QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

Padde (B. raddeana), Litvinov (B. Litwinowi)  və sallaq tozağac  (B. 

Pendula) bitir, O.N.Mirzəyev (1988-1998) Azərbaycan florası üçün 

daha iki tozağac növü – ağ tozağac  (B.Alba)  və  B.microlepis  əlavə 

etmişdir. 

Azərbaycanda qızılağacın 3 növü yayılmışdır: ürəkyarpaq qızılağac 

(Alnus subcordata), boz qızılağac (A. incana) və saqqallı qızılağac (A. 

barbata). 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

464 

 

 

 

1-Radde tozağacı; 2-Litvinov 

tozağacı; 3-Sallaq tozağac 

Boz qızılağac 

1-Zoğ; 2-yumurtalıq; 3-erkək çiçək 

qrupu; 4-dişi çiçək qrupu; 5-

tumurcuqlu zoğ 

 

 

TOZANAQ – bax: tozlu tufanlar. 

TOZLAMA VEKTORLARI – hər hansı bitkini tozlandıran 

faktorlar (heyvanlar, külək). 

TOZLANMA, BİTKİLƏRİN TOZLANMASI – Yetişmiş 

erkəkciyin toz hüceyrələrinin örtülü toxumlularda dişiciyin, 

çılpaqtoxumlularda yumurtacığın ağızcığına düşməsi. Tozcuğun üst qatı 

boruya çevrilərək içərisindəki erkək hüceyrəsini (sperma) yumurta 

hüceyrəyə çatdırır və onu mayalayır, nəticədə ziqota (rüşeym)  əmələ 

gəlir. Örtülütoxumlularda 2 cür T. – öz-özünə tozlanma, çarpaz 

tozlanma olur. 

TOZLU TUFANLAR – Torpaq səthindən toz qaldıraraq onu uzaq 

məsafədə sovurub aparan güclü (20 m/s) küləklər.  Əsasən səhra, 

yarımsəhra və çöl zonasının kənd təsərrüfatı rayonlarında tez-tez baş 

verir. Kənd təsərrüfatına böyük ziyan vurur. Mübarizə  tədbiri 

tarlaqoruyucu meşə zolaqlarının salınması hesab olunur. 

Kənd təsərrüfatı üçün ən təhlükəli meteoroloji hadisələrdən biri 

sayılır. Bu hadisə həm təbii, həm də antropogen faktorların təsirilə baş 

verir. 

---

 

465 

 

Tozlu tufanlar kompleks aqrometeoroloji faktorlar nəticəsində baş 

verir. Onlara güclü küləklər (10-20 m/s), torpaq səthinin quru və tozlu-

qumlu olması, tarlada bitki örtüyünün zəif inkişaf etməsi, geniş açıq 

sahələrin mövcudluğu aiddir. Tozlu tufanlar adətən havanın nisbi 

rütubətliyi 50%-dən aşağı olduqda baş verir. Göstərilən kompleks 

faktorlar çöl, yarımsəhra və səhra zonalarında baş verir. 

Azərbaycanda tozlu tufanlar külək eroziyası  şəklində  əsasən, 

Abşeron yarımadasında müşahidə edilir.