R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

13
Bob
Haqiqat qanday bo‘lsa, shundayligicha aks 
ettirish, balki yaxshidir, ammo haqiqatni 
yaratgan yaxshiroq. 
Juzeppe Verdi 
BUXGALTERLIK (MOLIYAVIY) 
HISOBOT 
Ushbu bobni o`rganish natijasida Siz: 
- hisobotning mohiyati va ahamiyati; 
- h
isobotlarning turlari, tarkibi va unga qo‘yiladigan talablar; 
- umumlashtirilgan 
(konsolidatsiyalangan) 
moliyaviy 
hisobot
 to`grisida bilimlarga
; 
- moliyaviy hisobotni tuzish, unga tushuntirish xat yozish; 
- 
moliyaviy hisobotni taqdim etish va uni e’lon qilish 
ko`nikmalariga ega bo`lasiz.

---

344 
13-bob. BUXGALTERLIK (MOLIYAVIY) HISOBOT 
 
Haqiqat qanday bo‘lsa, shundayligicha 
aks ettirish, balki yaxshidir, ammo 
haqiqatni yaratgan yaxshiroq. 
Juzeppe Verdi 
13.1. Hisobotning mohiyati va ahamiyati 
 
Korxonaning joriy faoliyati ma’muriyat tomonidan boshqaruv 
funksiyalarini safarbar qilish yo‘li bilan amalga oshirilib, uning natijalari 
buxgalteriya hisobi tizimida aks ettiriladi. Xo‘jalik yurituvchi subyekt 
tomonidan ma’lum vaqt oralig‘ida amalga oshirilgan xo‘jalik muoma-lalari 
to‘g‘risidagi axborotlar tegishli hisob registrlarida umumlash-tiriladi va 
guruhlangan 
holda 
ulardan 
buxgalteriya 
hisobotlariga 
o‘tkaziladi. 
Buxgalteriya hisobini huquqiy-me’yoriy tartibga solish tizimida hisobot 
korxonaning mulkiy va moliyaviy ahvoli hamda moliya-xo‘jalik faoliyati 
natijalari to‘g‘risidagi ma’lumotlarning yagona tizimi sifatida qaraladi. 
Hisobotlar ma’lum hisobot davri uchun belgilangan shakllar bo‘yicha 
tayyorlangan buxgalteriya hisobi axborotlari asosida tuziladi. O‘z navbatida 
hisobot davri – bu korxona moliyaviy hisobotini tuzishi lozim bo‘lgan davr. 
«Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi qonunning 18-moddasiga muvofiq 
moliyaviy hisobotning hisobot davri 1-yanvardan 31-dekabrga qadar bo‘lgan 
kalendar yil deb belgilangan. Yangidan tashkil etilgan yuridik shaxslar uchun 
ular yuridik shaxs huquqiga ega bo‘lgan sanadan boshlab, yuridik shaxs 
hisoblanmaydigan subyektlar uchun esa ular tegishli davlat organlarida 
ro‘yxatga olingan sanadan boshlab, o‘sha yilning 31-dekabrigacha bo‘lgan 
davr birinchi hisobot yili deb hisoblanishi belgilangan.
Agar xo‘jalik yurituvchi subyekt joriy yilning 1-oktabridan keyin 
ro‘yxatga olingan bo‘lsa, uning uchun birinchi hisobot yili keyingi yilning 
31-dekabrida tugaydi. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektni davlat ro‘yxatidan o‘tkazgungacha 
amalga oshirilgan xo‘jalik muomalalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar uning 
birinchi yildagi hisobotiga kiritiladi.
Hisob axborotlarini umumlashtirishning bunday tartibi avvalo, 
korxonaning o‘zi uchun zarur va muayyan korxona moliya-xo‘jalik 

---

345 
faoliyatini aniqlashtirish hamda ayrim hollarda unga tuzatish kiritish bilan 
bog‘liq.
Shuning uchun buxgalteriya hisobotining mazmuni axborotdan 
foydalanuvchilarning mulklar, moliyaviy ahvol, foyda va zararlar ahvoli 
to‘g‘risidagi ma’lumotlarni baholashiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan, 
istalgan 
faktlarni 
ochib 
berishi 
lozim. 
Bunday 
axborotlardan 
foydalanuvchilar rahbarlar, ta’sischilar, ishtirokchilar va korxona mulkining 
egalari hisoblanadi.
Xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyati, mulkiy ahvoli va moliyaviy 
barqarorlik darajasi to‘g‘risidagi hisobotning mazmuni kapital qo‘yishdan 
manfaatdor bo‘lgan investorlarda ham qiziqish uyg‘otadi.
Moliyaviy hisobotni tuzish va e’lon qilish tamoyili buxgalteriya hisobi 
uslubiyatining asosi hisoblangan muhim tamoyillardan biridir.
 
Ishonchlilik 
nafaqat buxgalterlik hisobi axborotlari, balki hisobning 
boshqa turlari, eng avvalo statistik hisob ma’lumotlariga asoslanadi. Ushbu 
yondashuvning buzilishi biznes-reja tuzish, xo‘jalik faoliyatining turli 
pog‘onalarida mulklarni tezkor boshqarish imkonini ham yo‘qqa chiqaradi. 
Ushbu talab hisobot va reja ko‘rsatkichlarining taqqoslanuvchanligini talab 
etadi.
To‘liqlik
aniqroq asoslangan boshqaruv qarorlarini qabul qilish 
imkonini beradi. Shu maqsadda sintetik va analitik hisob ma’lumotlari 
Hisobotning ahamiyati – uning: 
ishonchliligi 
to‘liqligi 
o‘z vaqtidaligi
tekshiruvchanligi 
oddiyligi 
taqqoslanuvchanligi 
tejamliligi 
e’lon qilinishi 
Qat’iy belgilangan tartibda 
rasmiylashtirilishi