kimi, istər 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

828

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

obrazın, istərsə  də xarakterin bədii tarixi, formalaşma hüdudu konkret janr nümunəsi olan 

bədii  əsər vasitəsilə reallaşır, həm də hüdudlanır, çərçivələnir. Yəni bədii obraz və xarakter 

mənsub olduğu əsərin janrı ilə şərtlənir. Məsələn, obrazın roman həyatı ilə hekayə həyatı eyni 

deyil. Burada parametrlər, meyarlar müxtəlif olduğuna görə obraz və xarakterdə həm həcm, 

həm poetika və estetika, həm də mündəricə mənasında mühüm fərqlər var.  

Hekayənin janr tutumu süjetin, müvafiq olaraq qəhrəmanın obraz və xarakterini geniş 

səpkidə yaratmaq imkanı vermir. Hekayədə xarakterin mükəmməl işlənməsi dar mənadadır. 

Bununla belə həm dünya ədəbiyyatında, həm də Azərbaycan ədəbiyyatında hekayə tutumun-

da, onun "hüdudları" daxilində "kiçik", "adi" adamların kamil bədii xarakterləri yaradılıb. XX 

əsr Azərbaycan ədəbiyyatında kiçik hekayənin böyük ustadı C.Məmmədquluzadə öz hekayə-

lərində Novruzəli ("Poçt qutusu"), Usta Zeynal ("Usta Zeynal") və s. kimi kamil bədii xarak-

terlər yaratdı.  Ədəbiyyatımızın çağdaş  mərhələsində bir çox istedadlı yazıçılarımız C.Məm-

mədquluzadə hekayə  məktəbindən bəhrələnərək böyük sənət uğurları qazanmışlar. Bunların 

arasında xalq yazıçısı Anar məxsusi fərqlənir. 

Anar nəsrin iri formalarında olduğu kimi, hekayələrində də həqiqəti bəşərin və planetin 

taleyi müstəvisində axtarır. Anar hekayələri sənətin məxsusi dəyərləri ilə əsl ədəbiyyat nümu-

nələridir və bunların hər biri ədibin yaradıcılığına yeni keyfiyyətlər gətirməklə bərabər, yeni 

Azərbaycan nəsrinin də hekayə biçimində kamilləşməsinə səbəb olurdu. Anarın hekayələri ona 

görə sevilir, seçilir ki, oxucu bu əsərlərdə yaxşını yamandan fərqləndirmək imkanı əldə edir.  

60-cı illərdən üzü bəri Azərbaycan  ədəbiyyatının inkişafı yolunda çalışan Anar yalnız 

povest, roman və dramlarında deyil, eyni zamanda bədii nəsrin kiçik forması olan hekayələ-

rində də ciddi mənəvi problemlər qaldıraraq onları bədii sənətkarlıqla göstərə bilmişdir. "Ke-

çən ilin son gecəsi", "Bayram həsrətində", "Asılqanda işləyən qadının söhbəti", "Zəncir", "Taksi 

və vaxt", "Gürcü familiyası", "Mən, sən, o və telefon", "Yaxşı padşahın nağılı" və s. ciddi üs-

lubda yazdığı hekayələri onun milli-əxlaqi düşüncələrini, qənaətlərini özündə  əks etdirmiş 

yüksək bədii sənət nümunələridir.  

İlk hekayələrin 50-ci illərin sonlarında yazılmasına baxmayaraq nəsrimizin indiki 

səviyyəsi ilə müqayisə edildikdə  də yüksək görünür. Anar hekayələri qəhrəman və xarakter 

baxımından yeni nəsrin yaradıcılıq problemləri ilə  sıx bağlıdır. Anar hekayələri yeni nəsrin 

insan haqqında, onun qayğı  və iztirabları, problemləri və istəkləri barədə konsepsiyası ilə 

vəhdət təşkil edir. Bu baxımdan  ədibin 1958-ci ildə yazıb bir çox məlum səbəblərdən 

