Qlobal şəbəkələr və qlobal şəbəkənin strukturu

Şəbəkələrdə istifadə olunan cihaz və qurgular

Birdən çox kompüterin məlumat mübadiləsi, proqram təminatı və avadanlıq mübadiləsi, mərkəzi idarəetmə və dəstək asanlığı kimi çox müxtəlif səbəblərdən ötəri bir-birinə bağlandığı quruluşa şəbəkə deyilir. Şəbəkə strukturlarını yaratmaq üçün çox müxtəlif şəbəkə cihazları istifadə edilə bilər.

Ağ yapılarında kullanılan başlıca cihazlar:

1).Hab

2).Açar (Switch)

3).Təkrarlayıcı (Repeater)

4).Bridge

5).Yönləndirici (Router)

6).Firewall

7).Access point

8).NİC-Şəbəkə interfeys kartı

9).Modem

1).Hablar-Ən sadə şəbəkə cihazlarından biridir. Özünə aid bir güc qaynağından qidalanaraq çalışır. Şəbəkə sistemlərində siqnalların yenidən meydana gətirməsini və yenidən zamanlanmasını təmin edər. Özünə bağlı olan kompüterlərə paylaşılan bir yol təqdim edir. Buna görə eyni anda xəbərləşmək istəyən şəbəkəyə bağlı cihazların, xəttin boşalmasını gözləmələri lazımdır. 8 ilə 24 arasında dəyişən port sayına sahib cihazlardır. Bu cihazlar şəbəkə strukturlarında ümumiyyətlə mərkəzi bir nöqtə yaratmaq və ya şəbəkənin təhlükəsizliyini artırmaq kimi məqsədlərlə istifadə edilir və yalnız bit səviyyəsində əməliyyat etmələrindən ötəri OSI modelində 1. lay cihazlarıdır. Göbək cihazları üçün iki fərqli təsnif edilə bilər. Bu cihazlar ümumiyyətlə aktiv ya da passiv olmaq üzrə 2 qrupda araşdırıla bilər. Aktiv göbəkdən, gələn siqnalı gücləndirərək çoxlu istifadəçi mühiti üçün bölerken, passiv göbəkdən isə gələn siqnalı gücləndirmək yalnız çoxlu istifadəçi mühiti üçün bölərlər. Bundan ötəri passiv göbəkdən kabel uzunluğunu artırmaq məqsədli istifadə edilməzlər.

2).Açar (Switch)-Kommutasiya cihazları da hab kimi özünə bağlı kompüterlərə yol təqdim edir. Ancaq hab cihazlarından fərqli olaraq anahtarlamalı olaraq yol təqdim edərlər. Şəbəkə quruluşuna daxil iki kompüter bir-biri ilə xəbərləşərkən kommutasiya xüsusiyyətindən ötəri digər kompüterlər da aralarında ünsiyyət qura bilərlər. Bundan ötəri hab cihazlarına görə daha yüksək performans göstərirlər. 8 ilə 48 arasında dəyişən port sayına sahib və Şaxəli modelləri vardır. Şaxəli açarlardan lazım olduqda port əlavə oluna bilər. OSI modelində 2. lay cihazlarıdır. Paketləri MAC ünvanlarına görə istiqamətləndirirlər və MAC ünvanlarına bağlı toqquşma sahələri ayırırlar. Şəbəkələri bir-birindən səpilmiş kanallara bölərlər və xüsusi bir vəziyyət olmadığı müddətcə göndərilən paket digər kanallara qarışmadığından tıxacı pozmaz.

3).Təkrarlayıcı (Repearter)-Təkrarlayıcılar, bir ethernet segmentindən aldığı elektrik məlumatı yeniləyərək və ikili koda çevirərək digər seqmentə çatdıran şəbəkə cihazlarıdır. Bu istiqamətiylə təkrarlayıcı (repeater), həm siqnal gücünün artırılmasını, həm də elektrik olaraq pozulmuş siqnalların təkmilləşdirilməsini təmin edər. Tekrarlayıcılar, telefon, teleqraf, mikrodalğalı, optik rabitə kimi bir çox sistemdə istifadə edilməkdədir. Tekrarlayıcılar da hab kimi yalnız bit səviyyəsində əməliyyat etdiklərindən OSI modelində 1. lay cihazlarıdır.

