Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi
Yüklə 14,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1
soatda 1 kg tirik vazniga hosil boiayotgan issiqlikni kilojoullardagi miqdori hisobga olinadi. Asosiy almashinuv hujayralar, to‘qimalar va ayrim a’zolardagi hayotning asosiy jarayonlarini ta’minlashga, nafas muskullarining, yurakni qisqarishiga, bezlar faoliyatiga sarflanadigan eng kam darajadagi energiya xarajatini ko‘rsatadi. Asosiy almashinuvni aniqlashda,eng avvola muskullardagi oksidlanish jarayonlarida ajralib chiqayotgan katta miqdordagi issiqlik energiyasini hisobga olish zarur. 0 ‘rtacha asosiy almashinuv o‘rta yoshdagi sogiom odamlarda 1 soatda 1 kg tirik vazn 4.2 kDj ga teng. Semiz odamlarga nisbatan oriq odamlar har 1 kg tirik vaznga 50% ortiq issiqlik hosil qiladi. Ammo bu farq, hosil boigan issiqlikni 1 m 2 tana yuzasiga hisoblanganda deyarlik farq qoimaydi. Bu esa o‘z navbatida asosiy almashinuv tana yuzasiga deyarlik proporsional boiib tana oichamiga bogiiq boimaydi degan xulosa qilish imqonini beradi (Rubner qoidasi). Lekin bu qonuniyat tasdiqlanmadi. Moddalar almashinuvi faqatgina yuzaga bogiiq boim ay balki uning oichamiga ham bogiiq, masalan otlaming asosiy almashinuvi 1 m 2 yuzasiga kalamushlardagiga nisbatan 2 barobar ortiq. Moddalar almashinuvining jadalligi asosan sitoplazma faolligi bilan ayniqsa muskullar faoliyati bilan aniqlanadi, yuqorida aytilganidek tashqi yuza oichamiga bogiiq emas, masalan bola tug‘ ilganidan keyingi birinchi 251 yilda uning tirik vazni 3 martaga ortadi, uning tashqi yuzasi esa keskin kamayadi (V.N.Nikitin). Yashash sharoitlariga mos holda moddalaming asosiy almashinuvi darajasini boshqarishlishida bosh rol asab tizimiga taalluqlidir. Asosiy almashinuvning yoshga, kecha-kunduzga va iqlimga bogiiq holda o‘zgarishi. Yosh ulg‘ayishi bilan asosiy almashinuv kamayadi, barcha yoshdagi erkaklarda, ayollarga nisbtan asosiy almashinuv yuqori boiadi. Uyqu paytida skelet muskullarining bo‘shashi tufayli asosiy almashinuvi 13% gacha kamayadi. Tana harorati 1°C ga ko‘tarilganda, asosiy almashinuv o‘rtacha 10% ga ortadi. Issiq haroratli joylarda asosiy almashinuv Yüklə 14,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|