Qarshi innovatsion ta’lim universiteti

Mentalitet – bu shaxs yoki ijtimoiy guruhning dunyoni muayyan obrazda qabul qilish, his qilish va unda tafakkur yuritishini ichiga oluvchi individual va jamoa ongining darajasidir. Mentalitet shu xalqning uzoq tarixiy rivojlanishi natijasida shakllanadi va milliy xarakter, iqtisodiy va ijtimoiy xulq atvorning milliy modelini belgilab beradi.
Mentalitet hatto bir mafkura boshqasiga o‘zgarganda ham o‘zining asosiy parametrlarini saqlab qolish mumkin. Zamonaviy ilmiy adabiyotlarda mentalitet madaniyatga tegishli odamlarda umumiy aqliy qurilmalari ning mavjudligi bilan aniqlanadi. Turli xalqlarning mentalitlari farqi ular quyidagi ijtimoiy hodisalar: ijtimoiy tuzilmaga baho berish, huquq va odat haqidagi qarashlari, ozodlikka munosabati, ozodlikni tushunishlari, mehnat, mulkchilik, boylikka munosabatlari, zamon va makonni tushunishlarini qanday qabul qilishlarida namoyon bo‘ladi.
Mentalitet – bu xalq madaniyatining keng maydondagi kvint-esseksiyasidir. “Mentalitet” kategoriyasi, odatda ijtimoiy psixologik kategoriya sifatida tushuniladi. Mentalitet tushunchasining tarkibini psixologik tahlili mentalitet tushunchasini muayyan madaniyatda yashovchi odamlarning integral tasviri sifatida tushunish imkonini beradi. Bu tahlil I.G.Dubrov, V.I.Kukushkin, A.S.Pamarin, V.S.Barulinlar tomonidan o‘tkazilgan. Boshqacha aytganda mentalitet jamiyatning ma’naviy-ruhiy qiyofasi, jamiyat dunyoqarashining asosiy o‘lchovi sifatida tushuniladi.
Mentalitet ijtimoiylashuv jarayonida muhim o‘rin tutadi, chunki u ijtimoiy axborot tashuvchisi hisoblanadi. Ijtimoiy axborot bu holatda 3 asosiy guruhda bo‘ladi:

• 
  ishlab chiqarish qurollari va mehnatning jamoaviy natijalari;
  
• 
  ob’ektiv ijtimoiy munosabatlar;
  
• 
  til va muloqot.
  

Mentalitet ijtimoiy axborotning o‘ziga xos qismi sifatida o‘zining uzatish kanallariga ega. Ular orasida eng asosiylari tabiiy muhit, mumtoz va boshqa keng tarqalgan matnlar, til strukturalari, kundalik yumushlar hisoblanadi. Hozirgi kunda hali fanda mentalitet tushunchasi tor va keng ma’noda tushuniladi.
Keng ma’noda mentalitet jamiyat, jamiyat ongini qabul qilish o‘ziga xosligi sifatida o‘zining tabiat va ijtimoiylashtirishni qabul qilishga o‘zicha dunyoga munosabatda bo‘lish imkonini beradi.
Tarbiyalanuvchilarning milliy psixologik xususiyatlarini ijtimoiy pedagog inobatga olishi kerak. Milliy psixologiyani bila turib, u tarbiya ishining sifatini oshirishda kerakli qoidalarni topa olish mumkin. Etnopsixologiya pedagogika faniga muayyan milliy guruhlar vakillari tomonidan tarbiyaviy ta’sir choralarini qabul qilishning o‘ziga xoslik, turli xalqlarning tarixiy tajribasini inobatga olib, tarbiya tadbirlarining mazmunini, u yoki bu millat vakillarining tarbiya choralariga ko‘nikishlari xususiyatlarini, aniq etnik guruh vakillarida milliy psixologiyaning ifodalanishini, turli xalqlarda tarbiyaviy ta’sir paytida nizomiy munosabatlarning ifodalanishi xususiyatlarini, milliy mintaqalarda odamlarga nisbatan qo‘llanilayotgan psixologik ta’sirga bog‘liq ravishda tarbiya ishining mahsuldorligi, turli millat vakillarining muomalasi jarayonida shaxslararo munosabatlarning shakllanishini o‘rganishga yordam beradi.
Insonlarning milliy psixologik xususiyatlari ularning faoliyatiga quyidagi shakllarda ta’sir ko‘rsatadi:

• 
  faoliyatning milliy o‘ziga xosligi;
  
• 
  inson xislatlarining milliy xususiyati;
  
• 
  axloqiy holatning milliy o‘ziga xosligi.
  

Milliy psixologik xususiyatlar nafaqat inson ruhiyatiga ta’sir ko‘rsatadi, balki bu jarayonga muayyan tuzilish va mazmun beradi.
Milliy psixologiyada ijtimoiy ong hodisasi sifatida to‘rtta sohani ajratsa bo‘ladi.