QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

 

AZƏRBAYCAN TORPAQLARININ AQROİSTEHSAL  

QRUPLAŞMASI 

 

Torpaqların 

keyfiyyət 

qrupu 

Torpaqların adı Balı 

Sahəsi 

ha % 

I qrup 

yüksək 

keyfiyyətli 

torpaqlar 

100-81 bal 

Yuyulmuş dağ 

qaratorpaqlar 

100 14400 

0.17 

 

Mədəniləş. dağ 

qaratorpaqlar 

100 19170 0.22 

Torflu dağ-çəmən 95 27370 

0.32 

Sarı-podzollu-qleyli 94 57440 

0.66 

Qaratorpağabənzər 

dağ-çəmən 

90 63570 

0.74 

Mədəniləş. qəhvəyi 

dağ-meşə 

90 61140 

0.71 

Çimli dağ-çəmən 89 

218440 

2.53 

Bozqır. qonur dağ-

88 19170 

0.22 

Tipik qonur dağ-meşə 87  37720 0.44 

---

 

457 

 

Çimli-karbonatlı dağ-

meşə 

87 9000 

0.10 

Karbonatlı qəhvəyi 

dağ-meşə 

87 61410 

0.75 

Dağ-meşə-çəmən 86 54920 

0.64 

Karbonatlı dağ 

qaratorpaq 

86 8100 

0.09 

Tipik dağ qaratorpaq 

85 

31870 

0.37 

Tipik qəhvəyi dağ-

85 310970 

3.60 

Çəmən qəhvəyi 85 

432150 

5.00 

Yuyulmuş qəhvəyi 

dağ-meşə 

84 235260 

2.72 

Tünd şabalıdı 84 

57710 

0.67 

Tünd boz 

84 

37320 

0.51 

Qrup üzrə orta 

86 

1814790 

21.00 

II qrup yaxşı 

torpaqlar 80-

61 bal 

Lessivajlı qonur dağ-

meşə 

80 291160 

3.37 

Adi şabalıdı 80 

437550 

5.06 

Sarı-podzollu dağ-

79 34570 

0.40 

Çəmən-boz 

/QSS 1,5-3m/ 

79 126950 

1.47 

Sarı podzollu 

78 

28170 

0.3 

Qədimdən suvarılan 

şabalıdı

77 368840 

4.27 

Qalıq karbonatlı qonur 

dağ-meşə

76 4500 

0.05 

Yuyulmuş subasar-

çəmən-meşə

75 234440 

2.71 

Qədimdən suvarılan 

çəmən-şabalıdı

74 9900 

0.11 

Dağ-çəmən-bozqır 72 76640 

0.86 

Yuyulmuş çəmən-

bataqlı /subasar daxil 

olmaqla/ 

71 87660 

1.01 

Mergelləşmiş çəmən-

bataqlı /subasar daxil 

olmaqla/ 

71 22770 

0.26 

Qalıq-karbonatlı dağ-

çəmən 

70 24300 

0.28 

Suvarılan çəmən-boz 

/QSS 1,5-3 m/ 

70 532920 

6.17 

Karbonatlı subasar-

çəmən-meşə

70 32410 

0.38 

---

 

458 

 

