Qafqaz Universiteti Materiallar
PSİXOLOJİ FİKİRLƏR VƏ ONUN TƏDQİQİ
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
PSİXOLOJİ FİKİRLƏR VƏ ONUN TƏDQİQİ Qəribə RƏHİMOVA 1364
Fərqanə İSAYEVA 1365
Şahnaz QULİYEVA 1366
Vüqar İSMAYILOV 1368
Zenfira SƏLİMOVA, S.TAĞIYEVA 1370
Nərgiz ALLAHVERDİYEVA 1371
Mələk KERİMOVA 1372
İlahə ABDULLAYEVA 1373
Gülnar AĞABALAYEVA 1376
1379 ADEQUACY VS. ACCEPTABILITY Aida SULEYMANOVA 1380
Teymur DÜNYAMALIYEV 1381
Asif SƏFXANLI 1382
Asmar HASHIMLI 1383
xxviii TRANSLATION PRACTICES Ayten QARAYEVA 1384
Ceyhun RZALI 1385
Elvin NÜRƏDDİNLİ 1386
Şəbnəm HACIYEVA 1388
Ülviyyə HÜSEYNOVA 1389
Ilhama MUSTAFAYEVA 1390
İsmayıl RƏSULZADƏ 1391
Kəmalə NURIYEVA 1393
Murad ZEYNALOV 1395
Nazrin CAMALLI 1396
Polad POLADOV 1397
Şahrun PİRİYEVA 1398
Tofiq QULIYEV 1399
Ulvi OJAQLI 1400
Vüsalə HÜSEYNOVA 1402
Xuraman MƏMMƏDOVA 1403
Zaur MIRZƏZADƏ 1405
Zülfiyyə ABBASOVA 1406
Zümrüd ƏLİZADƏ 1407
Амина АХМЕДОВА 1408
Natiq ADİLOV, Yaqub ƏLİYEV 1410
xxix SECTION V. HISTORY AND LAW 1413
1415 İLK AZƏRBAYCANLI ALİ TƏHSİLLİ QADIN – NİGAR XANIM ŞIXLİNSKAYA Günay HEYDƏRLİ 1416
Nərgiz QULİYEVA 1417
Baxış ƏLƏSGƏROV, Araz ƏLİYEV 1419
İlqar HACIYEV 1422
Nigar ƏSGƏROVA 1423
Vidadi UMUDLU 1425
Qərib ƏSGƏROV 1426
Şəbnəm YUSİFOVA 1428
Гюлана ГУСЕЙНОВА 1430
Günel YOLÇUYEVA 1432
Günay HEYDƏRLİ 1433
Təhminə YARƏLIYEVA 1435
Умид ИСМАЙЛОВ 1437
Ülkər MƏMMƏDZADƏ 1439
Əzim HEYDƏROV 1441
Elnur KƏLBİZADƏ, Həşim KƏLBİYEV 1442
Шахла РАГИМОВА 1445
Ламия КАФАР-ЗАДЕ 1447
Səadət İBRAHİMOVA 1449
xxx FƏZLULLAH RƏŞIDƏDDIN HƏMƏDANININ VƏZIRLIYI Arzu XASIYEVA 1450
İsrafil CƏFƏROV 1452
Anar ƏLIMƏMMƏDOV 1453
Qutiyera CƏFƏROVA 1455
Mehmet ALAUDDİN 1457
Mehman ŞABANOV 1458
Elgün QƏHRƏMANOV 1460
Elməddin QULIYEV 1462
Şəfa MÖVSÜMOV 1464
Mətanət HÜSEYNOVA 1465
Könül SADIQOVA 1468
Şahin AĞAYEV 1469
Günay ALLAHVERDIYEVA 1470
Bilal DƏDƏYEV 1473
Рамиль РУСТАМОВ 1474
Taleh ƏLIYEV 1476
Günel KƏRİMOVA 1477
Pərvanə İSLAMOVA 1478
Elnur HƏSƏNOV 1480
Nigar ƏSGƏROVA 1481
xxxi TARİX DƏRSLƏRİNİN TƏŞKİLİNDƏ İKT İMKANLARINDAN İSTİFADƏ TƏCRÜBƏSİNDƏN Gültəkin RÜSTƏMOVA 1483
Könül VƏLİYEVA 1485
Qumru FƏRHADOVA 1487
Vüsal MƏMMƏDOV 1492
Natiq MÜRSƏLOV 1493
Süsən NƏBİYEVA 1496
Gunay SULEYMANOVA 1497
Sarkhan MURADOV 1498
Aqil ƏHMƏDOV 1499
Aytakin NURIYEVA 1502
Gunay SULEYMANOVA 1503
Vüsal MƏMMƏDOV 1504
Kəmalə ABBASOVA 1506
Səma ARİFLİ 1507
Aysel BABAYEVA 1509
xxxii III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
791 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 17-18, April 2015, Baku, Azerbaijan PROCEEDINGS SECTION IV PHILOLOGICAL SCIENCES Philology Pedagogy and Psichology Translation III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