4)Bridge-Körpülər eyni protokolu istifadə iki və ya daha çox müstəqil şəbəkəsi bir-birinə bağlamaq üçün istifadə olunan şəbəkə cihazlarıdır. İki müstəqil şəbəkə arasına qoyularaq hər iki tərəfə də köçürülmə istənən məlumatları araşdırır. Əgər məlumatların ünvanı şəbəkədəki bir ünvan ilə uyğundursa məlumatın o şəbəkəyə keçməsinə icazə verir; əks halda isə məlumatın şəbəkəyə keçməsinə icazə verməz.

5)Yönləndirici (Router)-Programlanabilir və lazımlı ayarlar edildiyində uzaq bir şəbəkəyə daxil olmaq üçün mövcud birdən çox yol arasında istifadə edilə biləcək ən yaxşı yol (Best Determination Path) seçimini edə bilən şəbəkə cihazlarıdır. Yönləndiricilər, bütün şəbəkələri ya da şəbəkə hissələrini bir-birinə bağlaya bilər. OSI modelində 3. lay cihazı olan marşrutlaşdırıcıları lazımlı interfeys modulları istifadə OSI modelində 2. layda çalışan bir-birindən fərqli iki şəbəkə cihazını bir-birinə bağlaya bilər. Yalnız şəbəkə ünvanı bilinən məlumatların köçürülməsinə icazə verərək şəbəkə trafikini azaldır. Ümumi olaraq dinamik marşrutlaşdırıcıları və statik marşrutlaşdırıcıları olaraq ikiyə ayrılarlar. Dinamik yönləndiricilərdə, marşrutları avtomatik olaraq biçimlendirilir və məlumatların üçün ən yaxşı marşrutu istiqamətləndirici tərəfindən seçilə bilər. Statik marşrutlaşdırıcıları isə marşrutları əllə formatlanır və həmişə eyni marşrutu istifadə edilir. Statik yönləndiricilər, dinamik marşrutlaşdırıcıları görə daha etibarlıdır. Dinamik marşrutlaşdırıcıları təhlükəsizliyi artırmaq üçün əllə formalandırma seçim edilə bilər.

6).Firewall-Xüsusi şəbəkələr ilə İnternet arasında hər iki istiqamətdə də istənməyən trafiki önləmək məqsədi ilə istifadə şəbəkə cihazlarıdır. Məhsuldar olaraq istifadə edilə üçün İnternet ilə xüsusi şəbəkə arasındakı bütün yol cihaz üzərindən keçməli və lazımlı giriş siyahıları uyğun bir strategiyada hazırlanmış olmalıdır.

7).Access point-Giriş nöqtəsi cihazları kabelli bir şəbəkəyə simsiz giriş edilməsini təmin edən cihazlardır. Göbək, açarlayıcı ya da kabelli marşrutlaşdırıcıları ilişərək kabelsiz ünsiyyətin təmin edilməsi üçün lazımlı siqnalların yaradılmasını təmin edərlər. Bununla birlikdə giriş nöqtələri, kabelsiz şəbəkə siqnallarının güçləndirərək kabelsiz şəbəkənin təsirli olduğu məsafənin artırılması məqsədiylə da istifadə edilə bilər. Simsiz xüsusiyyəti olan marşrutlaşdırıcıları istifadə edildiyi sistemlərdə, access point (giriş nöqtəsi) istifadəsinə gərək yoxdur.

