R. I. Nurimbetov, S. I. Ahmedov

Ko‘rsatkichlar
Uskuna turi
№1
№2
1
2
3
Kapital qo‘yilmalar (bir martalik xarajatlar) (K)
170+10=180
210+12 = 222
Joriy xarajatlar (I):
Amortizatsiya chegirmalari
7,6
9,2
Texnik xizmat ko‘rsatish va ekspluatatsiya 
xarajatlariga ajratma, %
3
3,7
Elektrenergiyaga xarajatlar
151
226,5
Jami joriy xarajatlar
161,6
239,4
Uskuna bo'yicha keltirilgan xarajatlar (1+Ея x K)
188,6
272,8
Bir xil hajmga nisbatan xarajatlami keltirish 
koeffitsiyenti (mahsulot birligiga)
250:160 = 
=1,56
250:250=1
Koeffitsiyentni hisobga olish bilan keltirilgan 
xarajatlar
188,6 x 
1,56=294,2
272,8

---

4.4. TASHKILOTDA OPERATIV ISHLAB CHIQARISHNI 
REJALASHTIRISH VA TARTIBGA SOLISH
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalaming samarali faoliyat 
yuritishi ko‘pincha uning ishlab chiqarish jarayonini tashkil etishiga 
va o‘zgaruvchan tashqi muhitga moslashuvchanligiga bog‘liq. Bu 
alohida tuzilmaviy bo‘linmalaming maqsadga yo'naltirilgan o‘zaro 
ta’siri va asosiy maqsadga erishish uchun firma resurslarini o‘z 
vaqtida to‘g ‘ri ishlatishdir. Bunday vazifalar operativ-ishlab chiqarish 
rejalashtirish jarayonida amalga oshiriladi.
Operativ-ishlab chiqarishni rejalashtirish ikkita o‘zaro aloqadagi 
yo'nalishlar-taqvim li rejalashtirish va dispetcherlashtirish bo'yicha 
amalga oshiriladi.
Taqvimli rejalashtirish qisqa muddatlarda (dekada, ish haftasi) 
olib boriladi va namoyon bo'ladi:
- asbob-uskunalar va korxona bo'linmalari turlari bo'yicha 
yuklamasi hisob-kitobi;
- ishlab chiqarish bosqichlari bo'yicha taqvim normativlarini 
aniqlash;
- buyumlami chiqarish va ishlab chiqarishga tatbiq etish grafigini 
ishlab chiqish;
- brigadalar, smenalar va bo'linmalar bo'yicha operativ rejalami 
tuzish;
- ishlab chiqarishni tayyorlash bo'yicha hisob-kitoblar (asbob-usku­
nalar, texnik xujjatlar, butlovchi buyumlar bilan ta’minlash).
Dispetcherlashtirish o'zida taqvim grafiklarga mos holda ishlab 
chiqarishni doimo hisobga olishni, nazorat qilishni va tartibga solishni 
namoyon etadi.
Ishlab chiqarishda dispetcherlashtirish xizmatining asosiy tamo- 
yillari-tezkorlik va profilaktika hisoblanadi. Tezkorlik axborotlami 
ishlab chiqishning borishi haqida har tomonlama va doimo xabarlami 
o'z vaqtida ta’minlashdan iborat.
Profilaktika salbiy cheklanishlaming paydo bo'lishi sabablarining 
oldini olishni ta’minlashga xizmat qiladi.

---

Yaponiyada ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish mexanizmi 
«kanban» tizimi hisoblanadi. «Kanban» tizimining g‘oyasi oddiy: 
«Ishlab chiqarishning barcha bosqichlarida talab etiladigan detallar va 
uzellar o‘z vaqtida qat’iy topshirilgan miqdordagi keyingi operatsiyalar 
o'miga qo‘yiladi». Tizimning haddan tashqari moslashuvchanligi kam 
ishlab chiqarish xarajatlarini ishlab chiqarish davrini sekin qisqartiradi. 
Yaponiyaning «Toyota» firmasida avtomobilning bitta modeli partiyasini 
ishlab chiqarishning o‘rtacha davri 2 kunni tashkil etgan holda bu 
AQShdagidan 5 marta va Rossiyadagidan 10 marta kamdir.
Tayanch iboralar: kompleks tizim, sifat ko‘rsatkichlari, sifat 
darajalari, sifat bo‘linmalari, sifat to‘garaklari, maqsadli guruhlar, 
texnopark, ixtiro, ratsionalizatorlik, manfaatdorlik.