QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

Sahil – təmizləyici qurğular gəmilərdən düşən işlənmiş suları çirkabdan yalnız təmizləmir, həm də min ton-

larla nefti regenerasiya (bərpa) edir.  

Gəmilərdə şlamları, tullantıları və zibilləri təmizləmək üçün qurğular qoyulur.  

Quru yüklərinin yanacaq sisternlərini yumaq üçün üzən təmizləyici stansiyalar yaradılır. Quruluşuna görə on-

lar samovar və tozsoran olan kombaynı xatırladır. İki qazanlı böyük suqızdırıcı qurğu suyu 80-90

0

C qızdırır, na-

soslar isə onu tankerə  çəkir. Çünki su yuyulmuş neftlə birlikdə yenidən təmizləyici stansiyaya daxil olaraq üç 

kaskadlı çökdürücüdən keçir.  

Liman akvatoriyasını  təsadüfi düşən neft çirkləndiricilərindən sistematik təmizləmək üçün üzən 

nefttoplayıcılarından istifadə olunur. NSM-4  nefttoplayıcısı limandan 10 dəniz mili məsafədə sahil boyu və 

açıq dəniz reydlərində  dəniz dalğasının gücü 3 bal, küləyin gücü 4 bal olduqda dəniz suyunu təmizləmə 

qabiliyyətinə malikdir.  

Yaponiyada dənizdə iri neft ləkələrini qısa müddətdə  təmizləyən nadir texnologiya hazırlanmış  və 

təcrübədən keçirilmişdir. «Kansay-Sanqe» korparasiyası əsas komponenti xüsusi hazırlanmış düyü qabığı olan 

ASWW reaktivi buraxmışdır. Bu preparat su səthi üzərində səpələnmiş neft ləkələrini yarım saat ərzində özünə 

soraraq onu qatı kütləyə çevirir. Su üzərindən həmin kütlə adi torla yığılır.  

Amerika alimləri Atlantik okeanda suya dağılmış nefti təmizləmək üçün orijinal üsul tapmışlar. Neft 

plyonkasının altına müəyyən dərinlikdə keramik lövhə buraxılır. Ona akustik qurğu birləşdirilir. Vibrasiyanın 

təsiri altında neft qalın qatla əvvəlcə lövhə qoyulan yerə toplanır, sonra isə su ilə qarışaraq fəvvarə vurur. 

Lövhənin altına qoyulmuş yüksək gərginlikli elektrik cərəyanı fəvvarəni alışdırır və neft tam yanır. Əgər akustik 

qurğunun gücü kifayət qədər deyilsə, neft ancaq bərk kütləyə çevrilir və mexaniki yolla sudan kənarlaşdırılır.  

Sahilyanı suların səthindən yağ ləkələrini kənarlaşdırmaq üçün ABŞ alimləri yağ hissəciklərini özünə çəkən 

polipropilen modifikasiyasını yaratmışlar.  

1982-ci ildə BMT-nin ekspert qrupu çirklənmənin hansı növləri ilə mübarizə aparılmasını müəyyənləşdirdi. 

Bu siyahıda neft, ağır metallar və radioaktiv maddələr birinci sırada dürür. Hazırkı dövrə  qədər neftlə 

çirklənməyə qarşı bir çox tədbirlər işlənib hazırlanmışdır.  

Neft ləkələri sahildən uzaqda və az miqdarda olarsa, öz-özünə təmizlənə bilər.  

Nefti çökdürmək üçün işlənən metodlardan biri neft ləkələrinə təbaşir tozu tökülür, bu zaman təbaşir nefti 

özünə çəkir və suya batır. Bu metod problemi həll etmir. Belə ki, neft suyun dibində qalaraq okeanın dərin su 

biotasını zəhərləyir.  

Qeyd edək ki, Dünya okeanında elə orqanizmlər yaşayır ki, onlar özünə məxsus «Sanitar» rolunu oynaya-

raq suyu təmizləyir. Belə ki, molyusklar qida tapdıqda, suyu özünün qəlsəmə quruluşundan keçirərək süzür. 

Alimlərin hesablamalarına görə ölçüsü 2 sm olan hər bir dəniz molyusku (midiya) sutka ərzində özündən 12 litr 

təmiz su keçirir. Okeanın biofiltratının təmizlədiyi suyun ümumi həcmi 100 km

3

  təşkil edir. Ehtimal ki, 

---

 

257

çirklənməyə qarşı istiqamətlərdən biri belə «Sanitar» növlərin sayını artırmaqdır.  

Lakin Okeanın mühafizəsi və səmərəli istifadəsi məsələsinin həllinin əsasının qarşısında 3 təxirəsalınmaz 

məsələ durur:  

1) Okeanın bütövlüyü təsərrüfat fəaliyyətinin effektiv qlobal rejiminin tənzimlənməsini tələb edir. 

2) Bir çox regional dənizlərin resurslarını ayrı-ayrı dövlətlərin istismar etməsi resurslarından istifadəsinin 

regional nizamlanmasının müəyyən öhdəçiliklərini tələb edir.  

3) Okean üçün quru mənbələrdən ciddi təhlükənin olması effektiv milli fəaliyyət tələb edir.  

Lakin neftlə çirklənməni tam aradan qaldırmaq üzrə effektiv üsulların axtarışında bir çox nailiyyətlər əldə 

olunmağına baxmayaraq bu problemin həlli haqqında danışmaq hələ tezdir. Çirklənməni təmizləməkdə yalnız 

ən effektiv metodların tətbiqi ilə  dəniz və okeanların təmizliyini təmin etmək mümkün deyil. Çirklənmənin 

qarşısının alınması kimi mühüm vəzifəni bu işdə marağı olan bütün ölkələrin birgə səyı lazımdır.