Qədim Misir Plan

Qədim Sparta
Plan: 
1. Messeniya müharibələri
2. Sparta polisləri. Sparta qaydaları və ordusu
3. Peloponnes ittifaqı
4. Afina quldarlıq demokratiyasının qələbəsi
5. Peloponnes müharibəsinin başlanması. Afina dəniz ittifaqı        
     
 Sparta—(Qədim Elence; Attika ləhcəsi: Σπάρτη Spártē, qədim Dor ləhcəsi: Σπάρτα
Spártā), klassik antik çağda ən çox „Λακεδαίμων" Lakedaimon olaraq adlandırılan
şəhər   E.Ə.   2.   minilliyın   sonunda   yaşayan   Dori   istilasının   həmən   sonrasında
Peloponnes   (Mora)   yarımadasında   Dorilər   tərəfindən   qurulan   şəhər   və   şəhər
dövləti.Yunanıstanda qədim dövlət
Sparta dövləti.Peloponnes yarımadasının cənub-şərqində Lakonika, cənub-qərbində
isə   Messeniya   vilayəti   yerləşirdi.   Bu   ərazinin   torpağı   çox   münbit   idi.   E.ə.   II
minillikdə dorilər hücum edib Lakonikanı tutduqdan sonra Sparta şəhərinin əsasını
qoydular və özlərini spartalılar adlandırdılar. Spartalılar messeniyalılara qarşı uzun
müddət mübarizə apardılar, 
Sparta dövləti. Peloponnes yarımadasının cənub-şərqində Lakonika, cənub-qərbində
isə   Messeniya   vilayəti   yerləşirdi.   Bu   ərazinin   torpağı   çox   münbit   idi.   E.ə.   II
minillikdə dorilər hücum edib Lakonikanı tutduqdan sonra Sparta şəhərinin əsasını
qoydular və özlərini spartalılar adlandırdılar. Spartalılar messeniyalılara qarşı uzun
müddət  mübarizə  apardılar,  e.ə.VII  əsrdə   onlara   qalib  gəldilər.  Tabe  olmayanlara
ölkədən   çıxıb   getməyə   icazə   verdilər.   Spartalılar   yerli   əhalinin   çoxunu   qula
çevirdilər.
Qulları ilotlar adlandırırdılar. Azad adamlar spartalılara vergi verirdilər. E.ə.VIII-VI
əsrlərdə Spartada quldarlıq dövləti yarandı. Burada xalq yığıncağı ahıl adamlardan
ağsaqqallar şurasıseçirdi. Onun üzvləri mühüm işlərə başçılıq edirdilər. Spartalılar
ancaq   hərbi   işlə   məşğul   idilər.   Qanun   onların   başqa   işlə   məşğul   olmasına   icazə
vermirdi.   Döyüş   vaxtı   onlar   bir   cərgəyə   düzülüb   nizələrini   qabağa   uzadır,   irəli
yeriyir, sanki divar hərəkət edirdi. Belə düzülüş falanqa adlanırdı. Spartalılar uşaq
vaxtlarından sərt tərbiyə alır, bütün günü hərbi işlə məşğul olurdular. Spartalılar qısa
və aydın danışırdılar. Belə danışıq Lakonik danışıq adlanırdı. Sparta 30 ilə qədər
davam edən Peloponnes müharibəsində (e.ə. 431-404) Afinaya qalib gəlmiş, bütün
Yunanıstana hakim olmuşdu. E.ə.l46-cı ildə Romadan asılı vəziyyətə düşmüşdü. 
Yunan koloniyaları Yunan şəhərlərində sənətkarlıq və ticarət inkişaf edirdi. Tacirlər
sənətkarlıq məmulatlarını Aralıq dənizi və ona bitişik olan dənizlərin sahillərində
satırdılar.   Kiçik   Asiyadakı   Milet   şəhərində   yun   parça,   Korinf   şəhərində   ən   yaxşı
silah,   Afinada   əla  dulusçuluq   məmulatı   istehsal   olunurdu.  Yunanlar   hazırladıqları
keyfiyyətli şərab və zeytun məhsullarını xarici ölkə bazarlarına da çıxarırdılar.

