R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

2. Digrafik hisobning asoschisi kim?
A) Djuzeppe Cherboni 
B) Jak Savari 
C) Iogann Fridrix Sher 
D) Luka Pacholi 
E) Fedor Venediktovich Yezerskiy 
3. Italiya maktabining o‘ziga xos xususiyati:
A) «Hisob – bu huquq algebrasi» 
B) «Hisob– bu aniq siyosiy iqtisodiyot» 
C) Hisob amaliyot sifatida– «Hisobchilik», fan sifatida– «Hisobshu-noslik» 
D) «Balansshunoslik», «Iqtisodiy tahlil», «Kalkulatsiya»
E) «Buxgalterlik modellashtirish», «Statistika»
4. Fransiya maktabining o‘ziga xos xususiyati?
A) «Hisob – bu huquq algebrasi» 
B) «Hisob– bu aniq siyosiy iqtisodiyot» 
C) Hisob amaliyot sifatida– «Hisobchilik», fan sifatida– «Hisob-shunoslik» 
D) «Balansshunoslik», «Iqtisodiy tahlil», «Kalkulatsiya»
E) «Buxgalterlik modellashtirish», «Statistika»

---

451 
18
Bob
 
BUXGALTERIYA HISOBINING 
ZAMONAVIY NAZARIYALARI 
VA MODELLARI 
Ushbu bobni o`rganish natijasida Siz: 
- statik buxgalteriya hisobi; 
- J.P.Savarining balanslar xilma-xilligi nazariyasi; 
- J.P.Savari 
– statik va dinamik buxgalteriya hisobining 
atoqli tadqiqotchisi ekanligi 
to`grisida bilimlarga
; 
- buxgalteriya hisobining zamonaviy nazariyalari 
va 
modellarini 
qiyoslash 
hamda 
tavsiflash 
ko`nikmalariga ega bo`lasiz.

---

452 
18-bob. BUXGALTERIYA HISOBINING ZAMONAVIY 
NAZARIYALARI VA MODELLARI 
 
18.1. Statik buxgalteriya hisobi 
 
Buxgalteriya hisobi nazariyasini tadqiq qiluvchilarning ta’kidlashicha: 
L.Pacholidan keyingi ikki yuz yilda buxgalteriya hisobi matematikaning bir 
qismi; undan keyingi ikki yuz yilda esa huquqning bir qismiga aylangan 
hamda so‘nggi yuz yildan oshiq davrda buxgalteriya hisobining maqomi 
hisobning tub mohiyatidan kelib chiqqan holda aniqlanmoqda.
Biroq, huquqning buxgalteriya hisobiga ta’siri uni grafik yozuvlar 
paytida ham, hozirgi vaqtda ham kuzatiladi. Huquq ta’sirining 
gnoseologiyasi Rim huquqiga borib taqaladi. Qadimgi Rimda
22
[1. – S. 45 -
46] bankrot bo‘lganlar umuman kechirilmagan: qarzlarini to‘lay olmagan 
omadsiz savdogarlarning skameyka
23
si sindirilgan (
banca rotta
). Ko‘p 
hollarda ular u tijoratchilar (savdogarlar) jamiyatidan chetlashtirilgan. 
Rim huquqi buxgalterlik kasbi vakillarida konservativ fikrlashni 
shakllantirishga ta’sir ko‘rsatgan. Birinchilardan bo‘lib, vujudga kelgan 
ehtiyotkorlik kontseptsiyasi: korxona faqat tugatilayotgan paytdagina 
foydani ishlatishi (zararni taqsimlashi) mumkinligini, ya’ni natija 
korxonaning yopilishiga olib kelmasligi va qarzlarni ta’minlashga yetarli 
bo‘lishini ifodalaydi. Shunday qilib, savdogarning mulklari olingan kreditlar 
va vujudga kelgan majburiyatlarni qoplashga yetarli bo‘lishi zarur. O‘sha 
paytlardayoq buxgalterlar mulklarni baholashga alohida sinchkovlik bilan 
(uni kamaytirishga moyillik bildirilgan holda) yondashganlar, biroq, bunday 
yondashuvlarni qarzlarga nisbatan qo‘llamaganlar. 
Faoliyatini tugatgandan keyin foydani taqsimlashda to‘sqinlik 
bo‘lmaydigan an’anaviy (klassik) uzluksiz faoliyat ko‘rsatmaydigan korxona 
faoliyatini buxgalteriya yozuvlarida aks ettirishga Venetsiyalik savdogar-
dengizchilarning tijorat-korxonada suzish yakunlanganidan keyin foydani 
taqsimlash bo‘yicha hisob modelini keltirishimiz mumkin. 
Savdogar-dengizchilar har bir safar uchun tovarlar xarid qilish va kema 
sotib olish xarajatlarini qayd qilish maqsadida alohida schyot ochishgan. 
22