”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

Yog‘och mikrostrukturasi.
YOg‘och namunalari mikroskopda ko‘rilsa, 
uning strukturasi juda ko‘p turli yirik va xalok bo‘lgan xujayralardan iboratligi 
ma’lum bo‘ladi. Tirik xujayra po‘st, uning ichidagi protoplazma, xujayra 
shirasi va protoplastdan (mag‘iz) tashkil topgan.
Xujayraning po‘sti asosan Yuqori molekulyar sellyulozadan (kletchatka), 
(S
6
N
10
O
5
)
n
iborat. Hujayralar o‘tkazuvchi, mexanik va to‘plovchi turlari 
farqlanadi. O‘tkazuvchi xujayralar namlik va ozuqani Yuqoriga ko‘taradi.
Ular naycha va traxeidlarga bo‘linadi.
 Qarag‘ay yog‘ochi mikrostrukturasi 
1-traxeidlar; 2-yillik qatlam; 3-vertikal smola yo‘li; 4-o‘zak nurlari.

---

Ignabargli daraxtning tanasida naychalar bo‘lmaydi; u asosan uzunchoq 
xujayra-traxeidlardan tuzilgan. Traxeidlar orasida smola bilan to‘lgan yo‘llar 
bo‘ladi. Mexanik xujayralar devorlarining qalinligi bilan xarakterlidir. 
Tuzilishi va xossalari jihatidan yog‘och tabiiy kompozitsion materialdir.
 
3. Yog‘ochning asosiy xossalari
Fizik xossalar. 
Yog‘och tarkibi asosan sellyulozadan iborat bo‘lgani 
uchun uning zichligi o‘zgarmas bo‘lib, qiymat jihatidan 1,54 gsm
3
teng.
Yog‘ochning o‘rtacha zichligi esa, uning turiga nisbatan o‘zgaruvchan bo‘ladi. 
Xatto bir turdagi yog‘ochning o‘rtacha zichligi daraxtning o‘sgan joyi, 
obhavosi, tuprog‘i tarkibiga qarab o‘zgaruvchan bo‘lishi mumkin. Yog‘och 
namligining oshishi uning o‘rtacha zichligining oshishiga olib keladi. Shuning 
uchun yog‘ochning standart o‘rtacha zichligi nisbiy namligi 12% bo‘lganda 
aniqlanadi.
Yog‘ochda gigroskopik namlik va kapillyar namlik bo‘ladi. Gigroskopik 
namlik to‘qima devorlarida shimilgan holda, kapillyar namlik esa to‘qima 
bo‘shlig‘i va to‘qimalar aro bo‘shliqlarda bo‘ladi.
Gigroskopik namlik chegarasi 30% atrofida bo‘ladi. Yog‘ochning to‘liq 
namligi (gigroskopik va kapillyar namlik) 30% ortiq bo‘lib, yangi kesilgan 
yog‘och uchun 40-120% oralig‘ida bo‘lishi mumkin. Yog‘och suvda uzoq 
muddat saqlanganda namligi massaga nisbatan 200 % gacha ortadi.
Yog‘ochning muvozanat namligi muhitning harorati va namligiga bog‘liq 
bo‘ladi. Xonada saqlangan yog‘ochning namligi 8-12%, quruq havoda 
saqlangan yog‘ochning namligi 15-18% bo‘lishi mumkin.
Qurishi, shishishi va tob tashlashi muxit harorati va namligiga bog‘liq 
bo‘lib, yog‘ochdan tayyorlangan buyum va konstruksiyalarning shakli va 
o‘lchamlarining o‘zgarishiga olib keladi.
Yog‘ochning namligi gigroskoplik chegarasidan kamayganda uning 
to‘qimalari bo‘shliqlaridagi namlikdan tashqari to‘qimalar devorlaridagi 
namlik ham chiqa boshlaydi. Bu esa yog‘ochning qoq qurishiga, xossalarning 
o‘zgarishiga va tob tashlashiga olib keladi.
Yog‘och tolasimon tuzilishda bo‘lgani uchun qurishdan nisbiy kichrayish 
turlicha bo‘ladi: tolalari bo‘ylab-0,1% (1m ga 1mm), radial yo‘nalish 
bo‘yicha3-6% (1m ga 3-6sm) va tangensial yo‘nalish bo‘yicha-6-12%(1m ga 
6-12 sm).
Hajmiy kichrayishni, tolalari bo‘ylab kichrayishni hisobga olmagan holda, 
0,1% aniqlikda quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
ab 
a
o
b
o 
100% ,
U
v 
ab 
bu erda a va b-boshlang‘ich namlikdagi namunaning 
ko‘ndalang kesim
yuzasi o‘lchamlari: a
o
va b
o
-huddi shunday, absolyut quruq holatda.

---

Yog‘ochni qoq qurishdan saqlash uchun lok-bo‘yoq moddalar bilan 
qoplash zarur.