Qarshi muhandislik iqtisodiyot insituti iqtisodiyot fakulteti «innovatsion iqtisodiyot»

2-rasm. Mehnat bozorining konyunkturasi turlari
Boshqacha aytganda, muvozanatli konyunkturali mehnat bozori Xalqaro mehnat tashkilotining Munosib mehnat konsepsiyasida ko‘zda tutilgan to’liq, samarali, oqilona va unumdor ish bilan bandlik ta’minlanishini nazarda tutadi.
Hozirgi davrda davlatning mehnat bozorini tartibga solish siyosati har bir mamlakatdagi milliy iqtisodiyotdagi vaziyat, ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanganlik darajasi, tarkib topgan ijtimoiy-mehnat munosabatlari va boshqa ko‘pgina omillar hisobga olingan holda shakllanadi.
Davlatmehnatbozoridafaolvanofaolsiyosatolibborishi mumkin.
Davlatning mehnat bozoridagi faol siyosati - mehnat bozori subyektlari o‘rtasidagi munosabatlarni tartibga solish maqsadiga yo‘naltirilgan huquqiy,tashkiliy, iqtisodiy choralar majmuyidir. Davlatning mehnat bozoridagi faolsiyosati xodimlaming mehnat bozoridagi raqobatbardoshligini oshirish uchun uni kasbiy tayyorlash,malakasini oshirish,qayta tayyorlash, ulaming o‘zlarini ishbilan mustaqil ta’minlashlariga hartaraflamayordam berishni nazardatutadi.
Davlatning mehnat bozoridagi faol siyosatiga tarkib topgan ijtimoiy-mehnat munosabatlarining, birinchi navbatda ijtimoiy sheriklaming (yollanma xodimlar,ish beruvchilar (ulaming vakolatli vakillari va davlat) o‘zaro hamkorliginingta’siri kattadir.
Davlatning mehnat bozoridagi nofaol siyosati ish qidirayotganlarning ro‘yxatini tuzish, ishsizlik nafaqasini belgilash va uni taqdim etish tizimini shakllantirish, ishsizlar va ular oilalarini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash bilan chegaralanadi.
O‘zbekistonda«Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida»gi qonunning 6-moddasida davlat:

• 
  «ish bilan ta’minlash turini, shu jumladan, turli mehnat rejimidagi ishni tanlash erkinligini;
  
• 
  ishga qabul qilishni qonunga xilof ravishda rad etishdan va mehnat shartnomasini g‘ayriqonuniy ravishda bekor qilishdan himoyalanishni;
  
• 
  maqbul keladigan ish tanlash va ishga joylashishga bepul yordam berishni;
  
• 
  har kimga kasbga va ishga ega bo’lishda, mehnat qilish va ish bilan ta’minlanish shart-sharoitlarida, mehnatga haq to’lashda, xizmat pog‘onasidan yuqorilab borishda teng imkoniyatlar yaratishni;
  
• 
  yangi kasbga (mutaxassislikka) bepul o‘qitishni, mahalliy mehnat organlarida yoki ularning yo‘llanmasi bilan boshqa o‘quv yurtlarida stipendiya to‘lab malakasini oshirishni;
  
• 
  boshqa joydagi ishga qabul qilinganda sarf qilingan moddiy xarajatlar uchun qonun hujjatlariga muvofiq kompensatsiya to‘lashni;
  
• 
  haq toianadigan jamoat ishlarida qatnashish uchun muddatli mehnat shartnomalari tuzish imkoniyatini kafolatlaydi», deb mustahkamlab qo‘yilgan.
  

Davlatning mehnat bozoridagi roli, asosan, quyidagilardan kelib chiqadi:

• 
  davlat korxonalarida ish beruvchi;
  
• 
  davlat taraqqiyot dasturlari va yirik loyihalaming investori;
  
• 
  davlat mehnat bozori amal qilishi mexanizmlarini tartibga soluvchi ekanligidan.
  

3-rasm. Davlatning mehnat bozoridagi roli
Davlat davlat sektorida yirik ish beruvchisifatida mehnat bozorida muhim rol o‘ynaydi.O‘zbekistonda mustaqillik yillarida yalpi ichki mahsulot hajmida davlat mulkining ulushi keskin qisqardi. Ammo davlatijtimoiy sohalar-xalq ta’limi, tibbiiyot, madaniyat, huquq-tartibotvaboshqalardaasosiy ish beruvchidir. Davlat ish beruvchi sifatida milliy iqtisodiyotning boshqa sohalarida ham ijtimoiy-mehnat munosabatlariga katta ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, davlat daromadni oshirish siyosatini amalga oshirar ekan,u iqtisodiyotning davlat sektorida ish haqi miqdorini ko‘paytirib, xususiy ish beruvchi ularga tenglashishga rag‘batlantiradi. Jumladan, O‘zbekistonda har safar eng kam ish haqi oshirilganida, davlat nodavlat korxona va tashkilotlariga ham ana shunga amal qilishni tavsiya etadi.
Davlatning investor sifatidagi rolining ikki tomonlama afzalligi bor. Birinchidan, davlat preferensiyalarga ega bo‘lmagan iqtisodiyot sohalarini qoilab-quvvatlaydi,bu esa yangi ish joylari yaratishga xizmat qiladi, ikkinchidan, modernizatsiya qilingan korxonalar ishlab chiqarish hajmini oshirib, qo‘shimcha soliq toiaydi. Bu ham ijtimoiy-mehnat munosabatlarini uyg‘unlashtirishga xizmat qiladi.
Davlat tomonidan mehnat bozorini tartibga solishning tashkiliy usuli mehnat bozorining barcha ishtirokchilariga ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlarni yaratish maqsadigayo‘naltirilgan. Davlatningbundaytadbirlarigahududlarni rivojlantirish dasturlari, mehnat bozorini prognozlash, aholining ish bilan bandligi xizmatini tashkil etish, yoshlarni kasbga yo‘naltirish va boshqalar kiradi.



4-rasm. O‘zbekistonda yalpi ichki mahsulot hajmida davlat va nodavlat sektorlarining ulushi (yalpi ichki mahsulot umumiy hajmiga nisbatan %)

Mamlakatda yagona davlat investitsiya siyosatini shakllantirish va amalga oshirishni muvofiqlashtirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar bo‘yicha davlat qo‘mitasi tashkil etilgan. Ushbu mas’ul vakolatli davlat organi zimmasiga milliy iqtisodiyot tarmoqlari va hududlariga investitsiyalar kiritish hajmini kengaytirishni rag‘batlantirish, respublikada investitsiya muhitini yanada takomillashtirish vazifalari yuklatilgan. Davlat ahamiyatiga ega yirik investitsiya loyihalari O‘zbekiston Hukumati tomonidan yoki uning kafolati ostidajalb etilgan kreditlar, shuningdek, Tiklanish va taraqqiyotjamg‘armasi mablagiari hisobidan moliyalashtirilishi ham ko‘zda tutilgan