Bozqır, qəhvəyi dağ-

meşə

69 100850 

1.17 

Tünd dağ boz-qəhvəyi 69  148850 1.72 

Tipik sarı dağ-meşə 68 36910 

0.43 

Çəmənli-boz 

/QSS 3-6 m/

68 491840 

5.69 

Suvarılan çəmənləş.-

boz

68 159510 

1.85 

Yuyulmuş çəmən-

bataqlı /bataqlı suba-

sar/ 

67 1800 

0.02 

Tipik boz

66

331430

3.84

Suvarılan boz

66

380310

4.40

Tünd dağ şabalıdı

65

27740

0.32

Adi dağ boz-qəhvəyi 63 189990 

2.20 

Subasar-çəmən  

/allüvial-çəmən/ 

63 671670 

7.77 

Qrup üzrə orta

71

4813680

56.06

III qrup orta 

dəyərli tor-

paqlar 

Adi dağ-şabalıdı

60

299420

3.47

Açıq dağ-şabalıdı

59

125250

1.45

Çəmən-şabalıdı

56

261850

3.03

Açıq şabalıdı

53

87420

1.01

Açıq dağ boz-qəhvəyi

45

33040

0.38

Açıq boz

44

61670

0.71

Qrup üzrə orta

56

868850

10.05

IV qrup aşağı 

keyfiyyətli 

torpaqlar 21-

40 

Boz qonur

40

166500

1.93

 

 

 

 

Qrup üzrə orta

40

166500

1.93

V qrup şərti 

yararsız 

torpaqlar 20 

baldan aşağı 

İbtidai dağ-çəmən

20

150980

1.75

İnk. etməmiş dağ 

qaratorpaq 

24 2700 

0.03 

İnk. etməmiş şabalıdı

19

47490

0.55

İnk. etməmiş qəhvəyi 

dağ-meşə

17 7200 

0.08 

İnk. etməmiş dağ 

şabalıdı

12 105600 

1.22 

Dellüvial şoranlar <10 32040 

0.37 

Allüvial şoranlar <10 1800 

0.02 

Şoranlar  

<10 

6570 

0.08 

Şorakətlər  

<10 

7470 

0.09 

Takırlar <10 

2000 

0.02 

---

 

459 

 

Qumluqlar <10 

145620 

1.68 

Pozulmuş torpaqlar 

/neft/

<10 11700 0.14 

Pozulmuş torpaqlar 

/dağ-mədən/

<10 5400 0.06 

Çınqıllı çay məcraları <10  59040 0.68 

Çılpaq qayalar 

<10 

156510 

1.81 

Gilli süxurlar 

<10 

47700 

0.55 

İbtidai boz 

9 

148110 

1.71 

Qrup üzrə orta 

12 

947880 

10.96 

Respublika üzrə 

cəmi:

66 8641500 

100 

 

 

 

RESPUBLİKA TORPAQLARININ AQROİSTEHSAL 

QRUPLARI ÜZRƏ ORTA ÇƏKİLİ BONİTET BALI  

VƏ TORPAQLARIN MÜQAYİSƏLİ DƏYƏRLİLİK  

ƏMSALI (TMDƏ) 

 

Torpaqların 

keyfiyyət qrupu 

Orta çəkili 

balları 

TMDƏ Sahəsi  

ha % 

I Çox yaxşı torpaqlar 

86 

1,30 

1814790 

21.00 

II Yaxşı torpaqlar 

71 

1,08 

4843680 

56.06 

III Orta dəyərli 

torpaqlar 

56 0,85 

868650 

10.05 

IV Aşağı dəyərli 

torpaqlar 

40 0,61 

166500 

1.93 

V Şərti yararsız 

torpaqlar 

12 0,18 

947880 

10.96 

Azərbaycan üzrə 

cəmi: 

66 1,00 

8641500 

100.0 

 

 

TORPAQLARN BONİTİROVKASININ ƏSAS PRİNSİPLƏRİ – 

Müxtəlif torpaqların münbitliyinin səviyyəsini təyin etmək üçün humu-

sun, ümumi azotun, ümumi fosforun, ümumi kaliumun ehtiyatı, 

udulmuş  əsasların cəmi və iqlim şəraiti göstəriciləri qiymət kriteriyası 

---

 

460 

 

kimi götürülür. Birillik bitkilər üçün kriteriya göstəriciləri 0-20, 0-50, 0-

100 sm, çoxillik bitkilər üçün isə 0-200 sm dərinlikdə ton/ha və m.ekv. 

ilə ifadə olunur. Torpağın üst qatlarının humusluluğu çox olduqda, onda 

adətən azot, fosfor, kalium, kükürd, kalsium və mikroelementlərin 

toplanması daha çox müşahidə olunur. Udulmuş əsaslar torpağın fiziki-

kimyəvi xassələri içərisində  ən vacibi olub, bitginin mineral 

qidalanmasında əlavə ehtiyat mənbəyi kimi çıxış edir. Respublikamızda 

yayılan torpaq tiplərinin  əsas bonitet balı  aşağıdakı  cədvəldə verilir 

(Məmmədov, 1998). 