---

e.ə.VII əsrdə onlara qalib gəldilər. Tabe olmayanlara ölkədən çıxıb getməyə icazə
verdilər.   Spartalılar   yerli   əhalinin   çoxunu   qula   çevirdilər.   Qullari   hilotlar
adlandırırdılar.   Azad   adamlar   spartalılara   vergi   verirdilər.   E.ə.VIII-VI   əsrlərdə
Spartada quldarlıq dövləti yarandı.Burada xalq yığıncağı ahıl adamlardan ağsaqqallar
şurasıseçirdi. Onun üzvləri mühüm işlərə başçılıq edirdilər. Spartalılar ancaq hərbi
işləməşğul idilər. Qanun onların başqa işlə məşğul olmasına icazə vermirdi. Döyüş
vaxtı onlar bir cərgəyə düzülüb nizələrini qabağa uzadır, irəli yeriyir, sanki divar
hərəkət   edirdi.   Belə   düzülüş   falanqa   adlanırdı.   Spartalılar   uşaq   vaxtlarından   sərt
tərbiyə   alır,   bütün   günü   hərbi   işlə   məşğul   olurdular.   Spartalılar   qısa   və   aydın
danışırdılar. Belə danışıq Lakonik danışıq adlanırdı. Sparta 30 ilə qədər davam edən
Peloponnes müharibəsində (e.ə. 431-404) Afinayaqalib gəlmiş, bütün Yunanıstana
hakim olmuşdu. E.ə.l46-cı ildə Romadan asılı vəziyyətə düşmüşdü Sparta dövləti.
Peloponnes yarımadasının cənub-şərqində Lakonika, cənub-qərbində isə Messeniya
vilayəti   yerləşirdi.   Bu   ərazinin   torpağı   çox   münbit   idi.   E.ə.   II   minillikdə   dorilər
hücum edib Lakonikanı tutduqdan sonra Sparta şəhərinin əsasını qoydular və özlərini
spartalılar   adlandırdılar.   Spartalılar   messeniyalılara   qarşı   uzun   müddət   mübarizə
apardılar,   e.ə.VII   əsrdə   onlara   qalib   gəldilər.   Tabe   olmayanlara   ölkədən   çıxıb
getməyə icazə verdilər. Spartalılar yerli əhalinin çoxunu qula çevirdilər.
Qulları ilotlar adlandırırdılar. Azad adamlar spartalılara vergi verirdilər. E.ə.VIII-VI
əsrlərdə Spartada quldarlıq dövləti yarandı. Burada xalq yığıncağı ahıl adamlardan
ağsaqqallar şurası seçirdi. Onun üzvləri mühüm işlərə başçılıq edirdilər. Spartalılar
ancaq   hərbi   işlə   məşğul   idilər.   Qanun   onların   başqa   işlə   məşğul   olmasına   icazə
vermirdi.   Döyüş   vaxtı   onlar   bir   cərgəyə   düzülüb   nizələrini   qabağa   uzadır,   irəli
yeriyir, sanki divar hərəkət edirdi. Belə düzülüş falanqa adlanırdı. Spartalılar uşaq
vaxtlarından sərt tərbiyə alır, bütün günü hərbi işlə məşğul olurdular. Spartalılar qısa
və aydın danışırdılar. Belə danışıq Lakonik danışıq adlanırdı. Sparta 30 ilə qədər
davam edən Peloponnes müharibəsində (e.ə. 431-404) Afinaya qalib gəlmiş, bütün
Yunanıstana hakim olmuşdu. E.ə.l46-cı ildə Romadan asılı vəziyyətə düşmüşdü. 
Yunan koloniyaları Yunan şəhərlərində sənətkarlıq və ticarət inkişaf edirdi. Tacirlər
sənətkarlıq məmulatlarını Aralıq dənizi və ona bitişik olan dənizlərin sahillərində
satırdılar.   Kiçik   Asiyadakı   Milet   şəhərində   yun   parça,   Korinf   şəhərində   ən   yaxşı
silah,   Afinada   əla  dulusçuluq   məmulatı   istehsal   olunurdu.  Yunanlar   hazırladıqları
keyfiyyətli şərab və zeytun məhsullarını xarici ölkə bazarlarına da çıxarırdılar. 
