R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari

Y
Y
J
yn
- nisbiy o‘zgarishini bildiradi;
∑
Π
1
1
Y
-
∑
Π
0
0
Y
= ±Дyn – mutlaq o‘zgarishini ko‘rsatadi;
Bunda, Y
1
va Y
o
- hisobot va bazis davridagi ekin turlari bo‘yicha
hosildorlik (har bir ekin maydon hisobiga olingan mahsulot miqdori).
O‘lchov birligi - sentner, kg hisobida
P
1
va P
o
- hisobot va bazis davrdagi ekin turlari bo‘yicha egallab
turgan ekin maydoni (gektar yoki 1 kv.m hisobida)
Y
1
Р
1
va Y
o
Р
o
- hisobot va bazis davridagi yetishtirilgan jami
mahsulot miqdori (jami yetishtirilgan paxta, bug‘doy va boshqalar).
Birinchi omilning, ya’ni ekin maydonlarining hosildorligi (bir
gektar yoki 1.kv.m hisobiga olingan mahsulot miqdori) ning o‘zgarish
ta’sirini aniqlash uchun hosildorlikning umumiy indeks formulasidan
foydalaniladi (intensiv omil):
∑
∑
Π
Π
=
1
0
1
1
Y
Y
J
y
- nisbiy o‘zgarishini bildiradi;
∑
Π
1
1
Y
-
∑
Π
1
0
Y
= ±Дy – mutlaq o‘zgarishini ko‘rsatadi;
Bunda, ∑Y
o
Р
1
, - shartli mahsulot miqdori (hisobot davridagi
mavjud ekin maydonlarining bazis davridagi ekin maydonlarining hosil-
dorligi o‘zgarmasdan qolgan taqdirda yetishtirish mumkin bo‘lgan
mahsulot miqdori).
Ikkinchi omilning, ya’ni ekin maydonining o‘zgarish ta’sirini
aniqlash uchun ekin maydonlarning umumiy indeks formulasidan foy-
dalaniladi (ekstensiv omil):
∑
∑
Υ
Π
Υ
Π
=
0
0
0
1
n
J
- nisbiy o‘zgarishini bildiradi;
∑
Υ
Π
0
1
-
∑
Υ
Π
0
0
= ±Дn – mutlaq o‘zgarishini ko‘rsatadi;
yuqorida, ko‘rib chiqilgan birinchi omil bo‘lgan hosildorlikning
umumiy indeksining suratini (Y
1
Р
1
-hisobot davridagi miqdorini) uning
maxrajiga (Y
0
P
1
-shartli mahsulot miqdori) bo‘lish orqali ekin may-

---

328
donlarining hosildorligi o‘zgarishi hisobiga shu davrdagi mahsulot

miqdori necha foizga oshganligi (kamayganligi) aniqlansa, suratidagi
ko‘rsatkichidan maxraj ko‘rsatkichi ayirilsa, shu davrdagi mahsulot
miqdorining hosildorlikning ta’siri hisobiga mutlaq ko‘payishi (kamayi-
shi) kelib chiqsa, ikkinchi omil bo‘lgan ekin maydonlarning umumiy
indeksining suratini (Р
1
Y
o
-shartli mahsulot miqdori) uning maxrajiga
(Р
o
Y
o
-bazis davridagi mahsulot miqdori) bo‘lish orqali ekin may-
donlarning o‘zgarishi hisobiga shu davrdagi mahsulot miqdori necha
foizga oshganligi (kamayganligi) aniqlansa, suratidagi ko‘rsatkichidan
maxraj ko‘rsatkichi ayirilsa, shu davrdagi mahsulot miqdorining ekin
maydonlarning ta’siri hisobiga mutlaq ko‘payishi (kamayishi) kelib
chiqadi.
So‘ngra, shu davrdagi mahsulot miqdorini o‘zgarishiga ta’sir etu-
vchi omillar ta’sirini belgilovchi ko‘rsatkichlar bilan to‘g‘ri kelishini
(ularning tengligini) tekshirish kerak. Bu tengliklarni quyidagicha
ifodalash mumkin:
Jy x Jn = Jyn - indeks uslubi orqali hisoblangan nisbiy tenglik,
Дyx Дn = Дyn - mutlaq tenglik.