Qurilishni boshqarish

3.2  “TOSHGIPRAGOR” OAJ faoliyati  samaradorligini  oshirishning  

asosiy  yo’llari 

 

Ishlab  chiqarish  samaradorligini  oshirish,  ho’jalik  yuritishning  bozor  tizimi 

hamda  har  qanday  davrning  muhim  talabidir.  Samaradorlik  istalgan  korhonaning 

---

iqtisodiy barharorligi va faoliyat yuritish qobiliyatini aks ettiradi. har qanday ishda, 

jumladan,  korhonalar  faoliyatida  samaradorlikning,  ijobiy  natijalarining  mavjud 

bo’lmasligini,  obrazli  qilib  aytganda,  ovoragarchilik,  vaqt,  kuch  va  resurslarni 

yo’qotish bilan izohlash mumkin. 

Fan-tehnika 

taraqqiyoti 

korhonalarning 

ishlab 

chiqarish 

faoliyati 

samaradorligini  oshirishda  muhim  omil  bo’lib  kelgan  va  hozirda  ham  o’z 

ahamiyatini  yo’qotmagan.  Mazkur  omillardan  quyidagi  yo’llar  bilan  foydalanish 

mumkin: 

· ishlab  chiqarish  va  mehnatni  mehanizaciyalashtirish,  avtomatlashtirish 

hamda majmua ravishdagi mehanizasiyalashtirish; 

· asosiy tehnologik jarayonlarni robotlashtirish; 

· progressiv,  mehnat  hamda  resurslarni  tejashga  yo’naltirilgan  tehnologik 

jarayonlarni amaliyotga kiritish va ulardan keng foydalanish; 

· homashyo  va  materiallar(mehnat  predmetlari)  zamonaviy  turlarini  yaratish 

va ulardan foydalanish; 

· ishlab  chiqarishni  tashkil  qilish  rejalashtirish  va  boshqarish  jarayonlarida 

zamonaviy ahborot tehnologiyalaridan, hisoblash tehnikasidan foydalanish; 

· ishlab chiqarish va mehnatni ilmiy tashkil qilish 

Amaliyotda 

fan-tehnika 

taraqqiyotining, 

jumladan, 

uning 

tarkibiy 

qilishlarining  ahamiyati  va  rolini  inkor  qiluvchi  yoki  tushunmovchi  korhonani 

topish amrimahol. Biroq ushbu omilni amalga oshirish uchun faqatgina hohish va 

istaklarning  o’zigina  etarli  emas.  Buning  uchun  birinchidan,  fan-tehnika 

taraqqiyotining  ayni  paytda  zarur  bo’lgan  yo’nalishhlarini  izlash  va  aniqlash, 

ikkinchidan,  pul  mablag’larini  va  boshqa  zarur  bo’lgan  resurslar(investiciyalar) 

izlab topish, uchinchidan, zamonaviy ilmiy-tehnikaviy ishlamalarga ihtisoslashgan 

ilmiy-tadqiqot institutlari, konstruktorlik, tehnologik  va boshqa  ilmiy  muassasalar 

bilan 

kerakli  aloqalarni  ―boqlash‖,  to’rtinchidan,  o’z  ilmiy-tehnikaviy 

maqsadlarining samaraliligini hisoblab chiqish talab qilinadi. 

Fan-tehnika  taraqqiyoti  so’nggi  paytlargacha  evolyusion  ravishda  rivojlanib 

kelmoqda edi. Asosiy e'tibor amaldagi tehnologiyalarni takomillashtirish, mashina 

---

va  uskunalarni    qilishiham  zamonaviylashtirishga  qaratilgan  edi.  Bunday  chora-

tadbirlar ma'lum bir cheklangan natijalarga olib kelardi. 

Yangi  tehnikalarni  ishlab  chiqish  va  amaliyotga  kiritishdan  manfaatdorlik 

talab  darajasida  emasdi.  Ishlab  chiqarish  va  mehnatni  tashkil  qilishhning  horijiy 

progressiv  tehnologiyalari  ―ekspluatorlik  belgisi‖  sifatida,  ishlab  chiqarishni 

avtomatlashtirish  va  mehanizaciyalashtirish  esa  ishsizlikning  asosi  sifatida  qabul 

qilinar  edi.  Horij  tajribalariga  kapitalistik  tajriba  deb  harajatlardi  hamda  bu 

tajribalarning keng tarqalishiga yo’l qo’yilmas edi. 

Bozor  munosabatlari  shakllanayotgan  hozirgi  sharoitlarda,  chuqur  sifat 

o’zgarishlari, tamoyillari  yangi tehnologiyalar va so’nggi avlod tehnikasiga o’tish, 

iqtisodiyotning barcha tarmoqlarini fan va tehnikaning eng yangi yutuqlari asosida 

qayta qurollantirish zarur. Shu bilan bir qatorda olimlar, konstruktorlar, muhandis 

va  ishchilarning  ijodiy  ruhda  mehnat  qilishlari  uchun  iqtisodiy  va  ijtimoiy 

manfaatdorlikni yaratish muhim ahamiyat kasb etadi.  