Yunanıstanın   ticarət   şəhərləri   Aralıq   dənizi   və   Qara   dəniz   sahillərində   daimi
koloniyalar, yəni daimi məskənlər yaratdılar. Köçüb gələnlər Yunanıstanın müxtəlif
vilayətlərindən idilər, onlar kolonistlər adlanırdılar. Koloniyalara tacirlər, sənətkarlar,
demoslarla   aristokratlar   arasında   mübarizədə   məğlub   olanlar,   aztorpaqlı   kəndlilər,
üsyan zamanı məğlub edilənlər gəlirdilər. Qara dəniz sahillərində Pantikapey, Olviya,
Xersones, Fasis, Sinop və başqa yunan şəhər dövlətləri yarandı. Beləliklə, e.ə. VIII-
VI   əsrlərdə   Qafqazdan   tutmuş   İspaniyaya   qədər   dəniz   sahillərində   çoxlu   yunan
koloniyaları əmələ gəldi. Bu koloniyalar yunan şəhərləri ilə əlaqə yaradır və əlaqə
saxladıqları həmin şəhərləri ana şəhər adlandırırdılar. 
Koloniyalarla ticarət Yunanıstanda sənətkarlıq və ticarətin inkişafına təkan verdi. E.ə.
VIII-VI əsrlərdə Yunanıstanın bütün şəhərlərində və koloniyalarında şəhər quldarlıq
dövlətləri yarandı, hər bir şəhər dövlətinin qoşunu, hökuməti, xəzinəsi, pulu var idi.

---

Onların bəzisini demos, bəzisini isə aristokratlar idarə edirdilər.   Qədim yunanlar yad
ölkələrdə   məskunlaşsalar   da,   özlərini   vahid   xalq   hesab   edirdilər.   Yad   ölkələrdə
məskunlaşan   yunanlar   özlərini   ellinlər,   vətənlərini   Ellada   adlandırırdılar.   Harada
yaşadıqlarından asılı olmayaraq, ellinləri ümumi dil, adət-ənənələr, qədim əfsanələr,
din və vahid yazı birləşdirirdi.İlotlar qəd. yun. ε λώτης) - Qədim Spartanın dorilər
ἱλώτης) - Qədim Spartanın dorilər
tərəfindən tabe edilmiş yerli əhalisi.
İlotlar   dövlətin   əmlakı   sayılır   və   ayrı-ayrı   spartalıların   sahibi   olduqları   torpaq
sahələrinə təhkim edilirdilər. İlotlar qullardan onunla fərqlənirdilər ki, onların torpağı
becərmək üçün əmək alətləri, mal-qaraları, eləcə də öz təsərrüfatları var idi. Torpaq
sahibləri ilotları öldürə və sata bilməzdilər. İlotlar əldə etdikləri məhsulun təxminən
yarısını ağalarına verirdilər; yerdə qalan hissəsi  isə özlərinə qalırdı. İlotlar Sparta
icmasına   daxil   olmurdular   və   heç   bir   hüquqa   malik   deyildilər.   İlotların   hədsiz
istismarı onların üsyanlarına səbəb olurdu. Ən böyük üsyan e.ə. VII əsrdə və e.ə. 464
-   459-cu   illərdə   olmuşdur.   İlotların   üsyanlarının   qarşısını   almaq   məqsədi   ilə
spartalılar   kriptilər   -   vaxtaşırı   daha   cəsarətli   və   qüvvətli   ilotların   döyülməsi   və
öldürülməsi sistemini tətbiq etməyə başladılar.
 Sparta aristokrat respublikası  ( e. ə. V-IV əsrlər). Polislərin  əhalisinin  demokratik
hissəsinin   idarə   etdiyi  Afinadan  fərqli olaraq, Sparta öz ətrafında əsasən onların
aristokratik   hissələrini   birləşdirirdi.   İcma     quruluşunun     açıq-   aşkar     qalıqları   ilə
yanaşı, Sparta çoxsaylı qulları - ilotları itaətdə saxlayan güclü qoşuna malik idi.
Dövlətdə  ali hakimiyyət formal olaraq  iki çara məxsus idi , faktiki surətdə isə
o, aristokratiyanın xeyrinə məhdudlaşmışdı. Çarlar hərbi rəislik  edirdilər, müharibə
vaxtı məhkəmə hakimiyyəti   onlara məxsus olurdu, onlar   dini ibadət məsələlərinə
baxirdılar.