sandıqda saxladığı, otuz ildən sonra çap etdirdiyi "İztirabın vicdanı" hekayəsi məxsusi maraq 

doğurur. Hekayə repressiya qurbanları mövzusuna həsr olunub. Otuzuncu illərdə totalitar 

rejimin cəza aparatında işləmiş və özü də sonralar bu sistemin qurbanına çevrilmiş bir şəxsin 

etirafları üzərində qurulmuş hekayənin məzmunu dəhşətli əhvalatlardan ibarətdir. Ağır günah-

lar işlətdiyinin iztirabını çəkən, vicdan ağrısı ilə qovrularaq əməllərini etiraf edən bu adamın 

daxili sarsıntıları, mürəkkəb, çarpaşıq hiss və düşüncələri iç məzmunundan xəbər verir. 

Burada xarakter qəhrəmanın zahiri görüntülərinin deyil, səmimi daxili etirafları hesabına 

"kəşf edilir". Tanımadığına müdhiş etiraflar edən "qəhrəmanın" ilan kimi qabıqdan çıxması, 

özünü gah oyun qurbanı, gah da cani-NKVD işçisi kimi təqdim etməsi, rabitəsiz danışığı 

keçirdiyi hiss və həyəcanlarını məntiqi müstəviyə yönəltməkdə çətinlik çəkdiyini göstərir.  

Yazıçı cinayət əməllərini total şəkildə həyata keçirən şər qulluqçularından birinin daxili 

mahiyyətini anlatmaq üçün onun izahlarına, özünüaçmalarına geniş yer verir. İndi vicdanın 

səsinə qulaq asmaq məcburiyyətində qalan repressiya icraçısı özünün o zamankı halını belə 

izhar edir: "Aldanırdım" demək istəmirəm. Biz çoxumuz elə o vaxt bilirdik ki, bu, müəyyən 

fərdlərin vəhşi  şıltaqlıqlarıdır, məfkurə-zad məsələsi deyil. Vicdan? Mən,  əlbəttə, vicdansız 

deyildim. Amma vicdanımla belə sövdələşmişdik: sən mənə dəymə, mən də sənə".  

Hekayənin başlıca ideyası ondan ibarətdir ki, insan günah işlədirsə, hakimiyyət kütləvi 

qırğınlara qərar verirsə, nə vaxtsa mütləq ona cavab verməlidir.  

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

829

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

Diqqəti çəkən budur ki, elə ilk yazısında Anar həm ideya, həm də sənətkarlıq baxımından 

yetkin bir qələm sahibi olduğunu ortaya qoydu. Belə ki, hekayənin qəhrəmanının xarakterin-

dəki çevrilmələrin psixoloji baxımdan motivləndirilməsi, onun haldan-hala düşməsindəki, 

roldan-rola girməsindəki inandırıcılıq, üslubun sahmanlılığı bizi "təzə qələm sahibinin ilk təc-

rübəsi" təsəvvüründən xeyli uzaqlaşdırır. 

 

 

V. SKOTTUN “AYVENQO” ROMANINDA OBRAZLAR SISTEMI 

 

Aqşin ƏLİYEV 

Bakı Dövlət Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Valter Skottun tarixi romanlarının diqqəti cəlb etməsinin əsas səbəblərindən biri onun 

böyük tarixi hadisələri qəhrəmanları həyatı ilə möhkəm əlaqələndirmək bacarığıdır. Bu qəhrə-

manların taleyi isə tarixi mübarizənin gedişi ilə əlaqədar həll edilir və ondan asılı olur. Valter 

Skott tarixi hadisələrə kənardan soyuq bir müşahidəçi kimi baxmır, bu hadisələrin iştirakçıla-

rının gözləri ilə baxır, oxucularını həyəcanlandırır, sevindirir və kədərləndirir, hadisələrin mü-

vəffəqiyyətlə nəticələnəcəyinə inandırır.  

