458
doim ham muvaffaqiyatli qo‘llanilmagan. Agar sotish bahosi hisobot
sanasida moda o‘zgarishi yoki boshqa sabablarga ko‘ra xarid xarajatlariga
nisbatan pasayganida, bunday tovarlarni baholashda bozor baholari
qo‘llanilgan. Va aksincha, omborlarda saqlanganidan so‘ng vujudga kelgan,
joriy qiymat yuqoriroq bo‘lgan holatlarda tovarlarni tannarxi bo‘yicha
baholanishi lozim. A.Ter Ven ushbu masala bo‘yicha J.Savari sharhlarining
quyidagi tarjimasini keltirgan: “Tovarlarga baho qanday belgilanishi
to‘g‘risidagi masala ham shunga taalluqlidir. Shuning uchun ham hozirgi
vaqtdagi qpymatidan oshiq baholashdan saqlanish zarur, chunki bu faqatgina
qog‘ozda boy bo‘lishga olib kelishi mumkin”
33
[5. -S. 20]. Kodeksda tarixiy
qiymat bo‘yicha (xarid uchun qilingan haqiqiy xarajatlar – tannarxi
bo‘yicha) hisobga olishga alohida o‘rin ajratilgan.
J.Risharning
34
[1. -S.68] ta’kidlashicha, J.P.Savari barcha maqsadlar
uchun birgina statik balans bilan cheklanish yetarli emas (soxta tugatish),
deb hisoblagan va tabaqalangan yondashuvni taklif qilgan:
foydani hisoblash uchun (inventar yondashuv);
firmaning mulkiy holani ifodalash uchun (statik yondashuv);
faoliyatni haqiqatdagi yoki taxmin qilinayotgan tuatish oqibatlarini
aniqlash uchun.
Bizning fikrimizcha, statik balans bu “faoliyatni to‘xtatish taxmin
qilinayotgan” balans, tugatish balansi – “faoliyatni haqiqatda to‘xtatish
oqibatlarini aniqlash uchun tuziladigan balans”dir. Bunda tugatish balansi
tugatish jarayonining boshlanishida, kreditorlar talabi bo‘yicha istalgan
vaqtda va faoliyatni tugatish natijalari bo‘yicha tuzilishi zarur va shart.
Biroq, XVII asrda tugatish balansi (kreditorlar talabi bo‘yicha) tuzilganligiga
aniq ma’lumotlar mavjud emas.
J.P.Savarining balanslar xilma-xilligi nazariyasiga o‘z tushunchamizni
bayon qilishga harakat qilamiz. Bu yerda bir qator mezonlarni alohida ajratib
ko‘rsatish mumkin: manfaatlar; maqsad; mulk; baholash
(1-jadval).
Dostları ilə paylaş: