Qaldirilmasi yollari

2.4. Firmalar üçün vacib siyasi və hüquqi amillərin beynəlxalq marketinq 
fəaliyyətində yaratdığı çətinliklər 
Müxtəlif şirkətlərin, qurumların və firmaların fəaliyyət göstərməsində daxili 
göstəricilər mühüm rol oynadığı kimi, xarici amillər də xüsusi əhəmiyyətə sahibdir. 

---

50 
Belə ki, istənilən müəssisə istənilən növ məkanda deyil, müəyyən bir mühitdə fəaliyyət 
göstərir və uğur qazanır. Marketinq baxımından, bir müəssisənin mövcudluğu üçün bir 
sıra şərtlər yaradan ətraf mühit amillərindən bu və ya digər dərəcədə asılı ola bilər. 
Marketinqin ilkin konseptual baxışı mərhələsində onsuz da ətraf mühit amillərinin təsiri 
aydın şəkildə əks olunmalıdır 
(Keegan W.J. 2012: p.90)
. 
Şirkətlərin məhsullarını təqdim edəcəyi ölkələrdəki siyasi və iqtisadi amillər
inkişaf göstəricilərinə təsirli edir. Şirkətlərdə müxtəlif əməliyyatlar qanuni maneələri 
aradan qaldıraraq həyata keçirilə bilər. Eyni məhsul müxtəlif ölkələrdə eyni marka 
altında təklif olunur. Beynəlxalq bazarın mövcudluğu üçün ən vacib siyasi və hüquqi 
amillər millətçilik, siyasi sabitlik, ticarət məhdudiyyətləri, tənzimləyici qanun və 
qaydalar, ticarət müqavilələri və iqtisadi icmalardır.
Başqa ölkələrə istehsal etdiyi məhsulları ixrac etmək istəyən bir marketoloq 
aşağıdakı reallıqları nəzərdən keçirməlidir:
● Ölkənin xarici siyasəti (siyasi iqlim və sabitlik, xüsusən xarici kapitala 
münasibət); 
● Xaricdən satın alma məhdudiyyətləri üçün təşviqlər və s. 
● Pul dəyişiklikləri (pul tənzimləmə, devalvasiya və s.)
● Dövlət bürokratiyası (xarici yardım, işsizlik və s.)
Müəssisənin fəaliyyətinə ən qlobal və əhəmiyyətli təsir göstərən amillər sosial və 
demoqrafik amillərdir. Bu amillər müəssisələrin, şirkətlərin, firmaların mal və 
xidmətlərinin istehlakçısının, işçilərinin, partnyorlarının, rəqiblərinin və s. portretini 
təyin edirlər.
İstehlakçı seçiminin formalaşmasına ən çox təsir göstərən amil istehlakçı tələbinin 
istiqamətindən, ölçüsündən və bu səbəbdən şirkətin məhsullarını satma qabiliyyətindən 
asılı olan sosial mühitdir. 
Sosial amillər cəmiyyətin fərdi sosial təbəqələrinin mövqeyi, müxtəlif siniflərə 
mənsubiyyətinə görə bölgüsü, əhalinin müəyyən qruplarının sosial-iqtisadi 
vəziyyətindəki fərqlərin azalma və hamarlaşma dərəcəsi, sosial sabitlik və ya partlayış 

---

51 
səviyyəsi, sosial qarşıdurmaların və sosial mübarizənin xarakteri və s. kimi amilləri 
əhatə edir. 
Başqa sözlə, müəssisələrin sosial amillərinə idarəetmənin və adi işçilərin sosial 
səviyyəsindəki fərqlər aiddir. Müəssisələrdə adi işçilərin böyük əksəriyyəti aşağı və 
orta təbəqədəndir. 
Müəssisələrin, firmaların fəaliyyətində mədəni amillər istehlakçı ehtiyaclarının 
mal və xidmətlər ilə əlaqəli fərdiləşdirilməsini böyük ölçüdə müəyyənləşdirir. Bunlar 
həmin işçilərin təhsil və peşə səviyyəsi, əsas ənənəvi və mədəni dəyərlərə bağlılıq 
dərəcəsi, dini inanclar, kainata, təbiətə, cəmiyyətə münasibəti, özünə münasibəti, 
subkultural amillərin və istinad qruplarının təsirinə həssaslıq, həyata baxış mövqeyi, 
həyat tərzi kimi xüsusiyyətlərlə əlaqələndirilir. 
İqtisadi amillər firma məhsullarının istehlakının dinamikası və quruluşu kimi 
xarakterizə edilə bilər; ölkənin (bölgənin) iqtisadi vəziyyəti; istehlakın dinamikası və 
quruluşu; vətəndaşların alıcılıq qabiliyyəti; ölkənin maliyyə, valyuta, kredit vəziyyəti 
və s. buraya daxildir 
(Сафарова Е.В. 2017: c.255)
. 
Müəssisələrin dayanıqlı fəaliyyətinin təmin edilməsi üçün marketinq şöbələri bu 
sahə ilə daimi maraqlanmalı, təhlillər aparmalıdırlar. Marketinq mütəxəssisləri əhalinin 
gəlirlərindəki dəyişikliklərin əsas tendensiyalarından hər zaman xəbərdar olmalıdırlar. 
Belə ki əhalinin ümumi alıcılıq qabiliyyəti hər zaman cari gəlir, qənaət və qiymət 
səviyyələri ilə təyin edilir. 
Təbii-coğrafi və ekoloji amillər əsasən müəyyən bir bölgənin iqlim və resurs 
şərtləri ilə təmsil olunur. Marketinqin xarici makro mühitinin bu hissəsində işin təşkili 
və aparılması, təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə və təkrar istehsalında ətraf mühitin 
qorunmasını təmin etmək vəzifəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Rəqabət amili, hər hansı bir firmaya uyğun bir vahid optimal rəqabət 
strategiyasının olmadığını göstərir. Hər firma ölçüsünə və bazar mövqeyinə görə bir 
rəqabət strategiyası seçməlidir. Sənayedə hakim mövqeyə sahib olan böyük firmalar 
daha kiçik firmalar üçün uyğun olmayan strategiyalar qəbul edə bilərlər. Ancaq kiçik 

---

52 
firmaların da öz strategiyaları var ki, bunlardan öz fəaliyyətləri çərçivəsində faydalana 
bilərlər. Məsələn, böyük bir restoran şəbəkəsi, yüzlərlə filialı arasında geri ödəmə 
yükünü formalaşdıraraq və əhali arasında yayaraq, milli televiziya reklamına böyük bir 
sərmayə qoya bilər. Digər tərəfdən, filiallarının olmaması və buna görə menyusunu 
onlar üçün standartlaşdırma ehtiyacı olan kiçik özəl restoranlar yerli zövqlərə tez 
uyğunlaşaraq inkişaf edə bilər. 
Müəssisənin əsas ətraf mühit faktorlarına aşağıdakılar daxildir 
(Соломон М.Р. 2013: 
c.784)
. 
● müəssisənin nəzarəti prosesində iştirak edən kənar amillər (xüsusi təchizatçılar, 
podratçılar, istehlakçılar, rəqiblər və s.); 
● müəyyən dərəcədə müəssisə rəhbərliyi tərəfindən idarə olunan amillər 
(fəaliyyət sahəsinin seçilməsi və uyğunlaşdırılması, qurumun hədəflərinin 
müəyyənləşdirilməsi, marketinqin rolu, kadrların ümumi peşəkarlığı və marketinq 
mədəniyyəti səviyyəsi və s.)
● marketinq xidməti tərəfindən idarə edilən amillər: hədəf bazarların 
(seqmentlərin) seçimi, ölçüsü, xüsusiyyətləri; inkişaf dərinliyinə görə marketinq 
fəaliyyətinin hədəfləri, təşkilatın imici, təhsil müəssisələrinin təbliği üsulları, rəqabət 
prosesi ilə əlaqəsi; marketinq xidmətinin təşkili növü; vurğuların yerləşdirilməsi, seçim 
vasitəsi, marketinq hərəkətləri zamanı düzəlişlərin edilməsi, problemlərin həlli üsulları 
və s. buraya daxildir. 
Araşdırmanın bu hissəsindən belə aydın olur ki, marketinq mühiti amillərinin təsiri 
ilə formalaşır və bu amillər çox əhəmiyyətlidir. Əsasən zavodun fəaliyyətinə rəqabətçi, 
sosial və demoqrafik amillər təsir edir. Müəssisələrin marketinq mühitinin əsas amilləri 
həm subyektiv, həm də obyektivdir. İqtisadi amillərə gəlir səviyyəsi və əhalinin 
müxtəlif təbəqələri arasında bölüşdürülməsi, yaşı və cinsi tərkibi, müəssisənin fəaliyyət 
sahəsindəki coğrafi bölgüsü, formalaşma meylləri və s. daxildir. 

---

53