V.Skottun “Ayvenqo” əsəri onun ən maraqlı tarixi romanlarından biridir. Yazıçı roman-

da İngiltərənin çox mürəkkəb yenidənqurma dövrünü, pərakəndə feodal malikanələrinin vahid 

bir krallığa çevrilməsi prosesini təsvir etmişdir. Əsərdəki hadisələr XII əsrdə, yəni Orta əsrlər 

İngiltərəsində feodal qaydalarının yaranıb möhkəmləndiyi dövrdə cərəyan edir. Həmin dövrdə 

İngiltərə ərazisində uzun müddətdir ki, yaşayan anqlosakslarla, XI əsrin sonunda İngiltərəni 

zəbt etmiş normandlar arasında qızğın mübarizə gedirdi. Bu, anqlosaks və normand feodalları 

arasında gedən mübarizə idi. Kəndlilər  həm normand, həm də anqlosaks feodalları ilə eyni 

vaxtda mübarizə aparırdılar.  

V.Skott qədim anqlosaks əsilzadələri ilə (Sedrik, Atelstan), normand feodallarının 

(normand cəngavəri Fron de Bef, de Malvuazen, de Brasi) arasındakı ziddiyyətləri təsvir 

etməklə  qədim qayda-qanunları  bərpa etməyə çalışan sakson sülaləsinin və  əsilzadələrinin 

məhvə  məhkum olduğunu göstərmək istəmişdir. Təsadüfi deyildir ki, sonuncu sakson kralı 

Atelstan romanda tənbəl, qarınqulu, əlindən heç bir iş gəlməyən bir avara kimi təsvir edilir.  

Hətta qədim anqlosaks əsilzadələrinin nəcib cəhətlərini özündə  cəmləşdirən, milli 

şərəfini və dədə-babadan qalma torpağını qorumağa çalışan Sedrik belə özünün cəsarətinə və 

qətiyyətinə baxmayaraq, baş verən hadisələrin qarşısını almaq iqtidarında deyil. Sonda 

normandların qələbəsi yazıçı  tərəfindən tarixi qanunauyğunluq kimi göstərilir. Bu həm də 

feodalizmin mürəkkəb qaydalarını, özündə  cəmləşdirən yeni ictimai qayda-qanunların 

qələbəsi idi.  

Əsərdə ingilis kəndlilərinin yadelli normand qəsbkarlarına qarşı apardıqları mübarizə 

onların normandlara olan nifrəti tarixi reallıqlara uyğun şəkildə təsvir edilir. Çünki normand-

lar kəndliləri sıxışdırırdılar. Əsərdə kəndlilərin normand feodallarına olan münasibəti Vamba-

nın oxuduğu nəğmədə aydın  şəkildə üzə  çıxır. Burada xalq və onun rəhbərləri, ilk növbədə 

Loksli adı ilə çıxış edən Robin Qud surəti diqqəti cəlb edir. Robin Qud və onun cəsur atıcıla-

rının surətləri inandırıcı olub, xalqın məğlubedilməzliyi, cəsarəti, əzmi, fədakarlığı, azadlıqse-

vərliyi kimi müsbət keyfiyyətləri özündə birləşdirir. Yazıçı Robin Qudu xalq nəğmələrində, 

balladalarında olduğu kimi, haqsızlıqlarla mübarizə aparan əsl xalq qəhrəmanı kimi təsvir 

etmişdir. Robin Qud və yoldaşları yalnız varlıları talayır, yoxsullara əl tutur, qadınlara və 

uşaqlara arxa olurdu. O, kəndlilərin rəhbəri kimi təsvir edilir. Onun çağırışı ilə əyalətin bütün 

kəndliləri feodalların haqsızlıqlarına qarşı mübarizəyə qalxırlar. O, həm də gözəl təşkilatçı və 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

