Qovun kasalliklari va ularning ekspertizasi

ZamburugMarni turli urug'dan ajratib olishda foydalaniladigan biologik
usul. 
Biologik usulda urug‘ yuzasidagi yoki uning ichidagi mikroorgamzmlami ri- 
vojlanishi uchun qulay sharoit hosil qilinadi. Buning uchun o ‘rganilayotgan urug‘- 
lar nam kameraga yoki ozuqa muhitli Petri likopchalariga tashqi infeksiyadan toza- 
lab yoki tozalamasdan ekiladi. Hosil bo‘lgan zambrug4 kaloniyasidan ulaming sis- 
tematik o‘mi aniqlanadi.
Zamburug'ni o‘simlik qismlaridan ajratib olishda maxsus usullami to‘g4ri 
qo'llash muhim ahamiyatga ega. Urug‘ni tashqi mikrofloradan tozalash uchun 
1:1000 nisbatda eritilgan sulemadan, shuningdek, 1:300 nisbatda eritilgan farmolin 
eritmasidan (30 min davomida), 1% bromli suvdan (bir necha sekunt), 2% li mar- 
gansofkali kaliy eritmasidan (15 min davomida) ham foydalanish mumkin. Urug‘ 
tayyorlangan eritmada ko‘rsatilgan muddat davomida saqlanib, keyin bir necha 
marta sterilizatsiya qilingan suvda yuvib tashlash tavsiya qilinadi. Urug‘ning tashqi 
infeksiyadan tozalashda ko‘rsatilgan tozalagichlar yaxshi samara beravermaganda 
sterilizatsiya qilishda dena turat yoki texnik spirtdan foydalanib tadqiq qilinayot- 
gan urug‘ni tashqarisidan alangada kuydirish usulidan foydalanishni tavsiya qila- 
miz. Ajralatilayotgan zamburug4 lami bakteriyalardan holi bo'lishini ta’minlash 
uchun antibiotiklardan (streptamitsin) foydalaniladi.
Zamburug'lami urug‘dan ajratib olish maqsadida Petri likopchalarida tay­
yorlangan namlangan kameralardan foydalaniladi. Buning uchun dastlab 1 atm 
bosim ostida 121° C sterilizatsiya qilingan Petri likopchalariga 1 ta filtr qog‘ozidan 
tayyorlangan doirachalar qo4yilib, sterilizatsiya qilingan suvda namlanadi. Urug4 
Petri likopchalaridagi namlangan kameralarga joylashtirilib, eksikatorlarda saqlan- 
di. Termostatdagi harorat 27-30° C dan oshmasligi, namlik miqdori 70-80% bo‘li- 
shi kerak. Unda o ‘sayotgan zamburug4 laming o‘sishi va rivojlanishi 2-3 kundan 
keyin mikroskopning kichik obektivida kuzatishdan boshlandi. Ajralib chiqayotgan
36

---

zamburug4lar mitseliysining ayrim boiaklari, konidiyalari milrobiologik ilgak vo- 
sitasida probirkadagi agarli ozuqa muxitiga ekiladi (Naumov, 1937; Kiray va bosh, 
1974; Chumakov va bosh, 1974; Bilay, 1977; Dementeva 1977). 0 ‘simlik urug4- 
larining ichida parazitlik qilayotgan zamburug4lami ajratib olish uchun asosan, 
nam kameralardan foydalanish eng samarali usul hisoblanadi (Naumov, 1937).
Buning uchun tashqi tomondan sterilizatsiya qilingan urug‘lar 0,5-1,0 sm ma- 
sofada ozuqali Petri likopchasiga joylashtiriladi. Har bir namunaga olingan urug4- 
lar guruhidan 50-100 tagacha urug4 o 4rganiladi urug‘dan unib chiqqan zamburug4- 
lar turlanni aniqlash maqsadida ozuqali probirkaga mikrobiologik ilgak vositasida 
olib ekiladi. Zamburug4ning turlanni aniqlashda Chapeka ozuqa muhiti bilan birga, 
suslo agarli ozuqadan foydalanish ham maqsadga muvofiq.
Suslo-agar ozuqa muhitida Fusarium zamburug4i barcha turlari yaxshi o4sib, 
rivojlanib, o4ziga hos ranglami va morfologik belgilami hosil qiladi.
Luminestent usuludan foydalanishda simobli kvarts apparatidan hosil qilingan 
yorug'likda urugMar kuzatilib, sog4lom va kasallangan urug4 laming yorug‘lik o‘t- 
kazish xususiyatidagi farqi aniqlanadi. Masalan, kasallangan urug4lar yoruglikni 
o4tkazmasa, sog‘lom urug4lar ultrobinafsha nurlar ta’sirida ko4kish va ko4kish bi- 
nafsha rangda ko4rinadi.
Anatomik usuldan foydalamb urug4 qismlari mikroskopik preparatlarda nazo- 
rat qilinadi. Buning uchun urug4 qismlari britva yoki mikrotonda kesilib, preparat 
tayyorlanadi preparatdagi zamburug* mitseliysi yoki sporalari maxsus bo'yoqlarda 
bo‘yab kuzatilsa, bakteruya sporalari Gramm bo4yog4ida bo‘yab kuzatiladi.