Qovun kasalliklari va ularning ekspertizasi

Poliz ekinlarida bodringning oddiy mozaika 
virusi 
(Cucumis virus 1)
qo4zg4atadi. Shakli izometrik dumaloq, diametri 36 nm, inaktivatsiya harorati har 
xil shtammlar uchun 60°C...70°C, oxirgi suyultinsh 1:10000, o‘simlik sharbatida 
virus 4 kungacha saqlanadi. 0 4zbekiston, Tojikiston va Turkmanistonda virus bod­
ring, qovun, tarvuz, qovoq va qovoqchada keng tarqalgan.
Kasallik 
bodringda 
ochiq dala va issiqxonalarda dunyoning barcha mamla­
katlarida, jumladan, 0 ‘zbekistonda ham keng tarqalgan. Virus juda keng ixtisos- 
lashgan va 300 tadan ko4proq o4simlik turlarini, jumladan, barcha poliz ekinlarini, 
pomidor, ismaloq, selder, qaylyug4un, fizalis, kartoshkagul (georgin), shoyigul 
(kanna), floks, yulduzo‘t, tsiniya va boshqa ko4p madaniy ekinlar va begona o4tlar- 
ni zararlaydi.
Kasallik belgilari 6-8 haftalik bodring ekinida yaqqol ko‘rinadi. Zararlangan 
yosh barglar pastga qarab bukiladi, olachipor tus, usti g4ijimlangan shakl oladi, 
och-yashil va sariq dog4lar rivojlanib, mozaika hosil bo‘ladi; barg o4smaydi. Palak 
bo4g 4inlari orasi qisqaradi, natijada o‘simlik tepasida yosh barglar rozetkasi paydo 
bo4ladi. 0 4simliklar zaiflashadi, o4sishdan orqada qoladi, asta-sekin sarg‘ayadi va 
so4 lib qoladi. Ekinda yon novda va onalik gullar soni kamayadi. Erta zararlangan 
yosh o4simliklar quriydi, kechroq zararlanganlarining vegetatsiya davri qisqaradi, 
kam gul hosil qiladi.
Zararlangan mevalar xunuk shakl oladi, olachipor (sariq-yashil) bo4 lib qola­
di, ustida so4gallar paydo bo4ladi, xloroz rivojlanadi, ba’zan yashil pigment deyarti 
butunlay yo4qolib, meva oq va mayda bo4lib qoladi.
25

---

Virus barqaror emas, quruq havoda faolligini tez yo4qotadi, kasal o4simlik- 
lardan siqib olingan shirada 4 kun saqlanishi mumkin, 60-70°C haroratda 10 daqi- 
qada halok boMadi. 0 ‘simlik qoldiqlari va urug‘da saqlanmaydi. Virus bir necha 
ikki va ko‘p yillik o‘simliklarda (qaylyug‘un, qurtena, bangidevona, sebarga, yo4n- 
gMchqa, sebarga, qoqio't) saqlanadi, sogMom o ‘simliklarga shiralar 
(Myzodes per
- 
sicae, Aphis gossypii)
va kartoshkaning kolorado qo‘ng4izi orqali hamda mexanik 
usulda, ishchilar va meva teruvchilar ishlatgan pichoqlar vositasida o 4tadi. Kasal- 
likning inkubatsion davri 10-15 kun. Havo harorati keskin o‘zganshi, ek in laming 
tup soni qalin bo‘lishi kasallikni kuchaytiradi
Zararlangan 
qovun
barglari olachipor, mozaikali bo‘lib qoladi, ko‘pincha, 
burishib, xunuk tus oladi, ustida so‘galsimon shishlar paydo boMadi. Qovunnig 
yangi o'sib chiqqan barglari va palaklarining uchlari nekrotik dogMar bilan qopla- 
nadi va soMadi, so‘ngra soMish va nekroz pastki yaruslarga tarqaladi, o4simlik asta- 
sekin qurib qoladi.