Qovun kasalliklari va ularning ekspertizasi

Azon bilan zararlanishi.
Ozuqa m oddalar yetishm asligl Azot: barglar pastki yarusdan tepaga qarab 
birin-ketin sarg‘ayadi va quriydi. Bodringning mevalari, ayniqsa ulaming uchlari
30

---

ingichka bo'lib qoladi. Qovun mevalari kichik, och-rangli, yupqa qobiqli va urug4- 
lari kichik bo4lib qoladi Fosfor: o4simliklarmng bo‘g4in oralari qisqa, natijada 
bo4yi kalta bo‘lib qoladi, barg tomirlari va bandlari qizg4ish to‘q-qo4ng4ir tus oladi, 
gullari kam rivojlanadi Kaliy: yosh barglaming chetlari piyolaga o'xshab ichiga 
bukiladi, chet-lan oqaradi yoki sarg4ayadi Barglarda, pastki yarusdan boshlab, 
qo4ng4ir dog4lar rivojlanadi Bodring mevalari qo4ng4ir tus oladi yoki dog‘lar bilan 
qoplanadi, to4qmoq shaklini oladi Mushk qovunning eti mayda donador va ach- 
chiq bo‘lib qoladi Magniy: pastki yarusdan boshlab barglaming tomirchalari orasi 
oqaradi, tomirchalar yashil rangini saqlaydi, barglar olachipor bo4lib qoladi. Yosh 
barglar burishadi, mo‘rt, oson sinuvchan bo‘lib, so4ngra qurib qoladi Tem ir: yosh 
barglaming tomirchalari oralari sarg‘ayadi, pastki yarusdagi barglar esa o4zining 
yashil rangini saqlab qoladi Kalsiy: barglar chetlari o4smaydi, piyola shaklida, 
ichiga qarab bukiladi. Kalsiy yetishmasligi va tuproq namligi keskin o4zgarishi 
natijasida poliz ekinlari mevalarining tepasi chinshi kuzatiladi 0 4simliklaming il- 
diz tizimi parazit zamburug4lar bilan zararlangan bo4lishi harn kalsiy yetishmasligi 
va mevalar tepasi chirishiga olib kelishi mumkin M arganets: yosh barglaming to­
mirchalari orasi oqaradi va sarg‘ayadi. Bor: o4simliklaming o‘sish nuqtalari sar- 
g‘ayadi va quriydi barglari dog4lar bilan qoplanadi M olibden: pastki yarusdan 
boshlab barg tomirchalari oralari sarg'ayadi, so4ngra barglaming chetlan quriydi.
Ozuqa elementlari yetishmasligi tuproqlar juda nordon yoki ishqorli bo4lgani- 
da kuzatiladi 0 4g‘itlaming ortiqcha me’yorlari yoki ularda moddalar balansi saq- 
lanmasligi ham o‘simlik ba’zi mikroelementlarni o4zlashtira olmasligiga sabab 
bo‘ladi.
T em ir tanqisligi
Kalsiy tanqisligi.
31