Qanunvericilik hakimiyyətini ağsaqqallar şurası həyata keçirirdi. Gerusiya iki
çardan və aristokratiya  nümayəndələrindən ömürlük seçilən  28 şura üzvündən ibarət
idi. Ali icra hakimiyyətini görkəmli aristokratlardan hər il seçilən eforlar  kollegiyası
həyata keçirirdi. Eforlar bütün dövlət orqanlarının və vəzifəli  şəxslərin, o cümlədən
çarların da fəaliyyəti nə nəzarəti həyata kecirirdilər. Onlar mühüm  mülki və cinayət
işlərinə   baxır,   xarici   siyasət   məsələlərini   həll   edir,   qoşun   toplanmasını   həyata
kecirirdilər.   Spartada   xalq   yığıncağı   böyük   rol   oynayırdı.   Qanunvericilik
səlahiyyətlərinə   o   faktiki   olaraq   malik   deyildi.   Formal   surətdə   xalq   yığıncağının
səlahiyyətlərinə daxil olan vəzifəyə təlim etmə, müharibə və sülh məsələləri başqa
dövlət orqanları tərəfindən qabaqcadan həll edilirdi. 
Sparta dövləti. Peloponnes yarımadasının cənub-şərqində Lakonika, cənub-qərbində
isə   Messeniya   vilayəti   yerləşirdi.   Bu   ərazinin   torpağı   çox   münbit   idi.   E.ə.   II
minillikdə dorilər hücum edib Lakonikanı tutduqdan sonra Sparta şəhərinin əsasını
qoydular və özlərini spartalılar adlandırdılar. Spartalılar messeniyalılara qarşı uzun
müddət  mübarizə  apardılar,  e.ə.VII  əsrdə   onlara   qalib  gəldilər.  Tabe  olmayanlara
ölkədən   çıxıb   getməyə   icazə   verdilər.   Spartalılar   yerli   əhalinin   çoxunu   qula
çevirdilər.
Qulları ilotlar adlandırırdılar. Azad adamlar spartalılara vergi verirdilər. E.ə.VIII-VI
əsrlərdə Spartada quldarlıq dövləti yarandı. Burada xalq yığıncağı ahıl adamlardan
ağsaqqallar şurasıseçirdi. Onun üzvləri mühüm işlərə başçılıq edirdilər. Spartalılar
ancaq   hərbi   işlə   məşğul   idilər.   Qanun   onların   başqa   işlə   məşğul   olmasına   icazə

---

vermirdi.   Döyüş   vaxtı   onlar   bir   cərgəyə   düzülüb   nizələrini   qabağa   uzadır,   irəli
yeriyir, sanki divar hərəkət edirdi. Belə düzülüş falanqa adlanırdı. Spartalılar uşaq
vaxtlarından sərt tərbiyə alır, bütün günü hərbi işlə məşğul olurdular. Spartalılar qısa
və aydın danışırdılar. Belə danışıq Lakonik danışıq adlanırdı. Sparta 30 ilə qədər
davam edən Peloponnes müharibəsində (e.ə. 431-404) Afinaya qalib gəlmiş, bütün
Yunanıstana hakim olmuşdu. E.ə.l46-cı ildə Romadan asılı vəziyyətə düşmüşdü. 
Yunan koloniyaları Yunan şəhərlərində sənətkarlıq və ticarət inkişaf edirdi. Tacirlər
sənətkarlıq məmulatlarını Aralıq dənizi və ona bitişik olan dənizlərin sahillərində
satırdılar.   Kiçik   Asiyadakı   Milet   şəhərində   yun   parça,   Korinf   şəhərində   ən   yaxşı
silah,   Afinada   əla  dulusçuluq   məmulatı   istehsal   olunurdu.  Yunanlar   hazırladıqları
keyfiyyətli şərab və zeytun məhsullarını xarici ölkə bazarlarına da çıxarırdılar. 
