QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

Zəif səhralaşma – bitki örtüyünün və torpağın zəif pozulması. Məhsuldarlığın 10%-dən az aşağı 

düşməsi ilə ifadə olunur.  

- Orta dərəcə səhralaşma – mal-qaranın otarılması üçün qeyri-əlverişli şərait yaranır, torpağın eroziyası 

inkişaf edir, məhsuldarlıq 10-50% aşağı düşür.  

- yüksək dərəcə səhralaşma (güclü səhralaşma) – yem bitkiləri az qiymətli ot növləri və kollarla əvəz olu-

nur, eroziya nəticəsində torpağın münbit qatı dağılır, məhsuldarlıq 50%-dən çox aşağı düşür. Səhralaşmanın bu 

mərhələsində pozulmuş ərazinin bərpası yavaş gedir, yüksək kapital qoyuluşu tələb olunur.  

- Çox yüksək dərəcə səhralaşma (çox güclü) – bərpa olunmaz proses olub torpağın bərpası mümkün deyil.  

Göstərilən təsnifata əsasən səhralaşmanın təhlükəlik dərəcəsi xəritəsi tərtib edilmişdir (Vinokurova, 1998) 

və bu qlobal problemə qarşı beynəlxalq proqram təşkil edilir (yaradılır).  

Alimlərin fikrincə güclü və çox güclü səhralaşmaya məruz qalan rayonlarda hazırda 78 mln. əhali yaşayır 

və onların böyük hissəsi (50 mln-a qədər) səhralaşmanın əlverişsiz təsirinin bilavasitə acısını çəkir.  

Hesablamalara görə səhralaşmaya məruz qalan torpaqlardan tam alına bilməyən (əksik) ümumi məhsulun 

illik məbləği 16 mlrd. dollara yaxın təşkil edir.  

Uzun illərdən bəri hədsiz antropogen təzyiqin  əlverişsiz hava şəraiti ilə qarşılıqlı  təsirinin nəticələri 

---

 

282

səhralaşma prosesinin güclənməsinə səbəb olmuşdur. Buna görə də bu prosesdə insanın və təbiətin iştirakının nə 

dərəcə olmasını ayırd etmək çətindir.  

Səhralaşmanın  ən  əsas səbəbi fasiləsiz olaraq meşə sahələrinin azalması  nəticəsində kontinental su 

dövriyyəsi intensivliyinin aşağı düşməsi sayılır. Məhz qurunun biotası kontinentlərə suyun dövriyyəsinin 70-

75%-ni təmin edir. Təbii meşələrdə Günəş radiasiyasının 90%-i yarpaqlar tərəfindən udulur və transpirasiyaya 

sərf olunur, meşənin yerində insan tərəfindən yaradılan aqrosenozlarda Günəş radiasiyasının yalnız 40%-i trans-

pirasiyaya sərf olunur.  

Səhralaşma prosesində hədisz mal-qara otarılması da mühüm faktor sayılır. Məlum olduğu kimi, quraqlıq 

ərazilərin çox hissəsi əkinçilik üçün az yararlı olduğundan maldarlıqda istifadə edilir. Bitki örtüyü davamlı ol-

mayan belə sahələrdə mal-qaranın həddindən artıq toplanması  nəticəsində  əvvəlcə  tədricən otlağın vəziyyəti 

pisləşir və məhsuldarlığı aşağı düşür. Bitki örtüyünün biokütləsi mal-qaranın tələbatını ödəmədikdə bitki örtüyü 

pozulur, torpaq dağılır və bu zaman səhralaşma prosesinə zəmin yaranır.