6.2-rasm. Moliyaviy barqarorlikni ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimi
Birinchi navbatda korxonaning moliyaviy barqarorligini ifodalovchi
ko‘rsatkichlar tizimining birinchi guruhiga, ya’ni o‘z mablag‘lari bilan bog‘liq
ko‘rsatkichlar tahlilini ko‘rib chiqamiz. Ushbu guruh o‘z mablag‘larining
to‘planish (konsentrasiyasi) koeffitsiyenti, moliyaviy qaramlik koeffitsiyenti va o‘z
mablag‘larining harakatchanlik (manyovrlik) koeffitsiyenti kabi ko‘rsatkichlardan
iborat (6.3-jadval).
6.3-jadval
Moliyaviy barqarorlikni ifodalovchi o‘z mablag‘lari bilan bog‘liq
ko‘rsatkichlar va ularni aniqlash tartibi
O‘z mablag‘lari bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar
O‘z
mablag‘larining
to‘planish (konsentrasiyasi)
koeffitsiyenti (Ko‘mt)
Moliyaviy
qaramlik
koeffitsiyenti (Kmq)
O‘z
mablag‘larining
harakatchanlik (manyovrlik)
koeffitsiyenti (Ko‘h)
Ko‘mt = O‘m / B
bunda:
O‘m
-
o‘z
mablag‘lari, B-balans jami
Kmq = B /O‘m
Ko‘h = Uhm / O‘m
bunda:
Uhm
-
umumiy
harakatdagi mablag‘lar
O‘z
mablag‘larining
to‘planishini
(konsentrasiyasini)
ifodalovchi
koeffitsiyent (Ko‘mt). Mazkur ko‘rsatkich ushbu mablag‘larning umumiy
mablag‘lardagi hissasini ifodalaydi. Bu ko‘rsatkich o‘z mablag‘larining (xususiy
kapital) umumiy summasini (Um) buxgalteriya balansi umumiy summasiga (B)
bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi. Ushbu ko‘rsatkich korxonaning umumiy
mablag‘larining qancha qismi o‘z mablag‘lari manbasini tashkil qilishini
ifodalaydi.
Moliyaviy barqarorlikni ifodalovchi ko‘rsatkichlardan yana biri bu
Moliyaviy barqarorlikni ifodalovchi ko‘rsatkichlar
O‘z mablag‘lari bilan bog‘liq
ko‘rsatkichlar
Harakatdagi mablag‘lar
bilan bog‘liq
ko‘rsatkichlar
Chetdan jalb qilingan mablag‘lar bilan
bog‘liq ko‘rsatkichlar
Aylanma mablag‘lar bilan
bog‘liq ko‘rsatkichlar
Asosiy vositalardan
foydalanish bilan bog‘liq
ko‘rsatkichlar
134
moliyaviy qaramlik koeffitsiyentidir (Kmq). Bu ko‘rsatkich balans umumiy
summasini (B) o‘z mablag‘lari (Um) summasiga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi.
Mazkur ko‘rsatkich hajmini tahlil qilganda uning kamayishiga e’tibor berilishi
lozim. Bu ko‘rsatkichning hajmi qancha kamayib borsa korxonaning o‘z mablag‘i
shuncha
ko‘payib
borayotganligidan
va
uning
moliyaviy
qaramligi
kamayganligidan, ya’ni yaxshilanayotganligidan, dalolat beradi. Agarda ushbu
ko‘rsatkichning hajmi qancha ko‘paysa, shunchalik korxona moliyaviy qaram
bo‘layotganligini ifodalaydi.
O‘z mablag‘larining harakatchanlik (manyovrlik) koeffitsiyentini (Ko‘h)
aniqlash uchun umumiy harakatdagi mablag‘larning summasini (Uxm) o‘z
mablag‘lari (O‘m) summasiga bo‘lish lozim. Bunda umumiy harakatdagi
mablag‘lar summasi (Uxm) buxgalteriya balansi ma’lumotlariga asosan
korxonaning o‘z mablag‘lariga (O‘m) uzoq muddatli passivlarni qo‘shish, asosiy
vositalar va oborotda bo‘lmagan aktivlarni ayirib tashlash orqali aniqlanadi.
Mazkur ko‘rsatkichlarni “Sharq” fermer xo‘jaligi moliyaviy hisobot
ma’lumotlari asosida tahlil qilib o‘rganganimizda quyidagi ma’lumotlarga ega
bo‘lindi (6.4-jadval).
6.4-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, “Sharq” fermer xo‘jaligida o‘z
mablag‘lari bilan bog‘liq bo‘lgan moliyaviy barqarorlikni ifodalovchi
ko‘rsatkichlar hajmi turli yo‘nalishga ega bo‘lgan. Masalan, o‘z mablag‘larining
to‘planishini (konsentrasiyasini) ifodalovchi koeffitsiyent yil boshida 0,460
koeffitsiyentdan yil oxiriga borib 0,612 koeffitsiyentgacha oshgan. Demak, ushbu
miqdor fermer xo‘jaligining 61,2 % mablag‘i o‘z mablag‘i ekanligidan dalolat
beradi. Hamda o‘z mablag‘larining to‘planishini ifodalovchi koeffitsiyentning yil
boshiga nisbatan o‘zgarishi +0,152 ga yoki 33 % ga ko‘paygan. Bu esa, fermer
xo‘jaligining o‘z mablag‘i o‘sish sur’atining (172 %) umumiy mablag‘i o‘sish
sur’atiga nisbatan (129,2 %) yuqori ekanligi hisobiga sodir bo‘lgan. Fermer
xo‘jaligining moliyaviy qaramlik koeffitsiyenti esa joriy yil boshida 2,174
koeffitsiyentdan yil oxiriga kelib 1,633 koeffitsiyentgacha kamaygan.
|