Yunanıstanın   ticarət   şəhərləri   Aralıq   dənizi   və   Qara   dəniz   sahillərində   daimi
koloniyalar, yəni daimi məskənlər yaratdılar. Köçüb gələnlər Yunanıstanın müxtəlif
vilayətlərindən idilər, onlar kolonistlər adlanırdılar. Koloniyalara tacirlər, sənətkarlar,
demoslarla   aristokratlar   arasında   mübarizədə   məğlub   olanlar,   aztorpaqlı   kəndlilər,
üsyan zamanı məğlub edilənlər gəlirdilər. Qara dəniz sahillərində Pantikapey, Olviya,
Xersones, Fasis, Sinop və başqa yunan şəhər dövlətləri yarandı. Beləliklə, e.ə. VIII-
VI   əsrlərdə   Qafqazdan   tutmuş   İspaniyaya   qədər   dəniz   sahillərində   çoxlu   yunan
koloniyaları əmələ gəldi. Bu koloniyalar yunan şəhərləri ilə əlaqə yaradır və əlaqə
saxladıqları həmin şəhərləri ana şəhər adlandırırdılar. 
Koloniyalarla ticarət Yunanıstanda sənətkarlıq və ticarətin inkişafına təkan verdi. E.ə.
VIII-VI əsrlərdə Yunanıstanın bütün şəhərlərində və koloniyalarında şəhər quldarlıq
dövlətləri yarandı, hər bir şəhər dövlətinin qoşunu, hökuməti, xəzinəsi, pulu var idi.
Onların bəzisini demos, bəzisini isə aristokratlar idarə edirdilər. Qədim yunanlar yad
ölkələrdə   məskunlaşsalar   da,   özlərini   vahid   xalq   hesab   edirdilər.   Yad   ölkələrdə
məskunlaşan   yunanlar   özlərini   ellinlər,   vətənlərini   Ellada   adlandırırdılar.   Harada
yaşadıqlarından asılı olmayaraq, ellinləri ümumi dil, adət-ənənələr, qədim əfsanələr,
din və vahid yazı birləşdirirdi.
              E.ə. VIII-V əsrlərdə yunan-şəhər dövlətlərinin yaranması. E.ə. XI-IX əsrlər
Yunanıstan tarixinin«Homer dövrü» adlanır. Yunanıstanda təsərrüfat, sənət, ticarət
inkişaf etmişdi. İbtidai icma quruluşu quldarlıqla əvəz olunmuşdu. Orta Yunanıstanda
Afina, Cənubi Yunanıstanda Korinf, Sparta, Egey dənizi sahillərində Milet, Samos,
Efes, Rodos kimi şəhər dövlətlər yaranmışdı. Miken   dövrünün   sonunda Attikanın
dağılmağa   məruz   qalmasada   maddi-mənəvi   mədəniyyətində geriləmə. Attikanın
e.ə.VIII-VI əsrlərdə   yunan məskunlaşmasında   iştirak etməməsi və ölkənin daxili
potensialından istifadə edilməsi(əhalinin   artıq   hissəsinin  əməyindən,   məhsuldar
torpaqların daha çox istifadə edilməsi,geramika istehsalının genişlənməsi və s.)
  Siyasi     hakimiyyətin     Yevpadridlərin     əlində     cəmlənməsi.         Demosun
narazılığı.Drakon   qanunarı.Solonun keçirdiyi islahatlar(Borc   köləliyinin   ləğvi və
s.).Senz     məsələsi.Zevgitlər.Fetlər.Xalq     yığıncağı,xalq   məhkəməsi.Afina     vət\
ndaşlarının  siyasi  həyatda  iştirak etməsi.    Atikada   Solonun  islahatından sonra
mübarizəninmAfina şəhər dövləti. Orta Yunanıstanın cənub-şərqindəki Attika adlı
böyük   yarımadada   geniş   düzənliyin   ortasında   yerləşən   sıldırım   təpədə   e.ə.   II
minillikdə   Afina   şəhəri   salınmışdı.   Təpənin   zirvəsində   ətrafına   hasar   çəkilmiş
Akropol   adlanan   qala   yerləşirdi.   E.ə.   VIII   əsrdə   Akropolda   yaşayan   adlı-sanlı

---

adamlar Attikanın bütün əhalisini özlərinə tabe etdilər. E.ə.VIII əsrdə Afina şəhər
dövlətini ağsaqqallar şurası və onun seçdiyi 9 hökmdar idarə edirdi. 