8).NİC (Şəbəkə interfeys kartı)-Kompüterin bir şəbəkəyə bağlanmasını təmin edən cihazdır. Ümumi olaraq məlumatların elektrik siqnallara və ya elektrik siqnalların məlumatlara emalını təmin edərlər. Kompüterin xüsusiyyətlərinə görə platala inteqrasiya halda ola bilər ya da anakart üzərindəki hər hansı bir ekoloji yuvaya taxılı ola bilər. Şəbəkə interfeys kartı, şəbəkədə istifadə protokol növü, sistem məlumatyolu və fiziki əlaqə növünə uyğun olacaq şəkildə seçilməlidir. Şəbəkə ara vahid kartları kabel vasitəsi ilə ya da kabelsiz modem ilə əlaqə qurarlar. OSI modelində 1. və 2. layda işləyirlər. Şəbəkə interfeys kartları ümumiyyətlə 2 qrupda araşdırıla bilər. Ethernet interfeys kartları istifadə kabelin xüsusiyyətinə görə aldıqları elektrik siqnalları ya da işıq dalğalarını ədədi məlumat çevirir. Kabelsiz (Wireless) interfeys kartları isə aldıqları elektromaqnit dalğaları sayısal çevirir.

9).Modem-Kompüterin telefon xəttləri ilə əlaqəsini təmin edərək kompüterin şəbəkəyə bağlanmasını təmin edən cihazlardır. Kompüterdən aldıqları digital məlumatları analoq siqnallara çevirərək telefon xəttlərinə köçürülməsini təmin edərlər. Xarici olaraq kompüterə ilişərək istifadə edilərlər. Modemlər ümumi olaraq 4 qrupda araşdırıla bilər.

1).Analoq modemlər, ethernet kartından gələn rəqəmsal məlumatları telefon xəttlərində ötürülən analoq işarələrə və ya telefon xətlərindən gələn analoq məlumatları ədədi məlumat çevirirlər. İndiki vaxtda masaüstü və dizüstü kompüterlərin İnternet qəbulunu təmin edilməsi üçün tez-tez istifadə edilir.

2).Rəqəmsal modemlər isə məlumatın ədədi quruluşu pozulmadan çatması istənilən nöqtəyə çatdırarlar.

3).ADSL modemlər isə quruluş etibarı ilə rəqəmsal və analoq modemlərdən bir az daha fərqlidir. ADSL sistemində, bilinən mis məftil alt quruluşu istifadə edilər. Telefon xəttinin hər ucuna bir ADSL modem əlavə məlumatların alma, məlumatların göndərilməsi və POTS olaraq adlandırılan ənənəvi telefon xidmət kanalı olmaq üzrə 3 fərqli kanal yaradılmışdır. Normal telefon danışıqlarınızı edərkən 0 kHz ilə 4 kHz arasında dəyişən tezlik aralığı istifadə edilərkən, ADSL data ötürülməsi üçün 4 kHz ilə 1100 kHz aralığını istifadə edildiyindən üçün İnternetə bağlıykən eyni anda telefon görüşməsi etməyə imkan sağlar.ADSL modemlər sayısal analoq məlumatlara çevirmədən birbaşa olduğu kimi çatdırır. Sistem asimmetrik olaraq işlədiyindən məlumatların alma və məlumatların göndərilməsi üçün istifadə bant genişlikləri bir-birindən fərqlidir.

4).CSU / DSU modemlər isə yerli sahədə şəbəkələrində istifadə məlumatların çərçivələri geniş sahə şəbəkəsi çərçivələrinə və ya geniş sahə şəbəkəsi çərçivələrinini yerli sahə şəbəkəsi çərçivələrinə çevirmək üçün istifadə edilər. Ayrıca geniş sahədə şəbəkələrində məlumatın ötürülməsinin təmin edilməsi üçün məlumatların ötürülməsi ediləcəyi xəttin iki ucunda saat zərbəsi dəyərlərinin eyni olması lazımdır. Geniş sahə şəbəkəsi sistemlərində saat zərbəsi dəyəri bu cihazlar tərəfindən müəyyən edilir.