Qazli bə neftli SÜxurlarin fiZİKİ xassəLƏRİ

MÜHAZİRƏ № IV

IV.1.Süxurların xüsusi səthi

Süxur dənəciklərinin ölçülərinə görə müxtəliflik dərəcəsi, süxurun qranulometrik tərkibindən başqa bununla sıx əlaqədə olan süxurun xüsusi səthi ilə dəxarakterizə oluna bilər. Süxur nömunəsinin vahid həcmindəki dənəciklərin ümumi səthinə süxurun xüsusi səthi deyilir.

Süxur nümunəsinin vahid həcmindəki dənəciklərinin səthləri cəminə, süxurun xüsusi səthi (Fc) deyilir.Süxurun dənəciklərinin diametrləri nə qədər kiçik olarsa, süxurun xüsusi səthi də böyük alınar. Dənəciklərinin ölçüləri kiçik və sıxlığı çox olan qum hissəciklərindən təşkil olunmuş süxurun səthi böyük ölçüyə malik olduğundan orada neftin sıxışdırılması məsələsini xeyli çətinləşdirir. Deyilənlərdən məlum olur ki, süxurun xüsusi səthi, məsamələrəldən mayenin hərəkəki zamanı səthdə malekulyarqüvvəninyaranmaslna, əlaqəli suyun, qalıq neftin, qazın miqdarına xeyli təsirgöstərir. Səhti-molekulyar qüvvələrin süzülməyə təsiridə məsaməlimühitin xüsusisəthindən asılıdır. İri dənəli süxurlardan təşkil olunmuşvə nisbətən, böyük xüsusi səthə malik olmayan məsaməli mühitlərdə,səthdə yerləşən molekulların sayı, mayenin həcmi daxilində yerləşmişmolekulların sayında müqayisə edilməyəcək dərəcə az olduğundansüzülməyə təsir göstərməyəcək. Beləliklə, xüsusi səth, dağ süxurlarının əsas xassələrindən biridir.

Qeyd etmək lazımdır ki, xüsusi səth anlayışının asan dərk olunmasına baxmayaraq onun qiymətinin düzgün təyin edilməsi çətin məsələdir. Bu onunla əlaqədardır ki, məsaməli mühitin məsamələrinin ölçüləri on və yüz mikrondan tutmuş, milekul ölçüsü ilə müqayisə olunan kanallardan təşkil olunmuşdur. Əgər hissəçiklər eyni ölçülü kürə şəklində olsayd, onda vahid həcmdəki süxur hissəciklərinin səthi

olacaqdır. Burada -xüsusi səth, -məsaməlilik, -hissəciyin diametri. Təbii qumlar üçün xüsusi səth, onun qranulometrik tərkibinin hər fraksiyası üçün tapılmış xüsusi səthlərin cəmi kimi təyin edilir:

burada -süxurun kütləsi; -baxılan fraksiyanın ketləsi; -fraksiyanın orta diametri olub, aşağıdakı ifadədən tapılır:

Burada , ələyin deşiyinin iki yaxın standart ölçüsüdür.

Prof. K.Q.Orkinin apardığı təcrebələrə əsasən mexaniki tərkibə görə (III.6) ifadəsi ilə hesablanan xüsusi səthə, dənəciklərin qeyrikürəşəkilli olmasını nəzərə alan düzəliş əmsalı α əlavə edilməlidir. Belə düzəliş əmsalı α=1,2÷1,4 arasında dəyişərək xüsusi səthi artırır, α-nın kiçik qiyməti hamarlanmış dənəciklər üçün, böyük qiyməti isə kələkötür dənəciklər üçün götrülür.

(IV.2) ifadəsindən istifadə edib, real süxurlar üçün xüsusi səthlə onun digər fiziki xassələri arasında əlaqəni göstərmək olar. Bunun üçün qeyri bir cinsli real süxur, onunla ekivalent fiktiv süxurla əvəz olunur. (IV.1) və (IV.2) düsturlarının müqayisəsindən aşağıdakı ifadələr tapılır.

(IV.4)

Xüsusi səthi hidravlik radiusla ( ) ifadə etmək olar.

(IV.5)

Məlumdur ki, hidravlik radius ,məsaçəli kanalların en kəsiyi sahəsinin onun perimetrinə nisbətən bərabər olduğundan radiuslu dairəvi kanallar üçün