Pisistratın  varisləri dövründə  tiranlığın süqutunun  daxili  və  xarici  səbəbləri. Erkən
yunan  tiranlıqlarının   ümumi  qanunauyunluqları.E.ə. VI  əsrdə  Klisfenin islahaları.
Adlı-sanlı yunanlar öz idarə üsullarını «aristokratiya», yəni «yaxşıların hakimiyyəti»
adlandırırdılar.   Attikanın   qalan   azad   əhalisinə,   yəni   sənətkarlara,   kəndlilərə,
günəmuzdçulara, dənizçilərə isə «demos» deyirdilər.
Afinada   təsərrüfatın   inkişafı.   Afina   əhalisi   əkinçilik   və   maldarlıqla   məşğul   olur,
əsasən, zeytun və üzüm becərir, şərab və zeytun yağı istehsal edirdi. Şərab və zeytun
yağını saxlamaq və daşımaq üçünamfora adlanan gil küplər düzəldirdilər. Amfora
qablar iki qulplu dar boğazlı idi. E.ə. VI əsrdə qara və qırmızı rəngli amfora istehsal
edilirdi.   Akropolun   yaxınlığında   aqora   adlanan   bazar   meydanı   yerləşirdi.   Burada
dulusçuluq, dəmirçilik, toxuculuq, kənd təsərrüfatı məhsulları satılırdı. E.ə. VII əsrdə
Afinada gümüş pul kəsilirdi. 
Borc daşı. Köləlik. Afinada varlılar əvvəllər özləri torpaqlarını becərirdilər. Sonra
onlar günəmüzdçülardan, (torpağı və daimi işi olmayan, yalnız gördükləri işə görə
haqq alan), daha sonra isə qullardan istifadə etməyə başladılar. Afinada köləliyin əsas
mənbələri   dəniz   quldurluğu,   müharibədə   əsir   götürmək,   borca   görə   kişiləri,   qul
qadınların uşaqlarını qul etmək idi. Qulları bazarda satır, onları, əsasən, mədənlərdə,
sənətkar emalatxanalarında, kənd təsərrüfatı və ev işlərində işlədirdilər. 
Afinada kəndlilər aristokratlardan borca və ya sələminə pul alırdılar. Aristokratlar
verdiyi borcu kəndlinin tarlasının kənarında borc daşına yazırdılar. Buraya borcun
miqdarı, sələm faizi, verildiyi vaxt, qaytarılacağı müddət qeyd edilirdi. E.ə.VII əsrdə,
demək   olar,   bütün   kəndlilər   borca   düşdülər.   E.ə.   VII   əsrdə   demosun   bir   hissəsi
varlanmışdı, amma yenə də aristokratların hakimiyyəti altında idi.
Demos və aristokratlar arasında mübarizə. E.ə.VII əsrdə Afi¬nada bütün məsələləri
adlı-sanlı   adamlardan   ibarət   Ağsaqqallar   Şurasıhəll   edirdi.   Aristokratlar
hakimiyyətlərini möhkəmləndirmək üçün sərt qanunlar qəbul edirdilər. E.ə. VII əsrdə
belə   sərt   qanunu   Drakon   tərtib   etmiş   və   «Drakon   qanunu»   adlanan   bu   qanun
haqqında deyirdilər ki, o, «mürəkkəblə deyil, qanla yazılmışdır». Adlı-sanlı olmayan
hər kəs cüzi xəta üstündə, hətta bir salxım üzüm oğurladıqda ölümə məhkum edilirdi.
E.ə.VII əsrdə idarəetmədə iştirak etmək üçün demosla aristokratlar arasında mübarizə
başlandı. 500-lər şurası.                 
