Radioelektronika asoslari

tVfastiqlarni faajarish tartibi
Ishning maketi ochiq panelda yasalgan bo'iib, iaboratoriya stendiga joylashtirilgan. Uning prinsipia! sxemasi 4-rasmda ko‘rsatilgan. Sxema elementlarining kattaligi quyidagi tartibda olinadi:
R


4-rasm. Kinitterqaytargichining prinsjpial sxemasi.

V, = MF-40 Rl WkQm


C_}= IQ-SOsiF

_} = i kOm R, ^SlOOm C,=2QfiF Cj^QJpF

Ish sxetnasini yig'ish talaba tomonidan bajariladi. Buning uchun ko'chma elementlami maketdagi uyalarga joylashtirib chiqish kerak.
I



5-r«m. O¹ ichashning blok-sxemasi

shni bajarish uchun 5-rasmda ko‘rsatilgan blok-sxema yig‘iladi, Unda TG - tovush generatori (G3-56/I, G3-I09, G3-33 va boshqalar), EQ - cmitter qaytargichi, LV - lampaviy voltmetr (V3-38, V3-39 va boshqalar), M - o‘zgamias tok manbai. 0‘zgarmas tok manbai sifatida stendning pastki qismida joylashgan 0,5-H5 V chiqish kuchlanishiga ega bo‘lgan to‘g‘rilagich xizmat qiladi.
1-mashq. Emitter qaytargichning amplitudaviy xaraktcristikasini olish

1. 
   Tovush generatorida fi, = 1000- 5000 Mz tartibidagi kvazirezonans chastotali signal o‘matiIsin.
   
2. 
   Kirish signali amphtudasini 1 mVdan 50 mVgacha o‘zgartiib borib, kuchaytirgich chiqishidagi signalning amplitudasi o‘lchansin.
   
3. 
   0‘lchash natijalari l-jadvalgajoylashtirilsin.
   
4. 
   t
   1-jadval.
   

   Xs	f(Hz)		Uduaok (K)	K
   				— —

   
   
   
   
   -jadval asosida emitter qaytargichining amplitudaviy xarakteristikasi chizilsin. U_{ch = fi(Uhr)} yoki K = fi(U_ht)
   
5. 
   Amplitudaviy xarakteristikadan kuchaytirgichning dinamik kuchaytirish diapazoni topilsin.
   

11-mashq. Emitter qaytargichining chastotaviy xarakteristikasini olish

1. 
   Tovush generatorida kattaligi dinamik kudhaytirish 'diapazonining o‘rtasiga mos keladigan signal amplitudasi o‘matilsin.
   

2. 
   Kirish signali chastolasini 20 Hz dan to 200000 Hz gacha o‘ zgartira borib, chiqish signalining amplitudasi o‘ lchansin.
   

Oichash natijalarj 2-jadvaiga joylashtirilsin.

N?		U^(V)	fm .	K	tef

2~ja

3. 
   Olingan nattjaiar asosida emrtter qaytargichinir^ chastotaviy xarakteristikasi chizilsin.
   

Jll-mashq. Chastotaviy xarakleristikaning chiqish sigimiga
bogiiqliginj aniqlash

1. 
   Kuchaytirgichning sxemasidagi C₂ sig‘ im ulansin.
   
2. 
   Emittcr qaytargichining ish rcjimini o'zgaritmagan holda ll-mashq
   

takroriansin. ' - ,
Eslattm: II-, lll-mashqlarda aniqlangan chastotaviy xarakteristikalar bitta graftkda tasviriansin.

4. 
   mashq. Kuchaytirish koefTitsientining nagrodta qarshiligiga
   hog‘liqligini aniqlash
   

1. 
   Tovush generatorida amplitudasi dinamik kuchaytirish diapazonining o‘rtasiga mos keladigan (f_n = 1000->5000 Hz) kvazirezonans chastotali signal o‘matiIsin.
   
2. 
   R_t nagruzka qarshiligining qiymatini ^00 Om dan 2000 Om gacha oraliqda 0‘zgartira bortb, chiqish signalining kuchlantshi oMchansin.
   

O
3-jadval.

Ns	£4«* 00	fm -		h (V)	K
1

3. Jadval natijalari asostda K = f(R_e) bogManish grafi® chizilsin.



'lchash natijalari 3-jadvalgajoylashtirilsin.

6. 
   ISH.
   

ELEKTRON STABILIZATOR
Ishning maqsadi: Kuchlanish bo'yicha elektron stabitizatDrlaming prinsipiat sxemasini o‘rganish, stabrllash sohasini topish va uningnagruzka qarshiligiga bqg'liqligini aniqlash.
Ishning nazariy asoslari:

1. 
   Tok kuchi va kuchlanishni stabillash jarayoni. Stabilizator va uning turlari.
   
2. 
   Stabilizatorlaming asosiy xarakteristikalari va stabiilash koeflitsienti.
   
3. 
   Chiziqli bo'Imagan stabillovchi elementtar: barettor, stabilitron va yarimo'tkazgichli triodlar. Ulaming volt-amper xarakteristika va parametrlari.
   
4. 
   Tok kuchi va kuchlanishni stabillashning asosiy prinsipi:
   

1. 
   sodda tok stabiiizatorining tuzilishi va tshlashi; _t j b) sodda kuchlanish stabilizatorining tuzilishi va ishlashi.
   

5. 
   Kuchianish bo'yicha elektron stabrlizatoming tuzilishi va ishlashi;
   

1. 
   kirishdan boshqariluvchi;
   
2. 
   chiqishdan boshqariluvchi.
   