792 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
793 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 17-18, April 2015, Baku, Azerbaijan PROCEEDINGS SECTION IV PHILOLOGICAL SCIENCES Philology III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
794 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan AZƏRBAYCAN DİLİ VƏ ƏDƏBİYYATI AZƏRBAYCAN DİLİNİN QƏRB ŞİVƏLƏRİ VƏ TÜRK DİLİNİN QARS ŞİVƏLƏRİNDƏ QƏDİM TÜRK SÖZLƏRİ Sevinc QƏMBƏROVA Gəncə Dövlət Universiteti sevinc.qemberova@mail.ru AZƏRBAYCAN
Azərbaycan dilinin qərb şivələrinin yerləşdiyi ərazidə ta qədimdən oğuz tayfalarının məskunlaşması məlumdur. Bunu göstərən tarixi faktlar və toponimik göstəricilərlə yanaşı, qərb şivələri leksikasının əsasını təşkil edən qədim türk təbəqəsi də bunu bir daha təsdiqləyir. Dialektoloji ədəbiyyatda türk dilinin Qars şivələri qarışıq xarakterli şivələr kimi səciyyələndirilir. Qərb-Oğuz ədəbi ləhcəsinə daxil olan Azərbaycan və türk dilinin təsir dairəsində olan Qars şivələri ilə Azərbaycan dilinin qərb şivələri arasında kifayət qədər ortaq leksik material vardır. Qədim yazılı abidələrdə istifadə olunan bir çox sözlər sonradan ədəbi dil səviyyəsində işləkliyini itirərək öz varlıqlarını şivələrdə qoruyub saxlamışlar. Aba-“Azərbaycandilinin dialektoloji lüğəti”ndə qərb şivələrinə daxil olan Gədəbəy, Zəngilan şivələrində bu vahidin “ata”, Cəbrayıl, Şəmkir şivələrində isə “ana” mənasında işlə- dilməsi qeydə alınmışdır. Məs.: -Abam bi:lləri də kö:nə biniyə aparajax bizi, de:səη (Gədəbəy). Yerli Qars şivələrində bu söz “ana, nənə” mənalarında işlədilir. Məs.: -Ebem varıdı. Yüz on yaşında. Ebem de artıh, ayıb olmasın, bizim yanımızda yatir. Kaşğarinin lüğətində aba “ana” mənasında verilərək oğuzca olduğu qeyd edilmişdir. Aşığ.Kaşğarinin lüğətində bu söz aşuk şəklində verilərək “insanın topuq sümüyü, topuq aşığı” kimi izah edilmişdir. Lüğətdə aşukladı “aşığına vurdu, “ol anı aşukladı=o onun aşığına, aşıq sümüyünə vurdu”, (aşuklar-aşuklamak) nümunəsi də verilmişdir. Qarsın hənək türkmənləri şivəsində bu söz “aşığ” şəklində istifadə olunur. Məs.: -Burç namında bir kimse varıdı. Çok böyük bir adamıdı ki Nufun tufanında gırh arşın sular üsgeldi; onun aşığına ancah çıhardı. Bildiyimiz ki, bölgələrdə “aşığ-aşığ” adlanan uşaq oyunu da var. Belə ki, uşaqlar mal- heyvanların topuq sümüklərini toplayaraq onlarla oyun oynayırlar. Göründüyü kimi, bu oyunun adında da bu söz mühafizə edilmişdir. Qars tərəkəmələri şivəsində də buna rast gəlinir. Məs.: -Cızın