Qurilishni boshqarish

Kadrlar siyosatini ishlab chiqish va o'tkazish	Mehnatga haq to'lash va rag'batlantirish	Guruh boshqaruvi, jamoadagi va kasaba uyushmasi bilan munosabatlar
Boshqaruvning ijtimoiy-psixologik jihatlari
Xodimlarga ehtiyojni aniqlash va ular sonini rejalashtirish	Mehnatga haq to'lash shakllari	Xodimlarni quyi darajada boshqaruvga jalb qilish	Xodimlar mehnat motivatsiyasi va ijodiy tashabbuslari
Xodimlarni yollash, tanlash va ishdan bo'shatish shartlari	Mehnat unumdorligini oshirish yo'llari	Ishchi birgadirlar va ularning vazifalari	Korxonaning tashkiliy madaniyati
Xodimlar malakasini oshirish va o'qitish yo'llari	Mehnatga haq to'lashning rag'batlantirish tizimi	Jamoadagi o'zaro munosabatlar	Boshqaruv xodimlarining korxona faoliyatiga ko'trsatuvchi ta'siri

2. rasm. Xodimlarni boshqarish sxemasi⁷

Xodimlarni boshqarish sohasida asosiy vazifa har bir xodimning o`z imkoniyatlarini amalga oshirishi uchun sharoit yaratish va har bir muayyan holatda insonga uning oldida turgan vazifalari hal qilish maqsadida zarur ta`sir ko`rsatish vositalarini topish

Xodimlarni boshqarish tuzilmasi quyidagi faoliyat yo`nalishlarini qamrab

oladi:

• 
  resurslarni rejalashtirish: inson resurslariga bo`lgan ehtiyoj va buning
  

uchun zarur xarajatlarni qondirish rejasini ishlab chiqish;

• 
  xodimlarni ishga olish: barcha lavozimlar bo`yicha potentsial nomzodlar zahirasini yaratish;
  
• 
  tanlov: nomzodlarning ish joyiga mosligini baholash, ulardan eng yaxshilarini zahiradan tanlab olish;
  
• 
  oylik ish haqi va tovon pullarini belgilash: xodimlarni jalb qilish, ishga yollash va ushlab qolish maqsadida oylik ish haqi va imtiyozlar tuzilmasini ishlab chiqish;
  
• 
  kasbga yo`naltirish va moslashuv: yollangan xodimlarni tashkilot va bo`linmalarga kiritish, xodimlarga tashkilot ulardan nimani kutayotganligi va qanday mehnat munosib baholanishini tushuntirish;
  
• 
  o`qitish: xodimlar mehnati samaradorligini oshirish maqsadida ularni o`qitish dasturlarini ishlab chiqish;
  
• 
  mehnat faoliyatini baholash: mehnat faoliyatini baholash uslubiyatini ishlab chiqish va uni xodimlarga etkazish;
  
• 
  lavozimini oshirish, pasaytirish, boshqa ishga o`tkazish, ishdan bo`shatish: xodimlarni javobgarlik darajasi ko`proq yoki kamroq bo`lgan boshqa ishga o`tkazish usullarini ishlab chiqish, boshqa lavozim yoki ish joyiga o`tkazish yo`li bilan xodimlar tajribasini oshirish, shuningdek, ishga yollash shartnomasini bekor qilish;
  
• 
  rahbar kadrlarni tayyorlash, xizmat pillapoyasi bo`ylab harakatlanishni boshqarish: rahbar kadrlar qobiliyatlarini rivojlantirish va samaradorligini oshirishga qaratilgan dasturlarni ishlab chiqish;
  

16

• 
  mehnat munosabatlari: jamoa shartnomalarini imzolash bo`yicha muzokaralar olib borish; -
  
• 
  bandlik: bandlik bo`yicha bir xil imkoniyatlarni ta`minlash dasturini ishlab chiqish (bandlik kafolatlari va kadrlar qo`nimsizligini pasaytirish iqtisodiy
  

samarani oshiradi va xodimlarni mehnat samaradorligini oshirishga undaydi).⁸ Xodimlarni har tomonlama jamoa bilan birgalikda faoliyat olib borishi mehnat samaradorligining oshishiga olib keladi.

