Qazli bə neftli SÜxurlarin fiZİKİ xassəLƏRİ

VI.6.Qazların istilik xassələri
Qazların istilik tutumu təzyiq və temperaturdan asılıdır. Termodinamikada qazların istilik tutumu sabit təzyiqdə cp və sabit həcmdə cv təyin edilir. Bu istilik tutumları arasında aşağıdakı asılılıq məlumdur:

Bu, Mayer tənliyi adlanır. Real qazların istilik tutumu təcrübədən tapılır. Müəyyən edilmişdir ki, real qazların istilik tutumu, təzyiqdən asılı olaraq az dəyişir. Bunu praktiki olaraq nəzərə almaq olar.

Cədvəl VI.3
Qazların istilik xassələri

Komponentlər	Istilik tutumu, k Coul/kq·K
Metan	2,220	1,690
Etan	1,729	1,430
Propan	1,560	1,350
Izobutan	1,490	1,315
n-Butan	1,490	1,315
Azot	1,250	1,178
Kükürd qazı	1,323	1,192
Hava	1,241	1,172
Karbon qazı	1,200	1,156

Qazların istilik tutumları haqqında məlumat VI.3 cədvəlində verilmişdir.

Temperatur artdıqca qazların sabit həcmdəki istilik tutumu artır.
Qazların istilik xassələrindən biri də onların istilikkeçirmə əmsalıdır. Qazların istilikkeçirmə əmsalı təzyiqdən az asılıdır. Buna səbəb molekullarının sərbəst yürüş yolunun təzyiqlə tərs mütənasib olmasıdır.
VI.7.Qazların nəmliyi
Qazlar bu və ya digər dərəcədə su buxarları ilə doymuş olur. Buna qazların nəmliyi deyilir. Qazların nəmliyi, qazın tərkibindən, təzyiq və temperaturdan asılıdır. Qazların molekulyar çəkisi və temperaturu artdıqca onların nəmliyi artır, təzyiqi çoxaldıqca isə azalır. Nəmlik mütləq, nisbi və xüsusi nəmliklə, habelə nəmliyin defisiti ilə xarakterizə olunur.
Qazın vahid həcmindəki su buxarının miqdarına mütləq nəmlik deyilir. Qazın vahid çəkisinə düşən su buxarının miqdarına nəmlik defisiti deyilir. Qazın verilmiş halındakı mütləq nəmliyinin onun həmin şəraitdə su buxarı ilə doymuş halındakı mütləq nəmliyinə olan nisbətinə nisbi nəmlik deyilir.
Cədvəl VI.4
Qazların nəmliyi

Qazlar	t, °C	,	t, °C
Metan	0	0,0260	50	0,032
n-Butan	0	0,0116	100	0,0201
n-Heksan	0	0,6107	20	0,0119
Hava	0	0,6107	100	0,0273

Mütləq nəmliyi tapmaq üçün müxtəlif empirik düsturlarverilmişdir, məsələn, E. V. Levıkin:

, q/nm³
Q. V. Ponomaryov isə
, q/nm³
almışdır. Burada – mütləq temperatur, °K; - təzyiq, atm; – verilmiş temperaturda su buxarının elastikliyi; – inhiraf əmsalıdır.

MÜHAZİRƏ № VII
VII.1.Neft və qazın tərkibi
Neftin atmosfer şəraitində sıxlığı 730-1060 kq/m³ arasında dəyişir. Neftin lay şəraitindəki sıxlığı onun atmosfer şəraitindəki sıxlığından temperaturun, təzyiqin və neftdə həll olan qazın hesabına az olur. Elə neftlər də məlumdur ki, onun lay şəraitindəki səxlığı 500 kq/m³ olduğu halda, atmosfer şəraitindəki sıxlığı 800 kq/sm³ alınır.
Neftdə həll olmuş qazlar sıxlığına eyni cür təsir göstərmir. Məsələn, neftdə metan, propan və etilen həll olarsa, təzyiq artdıqca onun sıxlığı azalar, azot və ya karbon qazı həll olarsa, əksinə artar. Təzyiqin qiyməti doyma təzyiqindən böyük qiymətlər aldıqda isə neftin sıxlığı çoxalır.
VII.2.Neftin özlülüyü
Neftin quyudibinə axmasına neftin özlülüyü bilavasitə böyük təsir göstərir, yəni neftin özlülüyü nə qədər az olarsa, onun quyudibinə axma sürəti də bir o qədər artır. Atmosfer şəraitində qazsız neftin özlülüyü böyük həddə dəyişir. Neftin lay şəraitində özlülüyü, miqdarından aslılı olaraq dəyişir. Belə ki, temperaturun artması ilə neftin özlülüyü azalır, neftdə qaz həll olduqda isə özlülüyü daha da azalır. Ona görə də neftin atmosfer və lay şəraitindəki özlülükləri fərqli olur. Məsələn,Bakı neft yataqlarından alınmış neftin lay şəraitindəki özlülüyü onun atmosfer şəraitindəki özlülüyündən 4 dəfə, Romaşkin nefti üçün 5,5 dəfə az olmuşdur.
Təzyiq doyma təzyiqinə qədər böyüdükdə neftin özlülüyü azalır və onun ən kiçik qiyməti doyma təzyiqində olur. Təcrübələr göstərir ki, təzyiqin doyma təzyiqindən başlayaraq artması neftin özlülüyünü artırır.
Qeyd etmək lazımdır ki, müxtəlif qazlar neftin özlülüyünə müxtəlif cür təsir göstərir. Məsələn, karbohidrogen qazlarının molekulyar çəkisi artdıqca, neftin özlülüyü də azalır. Lakin neftdə azot həll olduqda onun özlülüyü artır.
Neftin lay şəraitinə uyğun özlülüyü, yüksək təzyiqli viskozimetr vasitəsilə təyin edilir. Bu viskozimetrlərdə neftin lay nümunəsi tədqiq edilir.
Belə təcrübi məlumat olmadıqda, neftin lay şəraitindəki özlülüyünü təyin etmək üçün uzun müddət aparılan təcrübələr nəticəsində tərtib olunmuş qrafiklərdən istifadə edilir.