QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

Pleystosenin iqlim şəraiti. Pleyctosenin iqlimi özündən  əvvəlki mezozoy və üçüncü dövrün iqlimindən 

kəskin fərqlənir. Pleyctosen 1,6-2,0 mln. il əvvəl başlanmışdır, bu zaman üçüncü dövrün sonunda baş verən 

soyuqlaşma mülayim və yüksək enliklərdə güclənmiş, bu isə böyük kontinental buzlaşmanın inkişafına səbəb 

olmuşdur. Belə buzlaşmaların sayı və tarixi təxmini məlumdur.  

XIX  əsrdə Alpda aparılan tədqiqatlar dörd əsas Avropa buzlaşmalarını (Qyuns, Mindel, Riss və Vüyrm) 

ayırmağa imkan verdi. Sonralar aydın olmuşdur ki, bu buzlaşmaların hər biri bir neçə mərhələyə ayrılır, onların 

arasında buzlaqlar geri çəkilmişdir.  

Ehtimal ki, buzlaşmanın inkişafı  və geri çəkilməsi pleystosenin ümumi müddətinin az hissəsini təşkil 

etmişdir, nisbətən isti buzlaqlararası epoxalar daha uzun müddətli olmuş və bu zaman kontinentlərdə buzlaqlar 

---

 

225

yoxa çıxaraq yalnız dağ rayonlarında və yüksək en dairələrində qalmışdır. Müəyyən edilmişdir ki, Avropa, 

Asiya və  Şimali Amerikada buz örtüklərinin hücumu və geri çəkilməsi qismən sinxron (eyni zamanda) 

olmuşdur. 

Buzlaşma epoxasında kontinentlərdə buz örtüyü yerini dəyişərək daha rütubətli dəniz iqlimi olan rayonlara 

çatmışdır. Şimali Asiyanın nisbətən quru iqlimində buzlaşma çox az sahə tutmuşdur.  

Daha güclü buzlaşma zamanı kontinental buz örtüyü şimal yarım kürəsində orta hesabla 57

0

 ş.e.d.-nə, ayrı-

ayrı rayonlarda hətta 40

0

 ş.e.d.-nə çatmışdır. Kontinental buz örtüyünün qalınlığı buzlağın çox hissəsində 100 

metr, bəzi vilayətlərdə isə bir kilometrə çatmışdır.  

Şübhəsiz, kontinental buzlaşmanın inkişafı zamanı  dəniz qütb buzlarının sərhədi də daha aşağı en 

dairələrinə enmişdir. Bu, planetimizdə dami buz örtüyünün sahəsini xeyli artırmışdır. Buzlaqların hər dəfə 

hücumu zamanı buzlaqla əhatə olunmayan dağ rayonlarında qar xətti yüz metrə, bəzən bir kilometrə qədər aşağı 

enmişdir.  

Bununla yanaşı, buzlaşma epoxalarında daima donuş torpaqların sahəsi də xeyli çoxalmışdır. Buzlaşmanın 

inkişafı zamanı daim donuşluq daha aşağı en dairələrinə keçmiş, bu məsafə bəzən min kilometrə çatmışdır.  

Buzlaşma epoxalarının xarakterik xüsusiyyətləri böyük kontinental buzlaqların inkişafı, Dünya okeanının 

indikinə nisbətən 100-150 m aşağı düşməsi olmuşdur. İsti buzlaqlararası epoxalarda okeanın səviyyəsi bir neçə 

on metrlərlə qalxmışdır.  

Buzlaşma epoxalarının iqlimi Yer kürəsinin bütün rayonlarında havanın temperaturunun xeyli aşağı 

düşməsi ilə  səciyyələnmişdir, temperaturun belə  aşağı düşməsi indikinə nisbətən orta hesabla bir neçə  dərəcə 

fərqli olmuş və en dairəsi artdıqca yüksəlmişdir. İsti buzlaqlararası epoxalarda havanın temperaturu indikindən 

isti olmuşdur.