Korhonalar ishlab chiqarish faoliyatining samaradorligini oshirishning muhim 

omillaridan yana biri sifatida mavjud ishlab chiqarish salohiyati-asosiy va aylanma 

fondlar, ishchi kuchidan tejamkorlik asosida, iloji boricha unumliroq foydalanishni 

ko’rsatish  mumkin.  Bundan  tashhari  ularga  buyumlashgan  mehnat  sarflanganligi, 

ya'ni  korhonaning  bugungi  egalaridan  tashhari  avvalgi  avlod  vakillarining  ham 

mehnati mavjudligi Bilan izoqlash mumkin. 

Iktisodiyotni  moderizaciyalash  sharoitida  ishlab  chiqarish  salohiyatinidan 

unumli foydalanish zaruriyati haqida, qayta ta'kidlashga ehtiyoj yo’q: birinchidan, 

bozor  ―vakuumni‖,  harakatsizlikni,  ho’jasizlikni  va  yo’qotishlarni  kechirmaydi, 

ikkinchidan,  o’z  imkoniyatlari  va  resurslaridan  etarlicha  foydalanmaydigan 

korhona istiqbolga ega bo’lmaydi hamda bankrotga uchrashga asos yaratiladi. Shu 

sababli  barcha  turdagi  resurslardan  samarali  foydalanish  va  ayniqsa  ishlab 

chiqarishning  barcha  bo’inlarida  tejamkorlikka  rioya  qilish  har  bir  korhona 

faoliyatining muvaffaqiyat qozonishining garovi hisoblanadi. 

Korhonalar ishlab chiqarish faoliyatining samaradorligini oshirishda tashkiliy-

iqtisodiy  omillar,  jumladan,  boshqaruv  ham  muhim  o’ringa  ega.  Ularning 

ahamiyati  ishlab  chiqarish  miqyosining  o’sishi  va  ho’jalik  aloqalarining 

---

murakkablashishi  bilan ortib  boradi. Bu omillar  qatoriga birinchi  o’rinda, oqilona 

ishlab  chiqarish  shakllarini  yaratish  va  mavjudlarini  takomillashtirish-

koncentraciya,  ihtisoslashtirish,  kopoperaciya  va  kombinaciya  qilishni  kiritish 

mumkin. 

Boshharuvda esa, boshharish, rejalashtirish, iqtisodiy rag’batlantirishning usul 

va  shakllarini  ya'ni  korhona  faoliyatining  butun  ho’jalik  mehanizmini 

takomillashtirishda  ifodalanadi.  Korhona  rahbarining  ish  uslubi  va  usullari  fan-

tehnika taraqqiyoti va bozor iqtisodiyotiga mos kelishi zarur. 

Rejalashtirishda rejalarning balanslashtirilishi, ko’rsatkichlar tizimini optimal 

shakllantirish,  rejalashtirilayotgan  maqsadlar  resurslar  bilan  ta'minlanishi  muhim 

ahamiyat  kasb  etadi.  Bu  esa  o’z  navbatida  korhonadagi  iqtisodiy  faoliyatni 

kuchaytirishni, rejalashtirish va iqtisodiy faoliyatni kuchaytirishni, rejalashtirish va 

iqtisodiy  hisob-kitoblarni  hamda  zamonaviy  kompyuter  tehnikasi  va  uning  reja 

iqtisodiy  hisob-kitoblarini  amalga  oshirishdagi  imkoniyatlarini  yahshi  biluvchi, 

savodli va malakali iqtisodchilarni tanlashni talab qiladi. 

Korhona 

faoliyatining 

samarali 

bo’lishhida 

ishlab 

chiqarishni 

intensivlashtirish,  ishlab  chiharilayotgan  mahsulotlarning  turi  va  sifatini  oshirish 

hamda  jahon  standartlari  darajasiga  etkazish,  korhonaning  ishlab  chiqarish 

tuzilmasini  yahshilash  kabi  omillar  ham  muhim  o’rinni  egallaydi.  Bunga  esa  

zamonaviy  mashina  va  asbob-uskunalar,  zamonaviy  tehnologiyalar,  ishlab 

chiqarish  va  mehnatni  tashkil  qilishhning  ilg’or  usullaridan  foydalanish  orqali 

erishiladi. 

Albatta,  yuqorida  keltirib  o’tilgan  omillarni  amalga  oshirish  ma'lum  bir 

resusrlar  va  vaqt  sarflashni  talab  qiladi.  Biroq  bu  muammolarning  mohiyati  va 

ahamiyatini  o’zgartirmaydi.  Amaliyot  shuni  ko’rsatadiki,  zamon  bilan  hamnafas 

holda  harakat  qiluvchi,  barcha  faoliyat  turlarida  tejamkorlikka  rioya  etuvchi,  o’z 

salohiyatidan  unumliroq  foydalanuvchi,  zamonaviy  fan  va  tehnika  yutuqlariga 

tayanuvchi  korhona  o’zining  bugungi  kundagi  muvaffaqiyatlaridan  tashqari, 

kelajakda  ham  muvaffaqiyatlarga  erishishini,  jumladan,  bozordagi  o’z  o’rni  va 

raqobatchilik muhitida qulay ahvolda bo’lishini ta'minlaydi.