R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil
Omillar ta’sirini o‘lchash mumkinligi bo‘yicha tasnifi
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Omillar ta’sirini o‘lchash mumkinligi bo‘yicha tasnifi
Hisoblanadigan omillar Hisoblanishi qiyin (mumkin bo‘lmagan) omillar Omillarni detallashtirish darajasi bo‘yicha tasniflanishi Oddiy ta’sir qiluvchi detallashtirilmaydigan omillar Murakkab detallashtiriladigan omillar 64 chiqishini ifoda etadi. Masalan, mahsulot sotishdan yalpi foyda ko‘rsatkichini aniqlash uchun mahsulot sotishdan olingan sof tushum summasidan sotilgan mahsulotlar tannarxini ayirish lozim. Ya’ni, uni quyidagicha matematik formula ko‘rinishida ifodalash mumkin: YAF = SST – IT, (3.9) Bu yerda mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda (YAF) natija ko‘rsatkichi bo‘lib, unga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar, ya’ni mahsulot sotishdan olingan sof tushum (SST) va sotilgan mahsulot tannarxi (IT) ko‘rsatkichlari hisoblanadi. Ushbu ikki omilni detallashtirish mumkin. Jumladan, mahsulot sotishdan olingan sof tushum (SST) bevosita sotilgan mahsulot miqdoriga (M) mahsulot birligini sotish bahosini ko‘paytirish bilan aniqlanadi: SST = M x B, (3.10) O‘z navbatida sotilgan mahsulot tannarxi (IT) ko‘rsatkichi sotilgan mahsulot miqdoriga (M) bir birlik sotilgan mahsulot tannarxini (T) ko‘paytirish orqali aniqlanadi: IT = M x T, (3.11) Agarda yuqoridagi 3.9-formulani ikki omilning detallashgan ko‘rinishida ifoda etadigan bo‘lsak, u quyidagicha ko‘rinishga ega bo‘ladi: YAF = (M x B) – (M x T), (3.12) Demak, 3.9-formuladagi SST va IT omillari detallashtiriladigan omillar bo‘lib, undan kelib chiqqan 3.12-formulada ifoda etilgan M, B va T omillar detallashtirilmaydigan omillar hisoblanadi. Omillar korxona faoliyatiga bog‘liqligi jihatidan ham uch guruhga bo‘lingan holda tasniflanadi (3.7-rasm). Korxona faoliyatiga bevosita bog‘liq omillarga korxona moliya-xo‘jalik faoliyati ta’sir ko‘rsatuvchi ichki omillar kiradi. Masalan, korxona rahbariyatining boshqaruv san’ati, xodimlarning malaka darajasi, moddiy-texnika bazasi, mavjud resurslardan samarali foydalanish darajasi kabi omillar. |