Quran son sәmavi müjdәdir. Hansı ki, sonuncu Peyğәmbәrә (s), yәni һәzrәt Mәһәmmәdә (s) göndәrilәrәk

2.  “Əl-Möcüzә  әl-Quraniyyә”,  Doktor  Mәhәmmәd 
Hәsәn Hitu.
 
O da Hüseyn Nacinin fikirlәrini tәkrar vә tәsdiq edir. 
3. “Quranda 19 möcüzәsi”, Bәssam Nәhad Cәrrar. 
O  özü  Quranda  19  әdәdi  ilә  bağlı  möcüzәni  qәbul  etsә 
dә RәĢad Xәlifәnin yanlıĢ fikirlәrini açıqlayaraq yazır: 
―Hәrflәrin  surәlәrdә  tәkrar  olunmasını  araĢdırdıqdan 
sonra  gördüm  ki,  RәĢad  Xәlifә  istәdiyi  nәticәni  almaq 
üçün bilәrәkdәn yalan danıĢmıĢdır‖. 
4.  “Quranın  әdәdlәrlә  bağlı  möcüzәsi  vә  riyazi 
düzümü”, Abbas Yәzdani. 
O,  uyğun  mәqalәsindә  Quranın  әdәdlәrlә  bağlı  riyazi 
ecazkarlığını qәbul edәnlәrin yanlıĢlıqları haqqında danıĢır 
vә  bu  tәmayülçü    cәrәyanın  insanlarda  çaĢqınlıq 
yaratdığını bildirir. 
RәĢad Xәlifә yazırdı:  الله الرحمن الرحیم مسب ayәsi 19 hәrfdәn 
ibarәtdir. Bu ilk ayәnin bütün sözlәri 19-a bölünәndir. Belә 
ki,  ümumilikdә  ― الله نسث‖  19,     الله  2698,  يودس  57,  نیدس  114 
dәfә iĢlәnmiĢdir. Halbuki bu rәqәmlәrdәn yalnız 57 rәqәmi 
doğrudur. Әgәr الله sözündәn mәlum nәticәni almaq istәsәk 
للهبث ،للهبر ،لله ،للهبف نِللا sözlәrini dә hesablamalıyıq. نِللا sözü isә 

---

127 
 
hesablanmamalıdır.  نسا  sözü  Quranda  22  dәfә,  نسث  isә 
yalnız 7 dәfә iĢlәnmiĢdir. 
O,  Әdnan  Rәfainin  مْي  [yəvm]  (gün)  sözünün  Quranda 
365  dәfә  iĢlәnmәsi  fikrinә  cavab  olaraq  yazır:  ―O,  مْي 
[yəvm]  sözünün  tәk  Ģәklini  nәzәrdә  tutmuĢ,  زئهْي  ،  نکهْي  ، 
نِهْي  ifadәlәrini  hesablamadığı  bir  halda  مْیلبث  ،  مْیل بف 
sözlәrini nәzәrdәn qaçırmamıĢdır‖. 
Ümumilikdә  bu  növ  hesablamalarda  mәntiqi  üsluba 
riayәt olunmamıĢdır. 
O, KuruĢ CәmniĢana cavab olaraq yazır: 
―Bu fikrin әsaslı iradı ondadır ki, Quranın ecazkarlığını 
sübuta  yetirmir.  Çünki  istәnilәn  qәlәm  sahibi  kitab  yazıb 
onun  fәsillәrinin,  cümlәlәrinin  sayında  belә  bir  düzüm 
nәzәrdә tuta bilәr‖. 
Әbd әr-Rәzzaq Nofelә irad tutaraq yazır: 
―Ġblis sözünün Quranda 11 dәfә iĢlәnmәsi doğru olsa da 
ٍربؼزسا sözü 17 dәfә deyil, 7 dәfә iĢlәnmiĢdir. Bundan baĢqa 
hәr  biri  75  dәfә  iĢlәnәn  müsibәt  vә  Ģükür  anlayıĢları 
arasında  nә  әlaqә  olduğu  aydın  deyil.  Әgәr  söylәnilәn 
riyazi  ahәngdarlıqlar  doğru  olsa  belә  bu  Quranın  bәĢәr 
qüdrәti  xaricindә  bir  kitab  olduğunu  isbat  etmir.  Çünki 
istәnilәn  Ģәxs  bu  kimi  riyazi  düzümә  malik  bir  kitab  yaza 
bilәr‖
1
. 
O, sonda aĢağıdakı nәticәlәri qeyd edir: 
1. RәĢad Xәlifәnin önә çәkdiyi riyazi ecazkarlığın izlәri 
Syutinin ―әl-Ġtqan‖ әsәrindә mövcuddur. 
                                                 
