QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

ÇİRKLƏNDİRİCİLƏRİN SİNERGİZMİ  – ilk çirkləndiricilərin 

qarşılıqlı təsiri nəticəsində canlı orqanizmlər üçün daha təhlükəli törəmə 

çirkləndirici  əmələ 

gəlir. Məs., azot-oksidi və avtomobil 

mühərriklərindən çıxan karbon qazı günəş işığının iştirakı ilə birləşərək 

“fotokimyəvi smoq” adlı yeni, daha zəhərli maddələr  əmələ  gətirir; 

misin iştirakı ilə suda ftorun zəhərlilik dərəcəsi artır; kükürd-oksidi 

(SO

2

) atmosferdə sənaye tozu olduqda zərərliliyi 2-3 dəfə artır. 

ÇİRKLƏNMƏ  – təbii və ya bilavasitə antropogen mühitə adətən, 

həmin mühit üçün xarakterik olmayan yeni fiziki, kimyəvi və ya bioloji 

maddələrin, agentlərin daxil olaraq insan, flora və faunaya zərər 

verməsi. Çirklənmə növləri çox müxtəlifdir: su mühitinə  hər cür 

---

 

84 

 

istehsalat və kommunal-məişət tullantılarının, neft məhsullarının 

atılması; atmosferə kimyəvi birləşmələrin və qarışıqların atılması; 

landşaftın zibillə çirklənməsi; çöl, çəmən, meşə  və su anbarlarının 

pestisid, mineral gübrələrlə çirklənməsi; Ç. insan cəmiyyətinin, 

həmçinin təbiət hadisələrinin (təbii proseslərin) müxtəlif təsiri 

nəticəsində baş verir. Aşağıdakı Ç. növləri ayrılır: antropogen, təbii, 

mexaniki, fiziki, bioloji, kimyəvi, səs, radioaktiv, elektromaqnit. Ç. 

insanın sağlamlığı  və  ətraf mühitin vəziyyəti üçün təhlükə yaradır. 

20000-dən artıq biosferi çirkləndirən maddə  məlumdur. Onlardan ən 

çox yayılanı karbon qazı (SO

2

), dəm qazı (CO), azot oksidi (NO

2

), 

kükürd oksidi (SO

2

) və ammonyakı (NH

3

) göstərmək olar.