Qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalarining iqtisodiyoti

Aylanma ishlab chiqarish fondlari−korxona ishlab chiqarish fondlarining bir 
qismi bo‘lib, bitta ishlab chiqarish sikli davomida sarflanadi hamda natural shaklini 
o‘zgartirib, o‘z qiymatini to‘lig‘icha tayyor mahsulot tannarxiga o‘tkazadi. Shu 
sababli aylanma ishlab chiqarish fondlari ishlab chiqarish jarayonining majburiy 
elementi va ishlab chiqarish xarajatlarining asosiy qismi hisoblanadi. 
Korxona aylanma ishlab chiqarish fondlari qatoriga xomashyo va materiallar 
zahirasi, yarim tayyor mahulotlar, yoqilg‘i va energetika resurslari, qadoqlash va 
o‘rov materiallari, ehtiyot qismlar, tugallanmagan ishlab chiqarish va kelajakdagi 
xarajatlarni kiritish mumkin. Rejalashtirish, sistemali hisob va hisobotni tashkil 
qilish uchun qulaylik yaratish maqsadida aylanma ishlab chiqarish fondlari uch 
guruhga bo‘linadi: 

---

86 
- ishlab chiqarish zahiralari; 
- tugallanmagan ishlab chiqarish va korxonada tayyorlangan yarim tayyor 
mahsulotlar; 
- kelgusi davr xarajatlari. 
Muomala fondlari korxonaning tayyor mahsulot zahirasini yaratish uchun 
mo‘ljallangan pul mablag‘lari, shuningdek, aksiyadorlarning qarzlari, turli xil 
debitorlik qarzlari, bank va kassalarning hisob raqamlaridagi mablag‘lardan iborat 
bo‘ladi. Muomala fondlari va aylanma ishlab chiqarish fondlari majmuasi, 
korxonaning aylanma mablag‘lari(kapitali)ni tashkil qiladi. 
Ishlab chiqarishda band bo‘lgan aylanma mablag‘lar kattaligini belgilovchi 
asosiy omillar − bu, mahsulot tayyorlashning ishlab chiqarish sikli uzunligi, 
mehnatni tashkil qilish, texnika va texnologiyaning rivojlanish darajasi, mehnat 
predmetlari va qurollaridan foydalanish normalaridir. Aylanma mablag‘lar kattaligi, 
shuningdek, mahsulotlarni sotish sharoitlari, ta’minot va mahsulotni sotish tizimini 
tashkil qilish darajasi bilan ham bog‘liq bo‘ladi. 
Yuqorida keltirilgan holatlardan kelib chiqqan holda shuni aytish mumkinki, 
aylanma mablag‘lardan quyidagi hollarda foydalaniladi: 
− xomashyo, material, ehtiyot qismlar hamda ishlab chiqarishni tashkil 
qilishda zarur bo‘lgan boshqa mehnat predmetlari; 
− ishlab chiqarish jarayonida iste’mol qilinuvchi elektr energiyasi, yoqilg‘i 
kabi resurslar uchun haq to‘lash; 
− korxonani tashkil etish va faoliyat yuritish davrida oylik ish haqi to‘lanishi; 
− soliq va boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lash. 
Bozor munosabatlari va deyarli barcha resurslar taqchilligi sharoitlarida 
aylanma mablag‘lar, birinchi o‘rinda moddiy resurslardan ratsional foydalanish va 
ularni shakllantirish zahiralarini izlab topish har bir korxona oldida turgan muhim 
vazifa hisoblanadi.
Bunda zahira deganda, moddiy va pul resurslarini yaxshilashning yuzaga 
kelgan yoki yuzaga kelayotgan, lekin hali foydalanilmagan (to‘liq yoki qisman) 
imkoniyatlarini tushunish lozim. 

---

87 
Bu zahiralar kelib chiqishi va foydalanilishiga ko‘ra xalq xo‘jaligiga va 
tarmoqlarga tegishli yoki tarmoqlararo, ishlab chiqarish ichidagi (zavod, sex va 
hokazo) turlariga bo‘linadi. «Korxona iqtisodiyoti»da ichki ishlab chiqarish