1
  Bu  әsaslandırma  yanlıĢdır.  Öncәdәn  bir  alim  tәrәfindәn  riyazi 
mәqsәdlә yazılan kitabı Quranla müqayisә etmәk olmaz. Çünki Quran 
23 il әrzindә tәhsilsiz bir Ģәxs tәrәfindәn tәqdim olunmuĢdur.  Bundan 
baĢqa  әgәr  hәqiqәtәn  bu  riyazi  düzümün  möcüzә  olduğu  sübut 
olunarsa,  gәlәcәkdә  belә  bir  iĢin  görülә  bilәcәyi  ehtimalı  indiki 
möcüzәni istisna etmir. Çünki bu cür uzaq ehtimallar daim olmuĢdur. 

---

128 
 
2.  Bu  yanlıĢ  cәrәyandır  vә  Quran  maarifinin 
yayılmasına  heç  bir  xidmәt  etmәmiĢdir.  RәĢad  Xәlifә 
mәlum  yanlıĢ  fikirlәri  nәticәsindә  Qiyamәtin  vaxtını 
dәqiqlәĢdirdi  (h.  q.  1709)  vә  peyğәmbәrlik  iddiası  etdi 
(sonda isә öldürüldü). 
3.  Quranın  riyazi  düzümü  haqqında  verilәn  statistik 
rәqәmlәr bir çox hallarda yanlıĢdır. 
4.  Söz  vә  hәrflәrin  sayılmasında  vahid  bir  metod 
nәzәrdә tutulmayıb. 
5. Әgәr Quranda sözlәrin tәkrar olunmasında xüsusi bir 
ahәngdarlıq varsa da bu Quranın ecazkarlığını isbat etmir. 
Çünki  bu  dәqiq  yazılar  bәĢәr  yazı  nümunәlәrindә  dә 
mövcuddur. 
6. Alınan nәticәlәr arasında mәntiqi әlaqә yoxdur. 
7.  Bu  tәmayülçü  cәrәyan  Quranın  tәhrif  olunduğunu 
söylәyәnlәr  üçün  dayaq  nöqtәsidir.  Onlar, 
riyazi 
hesablamalar  nәticә  etibarı  ilә  yanlıĢ  olduqda  bunu 
Quranın tәhrif olunduğuna dәlil kimi göstәrirlәr. 
8.  Bәzi  bu  kimi  uyğunluqlardan  Ģairanә  istifadә  yol 
verilәndir. Lakin bunu elmi Ģәklә salmaq olmaz. 
9. Quran vә hәdislәrdә Quranın riyazi düzümü haqqında 
heç bir iĢarә yoxdur. Quran hidayәt vә әmәl kitabıdır. 
10.  Quranın  ecazkarlığını  anlamaq  üçün  әrәb  dilinin 
incәliklәrini  bilmәk,  davamlı  tilavәt  edәrәk  düĢünmәk 
lazımdır
1
.  
 
YEKUN 
                                                 
1
 ―Quranda 19 möcüzәsi‖, sәh. 21, 140. Bәzilәrinә görә Doktor RәĢad 
Xәlifәyә  qarĢı  radikal  mövqelәrin  kökündә  onun  bәzi  mәzhәblәrә 
meyilli olması dururdu. Çox  güman ki,  onun öldürülmәsinә  sәbәb dә 
bu radikal mövqelәr olmuĢdur. 

---

129 
 
Quranın  әdәdlәrlә  bağlı  riyazi  möcüzәsi  haqqında  bir 
neçә mәqama diqqәt yetirmәk zәruridir. 
1.
 