Ostrakizm   Demos   yoxsulların   borclarını   ləğv   etməyi,   torpağı   kəndlilər   arasında
bölüşdürməyi tələb edirdi. E.ə. VI əsrin əvvəllərində demosla aristokratlar arasında
mübarizə kəskinləşdi. Aristokratlar xalqın üsyan edəcəyindən qorxdular və demosa
güzəştə getməyə məcbur oldular. E.ə. 594-cü ildə demos və aristokratları barışdırmaq
hökmdar   Solona   tapşırıldı.   Solon   xalq   yığıncağına   arxalanıb   islahat   keçirdi   və
islahata   əsasən   borc   daşlarını   və   borca   görə   qul   olmağı   ləğv   etdi.   Afinalıların
gələcəkdə   borca   görə   qul   edilməsi   qadağan   olundıı.   Attikanın   bütün   yerli   kişi
sakinləri Afina vətəndaşları hesab edildi. Kənar yerlərdən gəlmələr Afina vətəndaşı
sayılmırdılar. Əmlaka görə əhali 4 dərəcəyə bölünürdü. Onlar iki il hərbi təlim keçir,
müharibə   başlanan   kimi   bütün   vətəndaşlar   silahı   ilə   orduya   gəlməli   idi.   Piyada
döyüşçülərin əksəriyyəti kəndlilər idi. 

---

Afina vətəndaşları xalq yığıncağında iştirak etmək hüququna malik idilər. Afinada
dövlətin   idarə   olunmasında   daha   çox   adam   iştirak   edirdi.   E.ə.VI   əsrin   sonundan
başlayaraq xalq yığıncağı Afina ordusuna və donanmasına başçılıq edən strateqləri də
seçirdi. Beləliklə, e.ə. VIII-VI əsrlərdə Afinada quldarlıq quruluşu bərqərar oldu və
quldarlıq dövləti yarandı. Məlumdur ki, Yunanıstan mədəniyyətin bütün sahələrində
bəşər   mədəniyyəti   xəzinəsinə   əvəzsiz   töhfələr   bəxş   etmişdir.   Yalnız   yunan
mədəniyyətinin deyil, həm də dünya mədəniyyətinin sonrakı inkişaf tarixində VIII-VI
əsrlər yunan mədəniyyətinin müstəsna rolu olmuşdur. Bu dövr yunan mədəniyyətinin
səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri-dindən elmə, mistik baxışlardan materialist təlimə,
incəsənət   sahəsində   isə   şərtilikdən   realizmə   keçid   olmuşdur.   Qeyd   etdiyimiz
xüsusiyyətlər   klassik   dövr   yunan   mədəniyyətində   öz   inkişafının   ən   uca   zirvəsinə
çatmışdır.   İlk   yunan   alimlərinin   vətəni   İoniya   idi.   İoniyanın   ardınca   digər   Hellin
ölkələrində-Siciliya, Cənubi İtaliya, Egey dənizi adalarında olan şəhər dövlətlərində
müxtəlif sahələrdə tədqiqat aparan alimlər meydana çıxır. İoniya filosoflarının ilk
görkəmli   nümayəndəsi   isə   e.ə.   təxminən   624-547-ci   illərdə   yaşamış   Miletli   Fales
olmuşdur.   İoniya   fəlsəfəsinin   banisi   olan  Fales  bütün   mövcudatın  maddi   əsasının
sudan təşkil olduğu fikrini əsaslandırırdı. Onun fikrincə, su daimi hərəkətin, bütün
yaşayışın,   eyni   zamanda   insanın   həyat   mənbəyinin   əsasını   təşkil   edir.   İoniyada
yaradılmış riyaziyyat məktəbinin başında Falesin dostu və şagirdi Anaksimandr (e.ə.
610-546) dayanırdı. O, “Təbiət haqqında” əsərində əbədi hərəkətdə olan opeyronu
(sonsuz)-   əbədiyaşar   materiyanı   dünyanın   əsası,   başlanğıcı   hesab   edirdi.   Onun
təliminə   görə,   apeyron   dörd   ibtidai   başlanğıcı   (torpaq,   su,   od,   hava)   özündə   əks
etdirir. Anaksimandrın fəlsəfi sisteminin
Sparta dövləti. Peloponnes yarımadasının cənub-şərqində Lakonika, cənub-qərbində
isə   Messeniya   vilayəti   yerləşirdi.   Bu   ərazinin   torpağı   çox   münbit   idi.   E.ə.   II
minillikdə dorilər hücum edib Lakonikanı tutduqdan sonra Sparta şəhərinin əsasını
qoydular və özlərini spartalılar adlandırdılar. Spartalılar messeniyalılara qarşı uzun
müddət  mübarizə  apardılar,  e.ə.VII  əsrdə   onlara   qalib  gəldilər.  Tabe  olmayanlara
ölkədən   çıxıb   getməyə   icazə   verdilər.   Spartalılar   yerli   əhalinin   çoxunu   qula
çevirdilər.