6. 
   Chiqishdan boshqariluvchi kuchaytirish kaskadiga ega (kompensatsion) stabilizatoming ishlash prinsipi va xususiyatlari.
   

Qisqacha nazariya.

1. 
   Elektron stabilizatorlar
   

Radioelfiktron qurilmalaming normat ishlashi uchun tok manbalaridan olinadigan tok kuchi yoki kuchlanishning qiymati katta aniqlik bilan o'zgarishsiz boMishi kerak. Lckin bu qurilmaiarda manba vazifasini bajaradtgan to‘g‘rilagich)ardan olinadigan tok yoki kuchlanish ko‘pincha qo'yilgan talabga javob bcrmaydi. Chunki to‘g‘rilagichdan olinadigan kuchlanishning qiymati o'zgarishsiz bo'lishi uchun ikki shart, birinchidan, to'g'rilanadigan kuchlanish qiymatinmg o'zgarmasligi va, ikktnchidan, to‘g‘rilagich nagruzkastning o‘zgarishsiz bo'lishi talab qitinadi. Ma'lumki, bu shartlaming ikkaJasi bir vaqtda bajarilisht mumkin emas. Shuning uchun kuchlanish yoki tok kuchiniig qiymatini bir me'yorda tutib turuvchi maxsus qurilmadan foydalaniladi. Ular tok kuchi yoki kuchlanish stabiiizalori deb ataladi.
Tok kuchi yoki kuchlanish qiymatini bir me'yorda tutih turish jarayoni stabillash deb ataladi. U chiziqii boimagan zanjirda amaJga oshiriladi. Stabillovchi chiziqli boimagau elementning turiga qarab stabilizatorlar sodda yoki murakkab stabilizatorlarga ajratiladi.
Sodda stabilizatorlarda stabillovchi element vazifasini ayrim gazrazryad asboblar yoki termoqarshilikiar bajarsa, murakkab stabilizatoriarda elektron asboblar (elektron lampa yoki tranzistorlar) bajaradi. Shuning uchun murakkab stabilizatoriar dektron stabilizatorlar dcyiladi.
Sodda stabilizatorlarda bo'lgani kabi elektron stabilizatorlarda ham chiziqli boimagan eiement nagruzka qarshiligiga nisbatan ketma-ket va paralle! ulanishi mumkin. Parallel ulanganda u avtomat shunt, ketma-ket ulanganda esa, so‘ndimvchi qarshilik vazifasini bajaradi.
Sodda stabilizatorlarda chiziqli boimagan element nagruzka qarshiligi bilan ketma-ket ulanganda tok kuchini, parallel ulanganda esa, kuchlanishni stabillaydi. Elektron stabilizatorlarda bunday chcgaralanish boimaydi. lilar ham ketma-ket, ham parallel ulanganda tok kuchi va kuchlanishnt stabillashi mumkin. U tartibga soluvchi tranzistorning bazasiga (boshqaruvchi to‘r yoki zatvorga) beriladigan boshqaruvchi kuchianish deb ataladigan kuchlanishning xarakteri bilan aniqlanadi.
Agar stabillash sxemasida boshqaruvchi kuchlanish nagruzkadan o'tadigan tokka praporsional bo'lsa, qurilma tok stabiiizatori, agar u nagruzkadagi potensial tushuviga proporpional bo'isa, kuchlartish stabilizatori deb ataladi. Kuchlanish stabilizatorining ishlashi bilan quyida tanishamiz. va. ulami oddiy qiUb elektron stabilizator deh atay miz.
Elektron stabilizatorlar asosan ikki turga - kirish va chiqishdan boshqariluvchi stabilizatorlarga ajratiladi. Kirishdan boshqariluvchi stabilizatorlarda boshqaruvchi kuchlanish kirish (manba) kuchlanishiga proporsionaJ bo'Isa, chiqishdan boshqariluvchi stabilizatorlarda u foydali nagruzkadagi kuchlanish o‘zgarishiga proporsional boMadi. tkkala Jiolda ham stabillovchi element nagruzka qarshiligiga nisbatan parallel va ketma- ket ulangan boMishi mumkin. Elektron stabilizatorlarda stabiilovchi chiziqli boMmagan element tartibga soluvchi element deb ataladi.
Stabilizatorlar ishining sifati stabiUash koeffitsienti orqali baholanadi. ■ Stabillash koeffitsienti kirishdagi kuchlanish (tok) rting nisbiy o'zgarishining stabilizator chiqishidagi kuchlanishning (tokning) nisbiy o'zgarishiganisbatiorqali ifodalanadi:

^kir . ^cfiiq

b« yerda, va Uj,^ stabilizatomirig kirishi va chiqishidagi kuchlantsh qiymati, &U_kir va AE/^ stabilizatoming kirishi va chiqishidagi kuchlanishning o‘zgarish qiymati, 'Stabilizatoming chiqishidagi tokning qiymati, A/^-stabilizator chiqishida tokning o‘zgarish qiymati.
Ideal stabilizatoriaming stabilfash kocbfitsienti cheksizga teng bo'ladi, ya’ni ularda yuz foiz stabillash hosil bo‘ladi. Real stabilizatorlarda stabiilash jarayoni yuz foiz bo‘lmaydi.
Stabilizatoming ikkinchi asosiy parametri uning chiqish qarshiligi hisoblanadi:
( 2)
Energetik jihatdan stabilizatoming tejamkorligini foydali ish koeffitsientining kattaligi bilan baholanadi. U nagruzkada ajraladigan quwatning nominal qiymatining kirish quwatining nominal qiymatiga nisbati ko‘rinishida aniqtanadi: