Qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalarining iqtisodiyoti

Aylanma ishlab chiqarish fondlari
 
(100%)
 
ishlab chiqarish zahiralari 
(70%)
 
Ishlab chiqarish jarayoni(30%)
 
тугалланмаган 
ишлаб чи=ариш 
Kelgusi davr 
xarajatlari (5%) 
Sotib oluvchi yarim tayyor
maxsulotlar (10%) 
Yordamchi materiallar (8%) 
Yoqilg’I va energetika (8%) 
Ta’mirlash uchun extiyot 
qismlar (3%) 
Qadoqlash 
materiallari 
(3%) 
Arzon va tez eskiruvchi 
predmetlar (10%) 
Korxonaning o‘zida 
tayyorlanuvchi 
yarim tayyor 
maxsulotlar 
(6%) 
Tugallanmagan ishlab 
chiqarish (19%) 

---

90 
murakkabligi, ixtsisoslashtirish darajasi, mahsulotni realizatsiya qilish sharoitlari va 
shu kabilar bilan izohlanadi. Aylanma mablag‘lar tuzilmasining tarmoqlar bo‘yicha 
farqlanishini quyidagi jadval orqali bilib olish mumkin (7.1-jadval). 
7.1-jadval 
Aylanma mablag‘larning tarmoqlar bo‘yicha taqsimlanishi 
 
Aylanma fondlarning 
guruh va elementlari 
Butun 
sanoat 
qora 
metallurgiya 
Mashina-
sozlik 
Energe
-tika 
Yengil 
sanoat 
Oziq-ovqat 
sanoati 
1. Ishlab chiqarish 
zahiralari - jami 
70,2 
65,0 
55,3 
98,3 
90,0 
78,8 
Jumladan: 
xomashyo va asosiy 
materiallar, yarim tayyor 
mahsulotlar 
46,2 
23,8 
37,5 
- 
76,7 
52,2 
Yordamchi materiallar 
6,6 
11,0 
2,3 
24,1 
5,7 
6,1 
Yoqilg‘i 
1,7 
2,0 
0,7 
37,4 
0,5 
1,6 
Ta’mirlash uchun ehtiyot 
qismlar 
3,9 
11,0 
2,0 
23,0 
1,7 
2,0 
qadoqlash va o‘rov 
materiallari 
3,0 
0,5 
0,6 
0,3 
1,2 
11,3 
Instrumentlar, xo‘jalik 
asboblari va qimmat 
bo‘lmagan, tez eskiruvchi 
boshqa predmetlar 
9,8 
16,7 
12,2 
19,5 
3,2 
5,6 
2. Tugallanmagan ishlab 
chiqarish va korxonada 
tayyorlangan yarim tayyor 
mahsulotlar 
24,0 
18,3 
42,2 
0,5 
9,8 
19,5 
3. Kelgusi davr xarajatlari 
va boshqa mehnat 
predmetlari 
5,8 
16,7 
2,5 
1,2 
0,2 
1,7 
Jami aylanma ishlab 
chiqarish fondlari 
 
100,0 
 
100,0 
 
100,0 
 
100,0 
 
100,0 
 
100,0 
Aylanma fondlar tuzilmasi nafaqat sanoatning turli tarmoqlarida, hattoki bir 
tarmoq va bir korxonaning o‘zida ham farqlanadi. Bunday farqlanishga turli xildagi 
xomashyo va materiallar, ishlab chiqarish texnologiyasi va texnikasidagi farqlar, 

---

91 
korxonalarning geografik joylashuvi, ishlab chiqarishning tashkil etilishi va mehnat 
taqsimoti, moddiy-texnika ta’minoti sabab bo‘lishi mumkin. 
Korxonalar aylanma mablag‘lari tarkibi va tuzilmasiga xo‘jalik yuritish 
qobiliyati va uning samaradorligiga rioya qilish qoidalari katta ta’sir ko‘rsatadi. 
Ya’ni korxona ishlab chiqarish zahiralarini va aylanma mablag‘larning 
ta’minlanganligini haddan tashqari oshirishga intilmasligi zarur. Amaliyotning 
guvohlik berishicha, bu, resurslarning halok bo‘lishiga va sun’iy tanqislikning 
yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi. Shu sababli xomashyo va materiallarni sarflashning 
texnologik normalariga rioya qilish, ularni saqlashni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish, chiqitlar 
va yo‘qotishlarni kamaytirish, zamonaviy va arzon materiallardan foydalanish katta 
ahamiyat kasb etmoqda. Biroq arzon materiallardan foydalanish doim ham korxona 
imkoniyatlari va xohishidan kelib chiqavermaydi va tashqi muhit, birinchi o‘rinda 
ishlab chiqarishdagi hamkorlar, bahoni shakllantirish, umumiy iqtisodiy barqarorlik 
va boshqa omillar bilan ham bog‘liq bo‘ladi. 
Korxona iqtisodiyotiga aylanma mablag‘larning tarkibi va tuzilmasidan 
tashqari, ularni ishlab chiqarish, takror ishlab chiqarish va muomalaning turli 
bosqichlarida izlab topish katta ta’sir ko‘rsatadi. Aylanma mablag‘larning to‘liq 
aylanishi uch bosqichdan iborat bo‘lib, bu jarayonda mahsulot ishlab chiqariladi va 
sotiladi.