---

Kaliy tanqisligi
M arganes
Magniy.
Molibden

---

---

VI B O 'L IM . FITO PA TO LO G IK EKSPERTIZA
U rug‘ni fitopotologik ekspertizasi. Qishloq xo‘jalik ekinlarining urug‘lari 
turli zamburug4 lar, baktenyaJar sporalami saqlab yuzasida va ichida kalliklaming 
tarqalishiga sabab bo'ladi. Shuning uchun'urug4 lami qishdan oldin fitosanitar eks- 
pertizadan oltkazish kerak. Natijada urug4dagi fitopotagen organizmlar aniqlanadi, 
ulaming urug4 ning unuvchanligiga ta’siri zararlanganlik darajasi aniqlanadi, olin- 
gan natijalar asosida kasalliklarga qarshi kurash chpralari va karantin tadbirlari ish- 
lab chiqiladi.
Urug4dagi infeksiya kelib chiqishiga ko‘ra, mexanik aralashmalar, ichki va 
tashqi infeksiyalarga bo4linadi. Mexanik aralashmalar-kasalldngan o ‘simlik qoldiq- 
laridagi infeksiya, zamburug4 lar sklerotsiyalari va gullik parazitlar urug'lari bo‘li- 
shi mumkin. Urug4ning tashqi infeksiyasi qatoriga Altemiya zamburug4 larining 
konidiyalari, soxta un-shudring zamburug4 ining oosporalari, takomillashmagan 
zamburug4 lar sporalari va bakteriya hujayralari kiradi. Ichki infeksiya urug4ning 
murtak qismida va po4stloq ostidagi hayot kechirayotgan bakteriya, zamburug4lar 
hisoblanadi.
Urug‘lik bilan lldizning fuzarioz chirish, viruslar kabi kasalik chaqiruvchilar 
urug4lar orqali tarqaladi. Kasallangan urug‘Iaming zarari juda kattä, uning unuv- 
chanligi pasayib, ko‘chatlar yomon rivojlanadi. Zararlangan urug4 orqali kasallflc- 
lar yangi hududlarga tarqalishiga va yangi infeksiya manbalarini hosil bQ^lishiga 
sabab bo4ladi.
Urug4 turli bakteriyalar, zamburug4 lardan fuzarioz, gelmintospotioz, septarioz 
kasalliklari tarqalishi mumkin. Kasallangan urug4lar ozuqa sifati pasayib qolmas- 
dan, Fusarium turlari bilan kasallangan da inson va xayvonlar uchun zaxarlilik xu- 
susiyatiga ega bo4ladi.
Fitopotalogik ekspertizaning asosiy maqsadi urugning navga va ekishga qo4- 
yilgan talablariga javob berish darajasini aniqlashdir Natijada urug4da uchraydigan 
potagen mikroorganizmlami aniqlash, urug4ning kasallanish darajasini va kasallik- 
ning urug4chilikga zararini aniqlashdir. Olingan natijalar asosida urug4ni infeksiya- 
dan tozalash bo4yicha aniq tavsiyalar beriladi.
0 4rtacha namuna olish. Namuna uchun olingan urug4 lar oyna ustiga sochib, 
yaxshilab aralashtirilgandan keyin bir qavat qilib joylashtiriladi. Namunadan soat 
oynasi bilan 10-20 ta kichik namuna olinib 100 tadan 200 ta urug4 sanab olinadi. 
Olingan urug4lar kattalashtiradigan lupadan kuzatiladi. Buning uchun peshonaga 
qo4yiladigan binokulyar BL 1 yoki MBS 1, MBS 2 binokulyarlandan foydalamla- 
di. Mayda urug4lar x 8 lik okulyar va 1 lik obyektivlar ishlatiladi.
Namunadagi 100 urug4 ning kasallanganligi sanalib, kasallanish protsenti 
aniqlanadi va m a’lumotlarquyidagi jadvalga joylashtiriladi.
34

---

1-jadval
Namuna
nomen
Analiz qilin­
gan urug4 lar 
soni
Kuzatish
muddatlari
Kasallanish
% d a
Aniqlangan 
zamburug4 lar
Analiz qilingan namunalaming umumiy sonidan o‘rtacha arifmetik qiymat 
aniqlanib, urug4ning o‘rtacha kasallanish darajasi keltirib chiqariladi.
Urug4 laming sterilizatsiya qilingan qumga ekish usulida, qumning namligi 
80% dan ortmasligi kerak. Qumda ekilgan urug‘lardan hosil bo4lgan maysalaming 
kasallanish darajasiga qarab 8-10 kundan keyin hisoblab chiqiladi va yuqoridagi 
jadvalga malumotlar kiritiladi.
Kasailik qo4zg4atuvchining preparatini tayyorlash uchun zamburug4 mitseliy- 
sining bir bo4lagidan olib, buyum oynasidagi bir tomchi suvga quyiladi. Obyektni 
mikroskopning kichik obektivida sporalari kuzatilib, katta kichikligi va shakli o4l- 
chami aniqlanadi.
Urug4 laming infeksiyalanganlik darajasini aniqlashda qo4llaniladigan usul- 
ning turi asosiy ro‘l o'ynaydi. Potogen mikroorganizmlar bilan kasallangan urug4- 
lar tashqi ko4rinishi, unuvchanligining pasayganligi va rangining o4zgarganligi bi­
lan farq qiladi