Korxonada ishlab chiqarishni rivojlantirishni boshqarish — bu mehnat jarayonining samaradorligini oshirish maqsadida uni sozlash, mehnat unumdorligini oshirish, mahsulot sifatini oshirishdir. ―Ishlab chiqarishni boshqarishda menejmentning maqsadi «yuqoridan» rahbarlik qilish, moslashuvchi axborot tizimi yaratish orqali ishlab chiqarish bo‘limlarini ratsional faoliyat ko‘rsatishiga erishish, har qanday rejadan og‘ishlarni, ishlab chiqarish kamchiligini har qanday bosqichda bartaraf qilishni tavsiya qiluvchi va tezda aniqlash qobiliyatiga ega bo‘lgan, murakkab qulaylikka ega modellar to‘plami va miqdoriy usullardan foydalanishni ishlab chiqarishni boshqarishga qo‘yiladigan talablarining ishlab chiqish texnologik siklni yangi sharoitga moslashishini: fond sig‘imli va ixcham ishlab chiqarishga; tez qabul qilinadigan qarorlarga; ishlab chiqarishda inson omilining ulkan roliga; mahsulot sifatini yaxshilashga; ishlab chiqarish xarajatlarini qisqartirishga; ishlab chiqarish maydonlaridan yaxshi foydalanishga; xizmat ko‘rsatish va ishlab

chiqarilgan mahsulotga texnik xizmatni o‘stirishdir‖.⁹ Ishlab chiqarishni boshqarish doimo yuqori mehnat unumdorligi va kam xarajatli, moslashuvchan oz seriyali ommaviy ishlab chiqarishni va yangi ixcham tipdagi xo‘jalik komplekslari doirasida birlashtirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Ishlab chiqarish jarayoni mehnat qurollaridan foydalanib xomashyo va materiallarni tayyor mahsulotga aylantirishga qaratilgan firma xodimlarining maqsadli faoliyatini ifodalaydi. Ishlab chiqarish jarayoni ma‘lum mahsulotni tayyorlash bo‘yicha texnologik va yordamchi

17

operatsiyalardan tashkil topadi (qayta ishlovchi, ta‘minlovchi, rejalashtirish va nazorat tizimlari). Bir ish joyida bir yoki bir necha ishchi yoxud ishchining qatnashuvisiz uning nazorati ostida maxsus mehnat vositalari yordamida bajariladigan va mehnat predmetiga avvaldan o‘rnatilgan, ta‘sir ko‘rsatishdan tarkib topgan ishlab chiqarish jarayonining bir qismi operatsiya deb ataladi. O‘z belgilari bo‘yicha mehnat operatsiyalari quyidagi bo‘limlarga bo‘linadi:

• 
  texnologik, qayta ishlash uni bajarishda mehnat predmetining; shakli va xususiyati o‘zgarib, tayyor mahsulot bo‘lishi uchun yig‘iladi;
  
• 
  nazorat, buning natijasida mehnat predmetiga qo‘yilgan u yoki bu talablarga mosligi aniqlanadi;
  

transport, u mehnat predmeti xususiyatini o‘zgartirmay ishlab chiqarish jarayoni talablariga mos ravishda bir joydan boshqa joyga harakatini ta‘minlaydi;

• 
  ta‘minlovchi, uning natijasida transport, texnologik, nazorat operatsiyalarini bajarish uchun zarur sharoitni ta‘minlaydi;
  
• 
  rejalashtirish, uning yordamida mehnat jarayonining qanday izchillikda qaysi operatsiya elementlaridan qay darajada foydalanib, usullar, harakatlar qanday tartibda bajarilishi belgilanadi.
  

Ishlab chiqarish muhitida boshqarish faoliyatining muhim maqsadlaridan biri, ishlab chiqarish samaradorligidir, u mahsulot raqobatbardoshligiga va sifatini oshirish, mehnat unumdorligining o‘sishi, investitsiyalar rentabelligini ko‘payishi kabi omillarga bog‘liqdir. Belgilangan maqsadlarga erishish uchun keng kompleks texnik, texnologik, tashkiliy boshqaruv tadbirlarini: butun firma uchun texniksiyosat va investitsiyaning muhim sohalari va yo‘nalishini belgilashni; texnologik jarayonning eng istiqbolli sohalariga butun kuchni va resurslarni to‘plash; EHMdan foydalanib ishlaydigan ishlab chiqarish tizimining yangi avlodini yaratishni amalga oshirish zarur.Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda investitsiya tamoyillarini ishlabchiqish muhim ahamiyatga ega.Eng muhim tamoyillarga quyidagilarni ko‘

3.