Qulları ilotlar adlandırırdılar. Azad adamlar spartalılara vergi verirdilər. E.ə.VIII-VI
əsrlərdə Spartada quldarlıq dövləti yarandı. Burada xalq yığıncağı ahıl adamlardan
ağsaqqallar şurasıseçirdi. Onun üzvləri mühüm işlərə başçılıq edirdilər. Spartalılar
ancaq   hərbi   işlə   məşğul   idilər.   Qanun   onların   başqa   işlə   məşğul   olmasına   icazə
vermirdi.   Döyüş   vaxtı   onlar   bir   cərgəyə   düzülüb   nizələrini   qabağa   uzadır,   irəli
yeriyir, sanki divar hərəkət edirdi. Belə düzülüş falanqa adlanırdı. Spartalılar uşaq
vaxtlarından sərt tərbiyə alır, bütün günü hərbi işlə məşğul olurdular. Spartalılar qısa
və aydın danışırdılar. Belə danışıq Lakonik danışıq adlanırdı. Sparta 30 ilə qədər
davam edən Peloponnes müharibəsində (e.ə. 431-404) Afinaya qalib gəlmiş, bütün
Yunanıstana hakim olmuşdu. E.ə.l46-cı ildə Romadan asılı vəziyyətə düşmüşdü. 
Yunan koloniyaları Yunan şəhərlərində sənətkarlıq və ticarət inkişaf edirdi. Tacirlər
sənətkarlıq məmulatlarını Aralıq dənizi və ona bitişik olan dənizlərin sahillərində
satırdılar.   Kiçik   Asiyadakı   Milet   şəhərində   yun   parça,   Korinf   şəhərində   ən   yaxşı
silah,   Afinada   əla  dulusçuluq   məmulatı   istehsal   olunurdu.  Yunanlar   hazırladıqları
keyfiyyətli şərab və zeytun məhsullarını xarici ölkə bazarlarına da çıxarırdılar. 

---

Yunanıstanın   ticarət   şəhərləri   Aralıq   dənizi   və   Qara   dəniz   sahillərində   daimi
koloniyalar, yəni daimi məskənlər yaratdılar. Köçüb gələnlər Yunanıstanın müxtəlif
vilayətlərindən idilər, onlar kolonistlər adlanırdılar. Koloniyalara tacirlər, sənətkarlar,
demoslarla   aristokratlar   arasında   mübarizədə   məğlub   olanlar,   aztorpaqlı   kəndlilər,
üsyan zamanı məğlub edilənlər gəlirdilər. Qara dəniz sahillərində Pantikapey, Olviya,
Xersones, Fasis, Sinop və başqa yunan şəhər dövlətləri yarandı. Beləliklə, e.ə. VIII-
VI   əsrlərdə   Qafqazdan   tutmuş   İspaniyaya   qədər   dəniz   sahillərində   çoxlu   yunan
koloniyaları əmələ gəldi. Bu koloniyalar yunan şəhərləri ilə əlaqə yaradır və əlaqə
saxladıqları həmin şəhərləri ana şəhər adlandırırdılar. 
Koloniyalarla ticarət Yunanıstanda sənətkarlıq və ticarətin inkişafına təkan verdi. E.ə.
VIII-VI əsrlərdə Yunanıstanın bütün şəhərlərində və koloniyalarında şəhər quldarlıq
dövlətləri yarandı, hər bir şəhər dövlətinin qoşunu, hökuməti, xəzinəsi, pulu var idi.
Onların bəzisini demos, bəzisini isə aristokratlar idarə edirdilər. Qədim yunanlar yad
ölkələrdə   məskunlaşsalar   da,   özlərini   vahid   xalq   hesab   edirdilər.   Yad   ölkələrdə
məskunlaşan   yunanlar   özlərini   ellinlər,   vətənlərini   Ellada   adlandırırdılar.   Harada
yaşadıqlarından asılı olmayaraq, ellinləri ümumi dil, adət-ənənələr, qədim əfsanələr,
din və vahid yazı birləşdirirdi.