Öncә  dә  qeyd  etdiyimiz  kimi  bir  çox  müsәlman 
alimlәri  Quranın  riyazi  düzümü  haqqında  tәdqiqatlar 
aparmıĢ vә maraqlı nәticәlәr әldә etmiĢlәr. Tәbii ki, bәzәn 
yanlıĢ  nәticәlәr  dә  alınmıĢdır.  Müxalif  vә  müvafiqlәrin 
söylәdiklәrinә  nәzәr  saldıqda  görürük  ki,  Quranın  riyazi 
möcüzәsi  müәyyәn mәnada hamı tәrәfindәn qәbul  olunur. 
Daha dәqiq desәk xüsusi iqrari Ģәkildә qәbul, ümumi iqrari 
Ģәkildә isә rәdd olunur. 
2.
 
Öncә dә qeyd olunduğu kimi Quranda 19  әdәdinin 
tәmәl  prinsip  olması  fikri  yanlıĢdır.  Amma  bu  hәmin 
fikirdә  olan  müsәlman  mütәfәkkirlәrin  bәhai  vә  ya 
tәmayülçü  olduğunu  söylәmәyә  әsas  veriri.  Fikrimizcә 
elmi  mәsәlәlәrdә  bu  Ģәkildә  davranmaq  doğru  deyil. 
Maraqlı burasıdır ki, RәĢad Xәlifәni yanlıĢ tәfәkkürә malik 
tәmayülçü  adlandıranlar  özlәri  bu  vә  ya  digәr  Ģәkildә 
Quranın riyazi möcüzәsini qәbul edirlәr. 
3.
 
Quranın riyazi düzümü (hәr iki tәrәfin qәbul etdiyi 
mәhdud  vәziyyәt)  heyrәtlәndiricidir.  Çünki  heç  bir  tәhsil 
görmәyәn,  oxumaq,  yazmaq  bilmәyәn  bir  Ģәxs  23  il 
әrzindә,  fәrqli  Ģәraitdә  -döyüĢ  zamanı,  sülh  vә 
әminamanlıq zamanı belә bir kitab tәqdim edilmiĢdir (yәni 
adәtәn  kitab  yazan  alimlәr  kimi  hәr  Ģeydәn  kәnarda  tam 
sakit 
kitabxana 
Ģәraitindә 
yazmayıb). 
Bu 
çox 
heyrәtlәndiricidir.  Lakin  mövcud  riyazi  düzüm  Quranın 
ecazkarlığını isbat edirmi? 
Burada  iki  әsaslı  irad  mövcuddur.  Birincisi,  bu  mәsәlә 
kiçik  müqәddimә  (fәrdi  hökm)  baxımından  natamamdır. 
Çünki  xüsusi  iqrari  Ģәkildә  qәbul  olunur.  Ġsbat  olunan 
mәsәlәlәr Quranın ecazkarlığını sübuta yetirәcәk qәdәr çox 
deyil. 

---

130 
 
Ġkincisi, böyük müqәddimә (ümumi hökm) baxımından 
da  natamamdır.  Çünki  Quranın  insanları  mübarizәyә 
çağırması  ümumi  bir  iddia  deyil  vә  Quranın  bütün 
tәrәflәrinә  aid  olmur.  Bu  iddianın  әhatәsindә  olan  tәrәflәr 
içindә isә әdәdlәrlә bağlı ecazkarlıq yoxdur (yәni Quranda 
buyurulmamıĢdır). 
Biz birinci fәsildә ikinci irada cavab verәrәrәk bildirdik 
ki,  Quranın  mәlum  iddiası  ümumi  olub  bütün  tәrәflәri 
әhatә  edә  bilәr.  Lakin  birinci  irad  hәlә  dә  öz  qüvvәsindә 
qalır.  
4.  Yuxarıdakı  qeyd  olunanlara  әsasәn  Quranın  riyazi 
ecazkarlığı  qәti  olaraq  isbat  edilmәmiĢdir  vә  RәĢad 
Xәlifәnin әldә etdiyi nәticәlәr qәbulolunmazdır. 
5. Quranın riyazi ecazkarlığını qәbul edәn bәzilәri onu 
Quranın  tәhrif  olunmamasının  dәlili  kimi  göstәrirlәr. 
Halbuki  göstәrilәn  sadәcә  riyazi  düzümdür.  Lakin  bu 
riyazi  düzümün  necә  olmalı  olduğu  bәlli  deyil.  Demәli, 
Quranın  mövcud  riyazi  düzümü  onun  tәhrif  olunub 
olunmamasına dәlil ola bilmәz.  
 
 
 

---

131