R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi
Ikkiyoqlama yozuvning mohiyati va ahamiyati
Yüklə 8,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5.5. Ikkiyoqlama yozuvning mohiyati va ahamiyati
Buxgalteriya hisobi schotlarida xo‘jalik mablag‘lari va ularning tashkil topish manbalari, shuningdek, xo‘jalik jarayonlarining to‘g‘ri hisobga olib borilishini o‘z vaqtida nazorat qilish uchun, ularning o‘zgarishini aks ettiradigan har bir xo‘jalik muomalasi bir vaqtda ikkita schotning qarama - qarshi tomoniga yoziladi. Buxgalteriya hisobida ikkiyoqlama yozuvning mohiyati shundaki, har bir xo‘jalik muomalasi, u qanday turdagi balans o‘zgarishiga olib kelishidan qat’i nazar, bir vaqtda va o‘zaro aloqador holda, bir xil summada bir schotning debet tomonida va ikkinchi schotning kredit tomonida aks ettiriladi. Xo‘jalik muomalalarini schotlarda ikkiyoqlama aks ettirishda qiymat miqdori o‘zgarmaganligi sababli o‘zaro bog‘lanadigan schotlarning debet va kreditiga tegishli summalar bir-biriga teng bo‘ladilar. Masalan, asosiy ishlab chiqarishga material sarflanishi natijasida ombordagi materiallar kamayadi va asosiy ishlab chiqarish xarajatlari ko‘payadi. Bu xo‘jalik muomalasi hisobning ikki obyektida 117 aks etayotgani uchun u ikkita, ya’ni «Xomashyo va materiallar» schoti va «Asosiy ishlab chiqarish» schotiga yozilishi kerak. Misol: Xo‘jalikda paxta yetishtirish uchun 21000 so‘mlik mineral o‘g‘it sarflandi. Bu xo‘jalik muomalasi natijasida «Asosiy ishlab chiqarish» schoti 21000 so‘mga ko‘payadi. Aktiv schotlarning ko‘payishi debet tomonida ko‘rsatilishi sababli bu summani «Asosiy ishlab chiqarish schoti»ning debet tomoniga yozamiz. Bir vaqtning o‘zida xo‘jalikda «Xomashyo va materiallar» schotida hisobga olinadigan mineral o‘g‘itlar miqdori kamayadi. Ma’lumki, aktiv schotlar bo‘yicha kamayish kredit tomonida ko‘rsatiladi. Shuning uchun ushbu muomala summasi «Xomashyo va materiallar» schotining kreditiga yoziladi. Mazkur muomala schotlarda quyidagicha aks ettiriladi: Debet «Asosiy ishlab chiqarish» schoti 21000 so‘m. Kredit «Xomashyo va materiallar» schoti 21000 so‘m. Yuqoridagi muomalani schotlarga quyidagicha yozamiz: «Xomashyo va materiallar» «Asosiy ishlab chiqarish» schoti schoti Dt Kt Dt Kt Saldo 1) 21000 Saldo 1) 21000 Yuqoridagi misoldan ko‘rinib turibdiki, sodir bo‘lgan xo‘jalik muomalasini schotlarda ikkiyoqlama aks ettirganimizda summalar tengligi o‘zgarmagan. Bu tenglik xo‘jalik muomalalarini schotlarga yozishning to‘g‘riligini nazorat qilishni ta’minlaydi. Uni quyidagi tengliklar qonuniyatining matematik modellari bilan ifodalash mumkin: barcha aktiv va passiv sintetik schotlar bo‘yicha boshlang‘ich qoldiqlar (saldolar) summasining tengligi; barcha aktiv va passiv sintetik schotlar bo‘yicha debet va kredit oborotlarining tengligi; barcha aktiv va passiv sintetik schotlar bo‘yicha oxirgi qoldiqlar (saldo) summasining tengligi. Agar sintetik schotning boshlang‘ich debet qoldig‘i (saldo) S' dt deb, sintetik schotning boshlang‘ich kredit qoldig‘ini S' kt deb belgilasak, unda boshlang‘ich qoldiqlar (saldo) tengligi qonuniyatining matematik modeli quyidagicha bo‘ladi: Yüklə 8,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|