830

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

bacarıqlı rəhbərdir. Onun təşkilatçılıq bacarığı, mətinliyi və qızğın ehtirası Torkilston malika-

nəsinin mühasirəsi zamanı xüsusilə nəzərə çarpır. Yazıçı Robin Qud – Loksli surətini yara-

darkən xalq ədəbiyyatı motivlərindən bacarıqla istifadə etmişdir. Oxatma səhnələri, meşədə 

dəyənəklə vuruşma kimi epizodlar ingilis xalq yaradıcılığı əsasında yazılmışdır. Robin Qud 

surəti “Ayvenqo” romanında V.Skottun yaratdığı tipik xalq qəhrəmanlarından biridir. Robin 

Qudun sadiq silahdaşları və köməkçiləri olan atıcılar xalq poeziyası ənənələri əsasında təsvir 

edilmişdir. Bunların arasında kəndlilərin tərəfində vuruşan zarafatcıl  zahid Tuk xüsusilə 

seçilir. Həddindən artıq yeməyi və içki içməyi sevən Tuk Şekspirin Falstafını xatırladır   

Nökər Qurt  və Vamba surətləri romanda xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu surətlərdə məğ-

rurluq, insani ləyaqətlərini saxlamaq, alicənablıq vardır. Ağası Sedrik tərəfindən alçaldılan 

“Sedrik mənim başımı kəsə bilər, qamçı ilə döydürə bilər, ancaq mən ona artıq nökər deyi-

ləm” deyən Qurt Vamba ilə birlikdə Lokslinin dəstəsinə qoşulur, malikanənin mühasirəsində 

və alınmasında iştirak edir.   

V.Skott  əsərdə feodal qayda-qanunlarının və  əxlaqının real lövhələrini yaradaraq feo-

dalların hədsiz özbaşınalıqları, cəngavər qəsrlərinin quldur məskəninə çevrilməsi, kəndlilərin 

hüquqsuz və dilənçi kökündə olmasını inandırıcı şəkildə təsvir edir.  

Kral Riçard surəti əsərdə aparıcı surətlərdən biridir. Bu surət əsərin özəyini təşkil edir. 

Riçardın simasında V.Skott Orta əsrlər İngiltərəsində qayda-qanun yaradan qüdrətli hökmdar 

surəti vermişdir. Əsərdə Riçard müdrik insan və cəsur sərkərdə kimi təsvir edilir. Müəllif onu 

həddindən artıq ideallaşdırdığına görə, Riçardın  əsərdəki surətilə tarixi Riçard bir-birindən 

fərqli görünürlər.  

Əsərdə Skott ingilis feodallarının, ruhanilərinin, cəngavərlərinin parlaq surətlərini yarat-

mışdır. Ancaq o, Riçardı ideallaşdırarkən,  müəyyən dərəcədə romantizmə meyl etmişdir. Ro-

manda sehirli və intriqaçı qüvvələrlə əhatə edilmiş Riçard Qara cəngavər kimi təsvir olunmuş-

dur. Onun gizli adının mahiyyəti əsərdə tədricən açılır. Xalqın Riçarda inamını və sədaqətini  

təsvir edən səhnələr bir o qədər də inandırıcı görünmür. Bu cür səhnələrin təsvirində V.Skott 

xalqa arxa duran “ədalətli hökmdar” haqqındakı utopik fikirlərinə sadiq qalır. 

Əsərdə Ayvenqo və Roven surətləri diqqəti daha çox cəlb edir. Romanın bədii cəhətdən 

orijinal surətlərinə nisbətən Ayvenqo surəti zəif verilmişdir. Roven xətti kimi, Ayvenqo xətti 

də, sanki romanın realist səciyyəsindən ayrılır və bəzən çox aydın şəkildə  elodramatik ünsür-

lərin təzahür etdiyi fabulanın orjinallığını müəyyənləşdirir. “Ayvenqo” istər əhatə etdiyi prob-

lemlər, istərsə bu problemlərin dərindən işlənməsi baxımından V.Skottun yaratdığı tarixi ro-

manların ən yaxşısıdır.