ortasına aşıh dizerih, dört beş tane; -Kim utsa aşu udar. “Kitabi-Dədə Qorqud”da bu söz işlədilmişdir. Məs.: -Məgər sultanım, Dirsə xanıη oğlancığı, üç dəxi ordı uşağı meydanda aşuq oynarlardı; -Altun aşıq oynar Sancıdanıη bəgləri. Boşanax- asanlıqla yarılan (odun). Bu söz Azərbaycan dilinin Zəngilan şivəsində qeydə alınmışdır. Gürcüstan ərazisindəki Azərbaycan dili şivələrində də bu söz işlədilir. Məs.: -Bir az boşanax bağla, a bala. Qars tərəkəmələrinin şivələrində bu söz olduğu kimi qorunub saxlanılmışdır. Məs.: - Torpah çoh boşanağıydı. Bir yer açıldı. Külegiren aşağa tüşdü. Kaşğarinin lüğətində bu sözün ilkin forması “boşutğan” şəklində qeydə alınmışdır və ifadə etdiyi məna “bu ot ol karın boşutğan = bu, ishal yaradan dərmandır. Çox vaxt bir şeyin qatılığını, sərtliyini yumşaldan nəsnəyə də belə deyilir” kimi izah edilmişdir. III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
795 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan Çanax- ölçü qabı, ölçü vahidi. Məs.: -Çanax aşağdan olur (Ağdam); -Bir çanax on girvənkədi (Zəngilan); -Maηa bir çanax taxıl ver (Gəncə). Qarsın Hənək türkmənləri şivəsində də bu sözdən istifadə edilir.Məs.: -Bu mübarek bi toprah çanağıyla bir gaş mercimek danesi alıp da yemek yapmaya çalışdı. Kaşğarinin lüğətində bu söz “çanak” şəklində qeydə alınaraq iki mənada işlənmişdir: 1.ağacdan yonulmuş duzqabı, nəməkdan; 2.çanax; kasa. Oğuzca. “Oğuznamə”nin dilində bu söz işlədilir. Məs.: Oğul-qız evin çanağı-çölməyi kibidür; Qonşı qazan almaq çanaqdan su içmək kibidir. Dam – hər cür tikili, bina. Cəbrayıl şivəsində bu söz istifadə edilir. Məs.: -Toy damı tix´məx ´
Qars azərbaycanlıları və tərəkəmələrinin şivələrində də bu söz işlədilir. Məs.: -Pedişağın fil bahçası da garının damına pitişiğ idi; -Yere goyduh yer tutmadı, göğa goyduh, göy tutmadı; dama goyduh, dam tutmadı. Kaşğarinin lüğətində belə bir məsəl qeydə alınmışdır: “tam külf yıkıldı=dam gurultu ilə yıxıldı”. Müəllif oğuz qəbilələrinin ləhcələrində izlənilən d etmişdir: “Oğuzlar və onlara yaxın olanlar sözdəki t hərfini d ilə əvəz edirlər. Türklər dəvəyə ”təwəy”, bunlar “dəvəy” deyirlər. Eynilə dəlik mənasına gələn söz türklərdə “öt”, bunlarda
“öd” olur”. “Oğuznamə”nin dilində bu söz işlədilir. Məs.: Nərdübanı tam üstinə çəkmə, aqibət
sarqup enərsən. İlkindi-axşamüstü, günbatan vaxtı. Bu söz Ağdam, Borçalı, Hamamlı, Qazax və digər
qərb şivələrində işlədilir. Məs.: -Xoruz sə:r də maηlıyır, günorta da maηlıyır, ilkindi də (Şəmkir).
Qars tərəkəmələrinin şivəsində də bu vahidə rast gəlinir. Məs.: -İlkindiynen gün ortan çağında.