 

 

AZƏRBAYCAN TORPAQLARININ ƏSAS  

BONİTET BALI ŞKALASI 

 

Torpaqlar  

Torpaqların 

xassələrinə görə 

bonitet balı 

1 Qalıq karbonatlı dağ-çəmən 70 

2 torflu 

dağ-çəmən 95 

3 Çimli 

dağ-çəmən  

89 

4 Qaratorpağabənzər dağ-çəmən 90 

5 Dağ-çəmən-meşə 72 

6 Dağ-meşə-çəmən 86 

7 Tipik 

qonur 

dağ-meşə 87 

8 Lessivajlı qonur dağ-meşə 80 

9 Qalın-karbonatlı dağ-meşə 76 

10 Bozqırlaşmış qonur dağ-meşə 88 

11 Çimli-karbonatlı dağ-meşə 87 

12 Yuyulmuş qəhvəyi dağ-meşə 84 

13 Tipik 

qəhvəyi dağ-meşə 85 

14 Karbonatlı qəhvəyi dağ-meşə 87 

15 Bozqırlaşmış qəhvəyi dağ-meşə 69 

16 Mədənil. qəhvəyi dağ-meşə 90 

17 Çəmən-qəhvəyi 85 

18 Tünd 

dağ boz-qəhvəyi 69 

19 Adi 

dağ-boz-qəhvəyi 63 

20 Açıq dağ boz-qəhvəyi 45 

21 Tünd 

dağ-şabalıdı 65 

22 Adi 

dağ-şabalıdı 60 

23 Açıq dağ-şabalıdı 59 

24 Yuyulmuş dağ-qaratorpaq 100 

---

 

461 

 

25 Tipik 

dağ-qaratorpaq 85 

26 Karbonatlı dağ-qaratorpaq 86 

27 Mədəniləş. dağ-qaratorpaq 100 

28 Tipik 

sarı dağ-meşə 68 

29 Podzollaşmış sarı dağ-meşə 79 

30 Sarı-qleyli 94 

31 Sarı-podzollu 78 

32 Tünd 

şabalıdı 84 

33 Adi 

şabalıdı 80 

34 Açıq şabalıdı 53 

35 Qədimdən suvarılan şabalıdı 77 

36 Çəmən-şabalıdı 56 

37 Qədimdən suvarılan çəmən-şabalıdı 74 

38 Tünd 

boz 

82 

39 Tipik 

boz 

66 

40 Açıq boz 

44 

41 Suvarılan boz 

66 

42 Çəmənləşmiş boz 

68 

43 Çəmən-boz 79 

44 Suvarılan çəmənləşmiş-boz 

68 

45 Suvarılan çəmən-boz 70 

46 Boz-qonur 

40 

47 Yuyulmuş subasar çəmən-meşə 75 

48 Karbonatlı subasar çəmən-meşə 70 

49 Subasar-çəmən /allüvial-çəmən/ 63 

50 Yuyulmuş çəmən-bataqlı 71 

51 Karbonatlı çəmən-bataqlı 67 

 

 

AZƏRBAYCAN ZONAL TORPAQLARI ÜÇÜN (BİN) 

TƏSHİH ƏMSALLARI 

 

Torpağın adı Torpağın xassələrinə 

görə bonitet balı 

BİP üçün təshih 

əmsalları 

Qaratorpaqlar  

100 

1.00 

Çimli dağ-çəmən 89 

0.62 

Tipik qonur dağ-meşə 87 

0.65 

Tipik qəhvəyi dağ-

meşə 

85 0.80 

Adi dağ şabalıdı 60 

0.78 

Podzollu-sarı 78 0.94 

Tipik boz 

66 

0.63 

---

 

462