QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

FAYDALI MƏHSUL  – insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində 

çirklənən su hövzəsi və torpağın, sənaye balıqları, məməlilər, 

onurğasızlar, faydalı bitkilər, həmçinin bakteriya və yosunlar tərəfindən 

bioloji özünütəmizləmə prosesi. 

FENETİKA  – biologiyanın bölməsi; fenlərin mənşəyi və 

yayılmasını öyrənir. 

FENOİNDİKASİYA 

– fitosenozların fenoloji inkişafının 

qanunauyğunluqlarına görə ətraf mühitin qiymətləndirilməsi. Çiçəkləmə 

əyrisi və fenospektr əsasında aparılır. 

FENOL (KARBALOL TURŞUSU) –çox sadə aromatik (ətirli) 

spirt (C

6

H

5

OH), bərk maddədir, rəngsiz olub havada çəhrayı  rəng olan 

kristaldır. Tibbdə az miqdarda dezinfeksiya məqsədilə işlədilir. Fenolun  

buxarı ilə  nəfəs aldıqda selikli qişanı  xəstələndirir, dəriyə  dəydikdə 

yanıq  əmələ  gətirir, qida yoluna düşdükdə qaraciyər və böyrəkləri 

zədələyir. Hətta kiçik dozalarda bir çox su orqanizmləri üçün məhvedici 

təsir göstərir. İnsan üçün birdəfəlik ölüm dozası 154 q-dır. 

FENOLOGİYA  – Təbiətdə mövsümi hadisələr, onların başlama 

müddəti və bu müddətləri müəyyən edən səbəblər haqqında biliklər sis-

temi. F. bitki və heyvanat aləminin (biofenologiya) mövsümi 

hadisələrini, həmçinin qarın yağması, ilk və son ayazlar, buzbağlama və 

su hövzələri donuşluğunun açılmasını qeydə alır və öyrənir. Bitkilərdə 

(fitofenologiya) inkişafın mövsümi fazaları (tumurcuqların  şişməsi və 

açılması, yarpaqlama, çiçəkləmə, toxumların və meyvələrin yetişməsi, 

xəzan): heyvanlarda (zoofenologiya) – məməlilərdə  qış yuxusundan 

oyanma, cütləşmənin başlanması, mövsümi tüləmələr və miqrasiyalar, 

quşlarda yuvalama, yumurtaqoyma və s., köçəri quşlarda həmçinin yaz 

və payız köçmələri, buğumayaqlılarda qışlayan fərdlərin oyanması, yu-

murtaqoyma, sürfələrin inkişafı, diapauzalar və s. qeydə alınır. Fenoloji 

qanunauyğunluqlar xalq təsərrüfatında mövsümi işlərin və  tədbirlərin 

---

 

163 

 

regional təqviminin tərtib olunması  əsasında inkişaf edir, təbiətin 

mühafizəsi, faydalı bitkilərin zərərvericiləri və  xəstəliklərinə, insan, ev 

heyvanlarının parazitlərinə və transmissiv xəstəliklərinə qarşı mübarizə 

tədbirləri keçirilməsində də bu təqvimlərdən istifadə edilir.