Kaşğarinin lüğətində ikindi “ikindi, ikindi namazı vaxtı” sözü qeydə alınmışdır. “Kitabi-Dədə Qorqud”da bu söz işlədilmişdir. Məs.: -Aydır: “Mərə qocalar, ekindü
vəqti munı maηa çevirəsiz, yiyəm” –dedi. Qərb şivələrinin müqayisəli-tarixi metodla tədqiqi bir daha göstərir ki, qədim tayfa dili
elementləri ən çox bu bölgədə qorunub saxlanılmışdır. AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu AZƏRBAYCAN
İnsan özünü dərk etdiyi qədim zamanlardan bəri öz oxşarının mövcudluğuna özünü göstərir. Oxşar obrazının yaranması qədim mifoloji köklərə dayanır. Lakin oxşar obrazı çox zaman insanın mənfi səciyyəli əkizi, faciəli mövzu ilə bağlıdır. Məsələn, alman folklorunda belə bir obraz doppelganger (hərfi tərcüməsi "phantom əkiz") adlanır. Bəzi inanclara görə doppelganger xəstəlik və ya təhlükə ehtimalı olduqda insanın dostlarına və ya
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
796 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan qohumlarına görünür. Şotlandiya folklorunda da oxşar doppelganger kimi təzahür edir. Norveç mifologiyasında bu «vardøger» adlı sirli kabus kimi meydana çıxır. Bu motiv xüsusilə XIX-XX əsrlərdə inkişaf etmişdi. Bir çox bədii nümunələrdə oxşar əsasən şeytani əkiz kimi meydana çıxır. Onun görünməsi bəzən qəhrəmanın tezliklə öləcəyini xəbər verir. Oxşar çox zaman insanın "qaranlıq tərəfi», alter ego, düşmən kimi səciyyələnir. Doppelgangerlərə Hofmanın əsərlərində, Puşkinin “Vasilyevski adasında tənha ev”, Odoyevskinin “Silfida”, Qoqolun “Şinel”, Dostoyevskinin “Oxşar”, C. Hoqqun “Bağışlanmış günahkarın tövbəsi”, Edqar Ponun “Vilyam Vilson”, “Qara pişik”, R.L.Stivensonun “Sahibkar Ballatre” əsərlərində rast gəlinir. İnsanın qeyri-maddi oxşarı olan "Ka" haqqında Misir konsepsiyası da maraqlıdır. Lakin Avropalı həmkarından fərqli olaraq Misirli Ka qeyri-adi, çox yönlü bir fenomen deyil, kifayət qədər təbii qəbul edilir və heç bir mistik dəhşəti özündə ehtiva etmir. Ədəbiyyatda rast gəlinən maraqlı oxşar növlərindən biri siyasi oxşarlardır. Bu məqsədlə L. Feyxtvangerin “Yalançı Neron” və K. Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” əsərlərinin qarşılıqlı müqayisəsi maraqlı faktların ortaya çıxmasına səbəb olmuşdur. Oxşarın meydana çıxması. K. Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” romanında Şah İsmayılın lələsi (tərbiyəçisi) Hüseyn bəy Lələ şahın tapşırığı ilə onun Xızır adlı oxşarını tapıb gətirir. Şahın tapşırığı ilə Lələ Xızıra şahın hər jestini, mimikasını, o cümlədən şətrənc (şahmat) oynamağı da öyrədir və onu gizli şəkildə saxlayır. Xızırın şahdan yeganə fərqi onun Xətai təxəllüsü ilə çox gözəl şeirlər yazması idi. Şahın özü də bu şeirləri olduqca bəyənir. L. Feyxtvangerin „Yalançı Neron“ əsərində isə Imperator Neronun oxşarı Terrensini Senator Varron tapıb gətirir ki, imperator onunla əylənsin. Neronun ölümündən sonra Varron paytaxtdan uzaqlaşır, uzaq Suriyada yaşamağa başlayır. Qəflətən bu vilayətə qubernator təyin edilən Tseyon onu sıxışdırır, külli miqdarda vergi verməyə məcbur edir. Varron qərara gəlir ki, vilayətdə qarışıqlıq salsın. Bu məqsədlə də Terrensini yalançı Neron kimi siyasi səhnəyə çıxarır.
Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|